پنج محوری که خاورمیانه ۲۰۱۶ را شکل داد

داعش

خیلی‌ها امیدوار بودند که ۲۰۱۶ آغازی باشد بر پایان گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش)؛ اما این شاید تبدیل به یکی از داستان‌های ۲۰۱۷ شود. حالا می‌توان گفت کسانی که سقوط آسان داعش را پیش‌بینی کرده بودند، افراد خوشبینی بودند.

حمله دولت عراق برای پس گرفتن موصل، دومین شهر بزرگ این کشور، در حال حاضر به بن‌بست خورده و به گفته منابع آمریکایی گروه ویژه ارتش این کشور که توسط آمریکایی‌ها آموزش دیده‌اند، تا حدود ۵۰ درصد خسارت دیده است.

این گروه بخشی از نیروهای نخبه ضد تروریسم (سی‌تی‌اس) عراق است که بار اصلی مبارزه با داعش را بر دوش دارد.

اوایل دسامبر عملیات نظامی در موصل کاهش یافت به این دلیل که میزان خسارات ثابت می‌کرد شمار نیروهای آموزش‌دیده ضد تروریسم رو به کاهش است.

به گفته نیروهای امنیتی عراق، نیروهای دولتی بیشتر روی عملیات هوایی تمرکز خواهند کرد که نتیجه این کار کشته شدن بیشتر غیر نظامیانی است که در مناطق تحت کنترل داعش زندگی می‌کنند.

Image copyrightAFP

حلب

در اواخر سال ۲۰۱۶ نبرد حلب با پیروزی قاطع نیروهای دولتی سوریه با حمایت روسیه، ایران، حزب‌الله و شماری دیگر از گروه‌های نظامی همراه شد.

این به معنای پایان جنگ نیست، اما نشانه‌ دیگری است که حکایت از وارد شدن جنگ سوریه به مرحله‌ای تازه دارد. حالا بیش از پیش می‌توان گفت که این جنگ چیزی بیشتر از مبارزه بین نیروهای بشار اسد و کسانی که می‌خواهند او را سرنگون کنند، است.

میزان دخالت نیروهای خارجی درگیر در جنگ سوریه بیشتر می‌شود؛ برای مثال در جنگ حلب، ترکیه تصمیم گرفت اولویت اصلی‌اش را بر مبارزه‌اش با کردها قرار دهد.

این به معنای آن بود که ترکیه به رابطه بهتر با روسیه نیاز داشت. ترکیه از حلب که روسیه در آن دست بالا را داشت چشم پوشید تا در عوض روسیه با فعالیت‌های ترکیه در شمال سوریه موافقت کند.

در سال ۲۰۱۷ فارغ از این که آتش‌بس جدید پایدار بماند یا نه و گذشته از تلاش‌هایی که برای صلح می‌شود، این جنگ باز هم مردم سوریه را می‌کشد و خشونت، بحران و بی‌ثابتی را به بیرون از این کشور صادر می‌کند.

یمن

حتی قبل از جنگ حوثی‌ها با نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان هم سال‌ها خشونت و فساد یمن را در وضعیتی فاجعه‌بار قرار داده بود.

آمار دقیقی در دست نیست اما به نظر می‌رسد که در جنگ یمن دست‌کم ۱۰ هزار نفر کشته و ۳۷ هزار زخمی شده‌اند که شمار زیادی از آن‌ها هم غیر نظامی هستند.

طبق آمار کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ۱۹ میلیون نفر در یمن نیازمند کمک فوری هستند و بیش از نیمی از جمعین این کشور به خدمات بهداشتی دسترسی ندارند. ضمن این که شمار زیادی از مردم این کشور بی خانه و کاشانه شده‌اند و بسیار فقیر هستند.

هر جنگی ظالمانه است، اما نمونه یمن تصویری ترسناک است از بمباران فقیرترین کشور از سوی ثروتمند‌ترین کشورها. کشورهایی که آمریکا و بریتانیا هم با فروش گسترده سلاح به آن‌ها، کمک حالشان هستند.

با تمام این تفاسیر هنوز هم نیروهای سعودی نتوانسته‌اند مقاومت حوثی‌ها را بشکنند و این به معنای آن است که فقر و مرگ سرنوشت محتوم بسیاری از مردم یمن در سال ۲۰۱۷ خواهد بود.

تمام این‌ها خبرهایی بسیار خوب برای القاعده و داعش خواهد بود که یمن را برایشان تبدیل به بهشتی کرده که می‌توانند از آن سرباز بگیرند.

جوانان

خاور میانه یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های دنیا را دارد. حدود ۶۰ درصد جمعیت این منطقه زیر ۳۰ سال هستند؛ جمعیتی که حس ناامیدی و خشمشان از سال ۲۰۱۱ شروع به بالا رفتن کرد.

پنج سال گذشته و هنوز دلایلی که آن‌ها را با نارضایتی به خیابان فرستاد، پابرجا هستند؛ بیکاری گسترده است و فساد به همچنین.

مصر در گردابی از سرکوب، نارضایتی، نبردهای فرقه‌ای و ناکامی‌های اقتصادی دست و پا می‌زند و جنگ گلوی سوریه، لیبی و یمن را می‌فشارد.

رهبران سعودی می‌دانند که با توجه به کاهش قیمت نفت، بی‌اعتنایی نمی‌تواند راه مناسبی برای روبرو شدن با ناراضایتی‌ها باشد. طرح‌های بلندپروازانه برای گذار به اقتصادی بهتر وجود دارد اما کماکان مشکل قدیمی عربستان پابرجاست: به اصلاحات مظنون هستند به این دلیل که هر تغییری می‌تواند قدرت خانواده و مذهب حاکم را به خطر بیاندازد.

اسرائیل و فلسطینی‌ها

جنگ در سایر مناطق باعث شد درگیری این دو از سرخط خبرها خارج شده است. اما توجه کمتر به معنای حل شدن مشکل آن‌ها نیست.

دلایل اساسی نفرت این دو گروه از یکدیگر به همان قوتی است که از چند نسل پیش به این سو بوده.

دشمنی حالا با قدرت تمام بین مردمی جریان دارد که بسیاری از آن‌ها حتی بیت‌المقدس را ندیده‌اند. داستانی که به نظر می‌رسد تا مدت‌ها در خاورمیانه ادامه خواهد داشت.