چرا الگوی جدید قراردادهای نفتی اجرایی نمی شود؟

شرکتهای نفتی بین المللی و دستگاه حقوقی آنها قطعا توانسته اند که در این مدت طولانی الگوی جدید قراردادهای نفتی(موسوم به آی پی سی) بررسی نمایند.

همزمان با این اظهار نظر مقام وزارت نفت ایران، پاتریک پویان، مدیرارشد اجرایی توتال فرانسه برعزم شرکت متبوعه مبنی بر سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری بروی پروژه توسعه میدان گازی پارس جنوبی ایران در ایران را خبر میدهد. این مقام شرکت توتال فرانسه می گوی««این (پروژه توسعه میدان گازی پارس جنوبی ایران) ارزش ریسک سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری را دارد زیرا بازار بسیار بزرگی ایجاد می‌کند. ما کاملا از برخی ریسک‌ها آگاه هستیم و احتمال بازگشت تحریم‌ها را در نظر گرفته‌ایم. باید تغییر مقررات را نیز در نظر بگیریم».

نیاز ایران به سرمایه گذاری انبوه در صنعت نفت

صنعت نفت صنعت خاصی است. صنعتی پر ریسک و خطر، تخصصی، نیازمند فن آوری پیشرفته و مبتنی بر سرمایه گذاری انبوه است. بنابراین تسلط بنگاه‌های معدود و خاص جهانی بر این صنعت شگفت آور نیست. چه تنها این بنگاه‌های جهانی با سابقه و دارای توانائی مالی و فن آورانه و آستانه ریسک بالا قابلیت سرمایه گذاری کلان در این صنعت را دارا هستند. صنعت نفت ایران خود زمانی از نظر سرمایه گذاری تا حدی خودبسا بود، و حتی موتور سرمایه گذاری در سایر بخش‌های اقتصاد ایران بود، اینک با کاهش سهم ایران در بازارهای بین المللی نفت و کاهش قیمت نفت، این توان را از دست داده است.

با توجه به کاهش درآمدهای نفت در سالهای اخیر و همچنین اختصاص نابجای منابع مالی، و در نتیجه ناکافی بودن سرمایه گذاری‌های زیر ساختی، صنعت نفت ایران فرسوده شده و دارای توان کافی برای رقابت بخصوص در میدان‌های مشترک با کشورهای همسایه نیست.

صنعت نفت صنعتی سرمایه بر و همزمان تخصصی است. بنابراین نمی توان انتظار داشت که موسسات داخلی بتوانند مشکلات آنرا در عرصه تامین عظیم مالی، فن آوری نوین یا سازمان ومدیریت حل کنند بنابراین ایران نیازمند مشارکت و سرمایه گذاری بنگاه‌های نفتی بزرگ چند ملیتی است.

در همین راستا چندی پیش ، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، اعلام کرده بود که صنعت نفت ایران به ٢٠٠ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که ١٣٠ میلیارد دلار آن در بخش بالادستی و ٧٠ میلیارد دلار آن در بخش پایین دستی مصرف خواهد شد. مسعود هاشمیان قائم مقام معاون وزیر نفت در امور بازرگانی و بین‌الملل هم در حاشیه نمایشگاه انرژی کیش از پیش‌بینی سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری در صنعت نفت کشور در برنامه ششم توسعه خبر داد و گفت:« با برداشته شدن تحریم‌ها پیش‌بینی می‌شود که یک جهش اقتصادی در کشورمان در زمینه سرمایه‌گذاری ایجاد شود».

جاذبه‌ها و دافعه‌های سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران

آنچه از اظهار نظر شرکتهای عرصه نفت و انرژی بر می اید، این موسسات بخصوص بنگاه اروپائی علاقه خود برای سرمایه گذاری و فعالیت در ایران را پنهان نمی کنند. اما همزمان باید تاکید کرد که به گفته مدیران این بنگاه‌ها ورود این میزان هنگفت سرمایه به عرصه صنعت نفت با دشواریهای همراه است و زمان طولانی را طلب می کند. اقتصادی که در مدت طولانی از عرصه جهانی دور بوده و برای پیوستن به آن میبایست آماده تغییرات بسیاری باشد.

الگوی جدید قراردادهای نفتی(موسوم به آی پی سی) برخی از مشکلات ورود سرمایه و بنگاه‌های چند ملیتی را به صنعت نفت ایران حل میکند و سرمایه گذاری بلند مدت در ایران را جذاب تر می کند. اما این کلید حل همه مشکلات نیست.

طی مدتی که از تدوین قراردادهای نفتی(آی پی سی) گذشته، اقدامات گوناگونی از سوی مخالفان دولت از جمله اقتدارگرایان و «آتش به اختیاران» برای جلوگیری از اجرایی شدن این قراردادها به عمل آمده است.همین کشمکش داخلی درون حاکمیت بود که چندی پیش رونمایی این قراردادها در لندن نفتی را هم متوفف کرده بود. هنوز هم برخی از مخالفت‌ها با اجرائی شدن این قراردادهای نفتی(آی پی سی) وجود دارد و جناح مخالف دولت تلاش می کند تا به ناظران خارجی نشان دهد که دولت اقتداری در اداره امور کشور ندارد.

یکی از دلایل احتمالی تعویق مناقصه نیز همین است. اما این همه مشکلات نیست، بلکه قوانین و مقررات مربوط به حقوق مالکیت معنوی، قوانین بانکی، مقررات بیمه و ارزی هم متناسب با شرایط فعلی جهان نیست و ورود سرمایه به ایران را تشویق نمی کند. اما در عین حال موانع حقیقی هم برای جذب سرمایه گذاری در ایران وجود دارد. بنابراین شرط ضروری اجرائی شدن قراردادهای نفتی(آی پی سی) و قراردادهای مشابه ثبات سیاسی و اقتصادی داخلی ایران است.

چون در صورتی که تنش‌های داخلی درون حاکمیت در خصوص اجرای قراردادهای نفتی(آی پی سی) بالا بگیرد، ریسک سیاسی این قرارددادها بالارفته و جذابیت آن برای سرمایه گذاران خارجی از بین میرود. به همین دلیل بعید نیست سرمایه گذاران در عرصه صنعت نفت کشورهای دیگر را به ایران ترجیح بدهند. اما مشکل تنها این نیست. چه در شرایط فعلی علیرغم اجرائی شدن برجام با استقرار دولت جدید در کاخ سفید، ریسک‌های سیاسی تنش منطقه‌ای و خارجی نیز بر ریسک‌های تنش‌های داخلی افزوده شده است.

تنش‌های منطقه‌ای و بین المللی به مثابه دافعه سرمایه گذاری در ایران

اگر تا پیش از این تحریم‌های هسته‌ای علت اصلی فرار سرمایه و دفع سرمایه خارجی بود، اینک به نظر میرسد که کشمکش میان ایران و رقبای منطقه‌ای آن- نظیر پادشاهی سعودی و همچنین تنش میان واشنگتن و تهران- است، که ریسک سیاسی اقتصاد ایران و بطور خاص صنعت نفت ایران را بالا برده است.

بدین ترتیب هر چند اجرائی شدن برجام گره مهمی را اقتصاد ایران باز کرد، اما گسترش تنش‌های منطقه‌ای به تهدیدی برای سرمایه گذاری خارجی بدل شده است. در چنین شرایطی طبیعی است که دافعه‌های ریسک سیاسی خارجی ایران جاذبه الگوی جدید قراردادهای نفتی(موسوم به آی پی سی) را از بین ببرد.