شاخص رشد اجتماعی؛ آیا دنیا رو به قهقرا می‌رود؟

نتیجه بررسی‌های این موسسه در سال ۲۰۱۷ میلادی، قابل توجه است. در حالی که وضعیت رشد اجتماعی در بعضی از کشورها بهتر شده، بسیاری از کشورها شاهد بدتر شدن وضعیت حقوق فردی شهروندانشان هستند که روند پیشرفت شاخص رشد اجتماعی را در جهان کند کرده است.

این شاخص که توسط استادان دانشگاه‌های هاروارد و ام.آی.تی طراحی شده، "حقوق فردی" را به عنوان معیاری برای سنجش میزان آزادی بیان و تجمع، حق مالکیت خصوصی و حقوق سیاسی در نظر می‌گیرد

بررسی این شاخص در سه سال اخیر نشان می‌دهد که وضع حقوق فردی در ۴۶ کشور جهان بدتر شده است که در ۱۴ کشور، این افت "سریع و زیاد" بوده است. از جمله در: تایلند، ترکیه، تاجیکستان، مجارستان، لسوتو (در جنوب آفریقا)، بوروندی (در آفریقای مرکزی)، لیبی، یمن، روسیه، السالوادور، آذربایجان، نیکاراگوئه و آنگولا.

تنها ۱۸ کشور در فهرست امسال نشانه‌هایی از بهتر شدن وضعیت حقوق فردی شهروندانشان داشته‌اند از جمله: تونس، ماداگاسکار، سریلانکا، گینه بیسائو و کوبا.

شاخص رشد اجتماعی، همچنین "تحمل و انعطاف پذیری" را در جامعه اندازه می‌گیرد. در این بخش هم، وضع جهان، بخصوص در بعضی کشورهای اروپایی بدتر شده است.

در دو سال اخیر، دانمارک، اسپانیا، فرانسه، کرواسی، لیتوانی، مقدونیه و روسیه، همگی نشانه‌هایی از روند رو به پایین داشته‌اند. بر اساس این گزارش، در بسیاری از نقاط جهان هم مردم شاهد "نوسان‌های شدید در پذیرش" مهاجران، همجنسگرایان و اقلیت‌های مذهبی در جامعه بوده‌اند ازجمله در ۴۴ کشور که در میان آنها نام لاتویا، اسلواکی، مجارستان، اوکراین و آمریکا به چشم می‌خورد.

مایکل گرین، مدیر موسسه بررسی رشد اجتماعی، می‌گوید: "بعضی از نتایج، نگران کننده است و نشان می‌دهد که ما داریم به عقب برمی‌گردیم و این روند در کشورهایی که انتظار نمی‌رفت هم رخ می‌دهد."

او از آمریکا به عنوان یک مورد غیر معمول نام می‌برد که به نظر می‌رسد روند پیشرفتش افت کرده است: "داده‌ها به روشنی نشان می‌دهد که در سه سال اخیر، آمریکا در مجموع در مورد رشد اجتماعی ضعیف بوده است، اگرچه وضع تولید ناخالص داخلی بد نبوده است."

همه نتایج بد نیست

با این حال، گزارش امسال از رشد اجتماعی، نکته‌های امیدوار کننده‌ای هم دارد. برای شروع، با وجود مانع‌ها و سقوط‌ها، رشد اجتماعی جهان در مجموع بهتر شده است. شمار کاربران اینترنت، افزایش یافته و حالا ۴۳ درصد جمعیت جهان را در بر می‌گیرد که نسبت به سال ۲۰۱۴ هشت درصد افزایش نشان می‌دهد.

دسترسی به موبایل هم "به طور چشمگیری" افزایش یافته است. در حال حاضر ۹۵ درصد مردم جهان در مناطق تحت پوشش شبکه‌های موبایل زندگی می‌کنند.

و دسترسی به آموزش عالی هم عامل دیگری است که شاخص رشد اجتماعی را بالا برده است. شمار دانشگاه‌هایی که در ردیف ارزش یابی جهانی قرار گرفته‌اند تا حد قابل توجهی افزایش یافته است. ۸۹ کشور جهان، دستکم یک دانشگاه شناخته شده در جهان دارند. در سال ۲۰۱۴ تعداد این کشورها ۷۵ مورد بود.

امتیاز جهانی

حالا سوال این است که اگر جهان را، یکپارچه در نظر بگیریم، وضعیت رشد اجتماعی آن چطور است؟

شاخص رشد اجتماعی، از ۶۳/۱۹ (محاسبه از ۱۰۰) در سال ۲۰۱۴ به ۶۴/۸۵ در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

مایکل گرین، مدیر موسسه می‌گوید: "از زمانی که ما دسترسی به آموزش ابتدایی، تغذیه و مراقبت‌های پزشکی را در نظر گرفته ایم، این عدد بهترین رکورد است."

فرض کنید جهان را به عنوان یک کشور در نظر بگیریم. در این صورت، شاخص رشد اجتماعی سال ۲۰۱۷ جهان، این "کشور فرضی" را در فهرست کشورهای جهان به میانه پایین جدول می‌برد. ردیف هشتادم از ۱۲۸ کشور، بین اندونزی و بوتسوانا در جنوب آفریقا.

مقایسه شاخص‌های کل جهان، با تک‌تک کشورها نشان می‌دهد که عوامل منفی، رشد اجتماعی جهان را بیشتر تحت تاثیر قرار داده‌اند، با این حال بعضی عوامل هم مثبت بوده‌اند و به پیشرفت کمک کرده‌اند.

شاخص چطور محاسبه می‌شد؟

شاخص رشد اجتماعی، بجای روند معمول که در نظر گرفتن شاخص‌های عمده اقتصادی کشورها، از دید وضعیت اجتماعی و محیط زیستی به کشورها نگاه می‌کند.

این شاخص، زاییده فکر دو استاد دانشگاه‌های هاروارد و ام آی تی، بر اساس اصولی است که، جوزف استیگلیتز، اقتصاددان و برنده جایزه نوبل درباره بهترین روش اندازه گیری میزان خرسندی جامعه معرفی کرده است. برای اندازه گیری، شاخص‌ها در سه حوزه زیر مد نظر قرار می‌گیرند:

• نیازهای اولیه: شامل تغذیه، آب و سرپناه
• تندرستی: شامل دسترسی به آموزش ابتدایی، ارتباطات مخابراطی، شرایط محیطی
• فرصت‌ها: شامل حقوق سیاسی، آزادی، پذیرش و تبعیض در جامعه، آموزش عالی

با جمع آوری داده‌ها از هزاران منبع، ۵۰ شاخص در ۱۲۸ کشور بررسی می‌شود. ۶۱ کشور دیگر هم با شاخص‌های محدودتر بررسی می‌شوند.

یکی از انتقادهای اصلی به این شاخص آن است که برای محاسبه نتیجه، وزن همه عوامل یکسان در نظر گرفته می‌شود. برای مثال اهمیت دسترسی به سیستم فاضلاب برابر با حق مالکیت خصوصی است. اما بعضی از کارشناسان می‌گویند، اینکه همه عوامل یک زندگی مناسب، برابر در نظر گرفته شوند، در تحقیقات جامعه شناختی، مسئله بحث برانگیزی نیست.

پولدارها همیشه بهتر نیستند

اگر امتیاز رشد اجتماعی کشورها را با تولید ناخالص داخلی آنها در نظر بگیریم، مشخص می‌شود که وقتی صحبت از دست یافتن به پیشرفت است، لزوما ثروتمندترها، جلوتر نیستند.

مایکل گرین می‌گوید: "کویت یا عربستان سعودی (با عملکرد بد در جمع‌آوری فاضلاب) و همچنین روسیه، که تصمیمی برای استفاده از افزایش تولید ناخالص داخلی خود نگرفته‌اند، همچنان می‌توانند در زمینه اجتماعی رشد کنند."

در حقیقت، شاخص رشد اجتماعی نشان می‌دهد که کشورهای عضو گروه هفت، و عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه ( OECD) در ایجاد رشد اجتماعی اساسی، کند بوده‌اند. البته بجز نروژ، ژاپن و اسپانیا که مانند بعضی از کشورهای در حال توسعه که به نسبت، تولید ناخالص داخلی کمتری هم دارند، بالاترین رتبه‌ها را به دست آورده‌اند.