یران می‌گوید، برنامه‌های فضایی‌اش اهداف علمی و پژوهشی دارد و می‌خواهد وارد صنایع فضایی شود. برنامه‌های گسترده‌ای هم اعلام کرده است، از ساخت موشک‌های قوی برای رساندن محموله‌های سنگین به مدار زمین، تا ساختن ماهواره‌های تجسسی و پژوهشی. مقام‌های ایران حتی از برنامه بلند پروازانه فرستادن انسان به مدار زمین سخن گفته‌اند و حتی آزمایش‌هایی هم برای رساندن کپسول‌های زیستی به ارتفاعات بالا و بازگرداندن آن به زمین انجام داده‌اند. اما چرا این فعالیت‌ها از دید آمریکا، اسرائیل و بعضی کشورهای غربی "تهدید امنیتی" محسوب می‌شود.
چرا موشک‌های فضایی ایران می‌توانند "تهدید آمیز" باشند؟
ایران برنامه موشکی مفصلی دارد که توسعه آن را از دوران بعد از جنگ آغاز کرد. دلیل استراتژیکش ضعف نیروی هوایی و تحریم‌های نظامی است. اما برنامه موشک‌های فضایی یا "ماهواره‌بر" به گفته مقام‌های ایران جدا از برنامه‌های نظامی است. حتی نامگذاری موشک‌های ماهوره‌بر ایران هم متفاوت است و به جای استفاده از واژه‌های قرآنی و مذهبی، مثل سجیل و زلزال و ذوالفقار، نام‌هایی مثل کاوش و پژوهش و سفیر و سیمرغ دارند.
اگر جسمی بخواهد در مدار زمین قرار بگیرد و دور زمین بچرخد، حداقل باید ۱۶۰ کیلومتر از سطح زمین فاصله بگیرد. در غیر این صورت، به دلیل وجود اصطکاک با مولکول‌های گاز موجود در آن ارتفاع، سرعتش کم می‌شود و سقوط می‌کند. بنابراین موشک‌های ماهواره‌بر باید توانایی رسیدن به ارتفاع حدودا ۲۰۰ کیلومتری زمین را داشته باشند.
اما سه مسئله فنی در طراحی و آزمایش این موشک‌ها می‌تواند باعث ایجاد ارتباط میان این نوع موشک‌ها و برنامه‌های نظامی شود: رسیدن به ارتفاع بالا، حمل کلاهک و امکان بازگشت کلاهک به جو زمین که در ادامه به طور مجزا توضیح داده شده‌اند.
موشک‌هایی که از جو زمین خارج می‌شوند
همان طور که در طرح زیر می‌بینید، اگر زاویه پرتاب موشک زیاد شود، موشک به ارتفاع بالاتری می‌رسد. اگر به اندازه کافی قوی و تکنولوژی ساختش هم مناسب باشد، از جو زمین خارج شود اما مسیری که روی زمین طی می‌کند کوتاه است.
اگر کشوری بتواند موشک‌هایی با توان خروج از جو تولید کند - یعنی با برد عمودی بیش از ۲۰۰ کیلومتر - می‌تواند با کم کردن زاویه پرتاب، هدف‌هایی را در چند هزار کیلومتری بزند.
شکل زیر براساس آزمایش‌های موشکی کره شمالی محاسبه شده است. این کشور موشک‌های بردبلندش را برای آزمایش به خارج از جو می‌فرستد، در برگشت موشک معمولا در محدوده مرزهایش می‌افتد و لاشه‌اش را جمع می‌کند. این روش در ابعاد کوچکتر می‌تواند در مورد موشک‌های "ماهواره‌بر" ایران هم صدق کند. از دید غرب و اسرائیل، آزمایش موشک‌های ماهواره‌بر، به معنی آزمایش موشک‌های دور برد است و از دید آنها تهدید امنیتی است.
Image captionاین محاسبه براساس آزمایش‌های موشکی کره شمالی است
حمل کلاهک
موشک‌های فضایی ایران، در رده موشک‌های بالستیک قرار می‌گیرند. یعنی موشک‌هایی که یک محموله را با نیروی موتورهایشان به ارتفاع بالا می‌برند، و بعد روی زمین سقوط آزاد می‌کنند. موشک‌های بالستیک یک مسیر منحنی را طی می‌کنند و هرچه موتورهای قوی‌تری داشته باشند و بالاتر بروند، روی زمین، برد بیشتری خواهند داشت. شکل زیر، مراحل پرتاب یک موشک بالستیک نظامی دو مرحله‌ای را نشان می‌دهد. البته این شکل مستقیما به برنامه موشکی ایران مربوط نمی‌شود و فقط برای توضیح نحوه کارکرد موشک‌های بالستیک است.
Image captionمراحل پرتاب یک موشک دو مرحله‌ای با کلاهک جنگی. این تصویر ارتباطی با برنامه موشکی ایران ندارد
دلیل نگرانی در مورد موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک آن است که داخل این کلاهک‌ها می‌تواند مواد منفجره، هسته‌ای یا شیمیایی باشد. مسئله اینجاست که اگر قرار باشد برد موشک زیاد باشد، کلاهک چه در مرحله آزمایش و چه در مرحله عمل - در مورد موشک‌هایی با برد هزاران کیلومتر - باید کلاهک و محموله‌اش از جو زمین خارج شود و سالم به داخل جو برگردد و به هدف اصابت کند.
کلاهک با قابلیت بازگشت به جو زمین
سالم ماندن یک کلاهک و محموله‌اش در سفر به خارج از جو و بازگشت به زمین، تکنولوژی پیچیده‌ای دارد. این پیچیدگی‌ها که اولین محاسباتش را مهندسان آلمان نازی انجام داده بوند، حدود یک دهه بعد از پایان جنگ جهانی دوم کاملا عملی شد. حاصلش ساخت موشک‌های قاره پیما با کلاهک‌های هسته‌ای بود. البته در کنار آن پروژه‌های فضایی و در نهایت سفر به مدار زمین و ماه.
حق نشر عکسSPLImage captionموشک‌های وی -۲ آلمان نازی، که در پایان جنگ جهانی دوم ساخته شد، اولین موشک بالستیک نظامی بود که به لایه‌های بالای جو زمین می‌رسید
اما طی کردن دوباره این راه از نظر فنی پیچیده است. برای این کار باید کلاهک از جو زمین خارج شود. یعنی تحمل فشار پرتاب، تحمل تغییرات شدید دما در لایه‌های جو، ماندن در خلأ و تحمل تغییرات شدید دما در خارج جو و در پایان، تحمل تنش بازگشت به محیط چگال جو زمین و حرارت ناشی از اصطکاک با هوا.
ایران علاوه بر فرستادن محموله (ماهواره) به خارج جو برای بازگرداندن سالم محموله از ارتفاع بسیار بالا و فرود آوردنش روی زمین هم آزمایش‌هایی کرده است. مشهور ترین نمونه‌اش آزمایش موشکی بهمن ۱۳۹۱ بود. ایران در آن تاریخ اعلام کرد که با موشک "کاوشگر پیشگام" یک میمون را به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری زمین فرستاده و سالم به زمین آورده است.
حق نشر عکسILNAImage captionموشکی که گفته شد یک میمون را به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری زمین برده است.
بعد از آن تاریخ، ایران دیگر آزمایشی برای فرستادن کلاهک به خارج جو و باز گرداند آن انجام نداد. اما انجام این آزمایش در اوج تحریم‌های هسته‌ای ایران، در جهان خبرساز شد. تلاش ایران برای طراحی کلاهک‌های موشک‌های بالستیک در بخشی از پرونده هسته‌ای ایران مشور به "ابعاد احتمالی نظامی" مطرح بود. بعد با توافق هسته‌ای ایران و ۵+۱ این پرونده بسته شد اما در قطعنامه سازمان ملل ایران از آزمایش موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای منع شد. البته بحث برسر تفسیر این محدودیت ادامه دارد.
بیشتر بخوانید:
حق نشر عکسISNAImage captionتصویری که ایران می‌گوید خارج کردن میمون از کپسول زیستی بعد از فرود به زمین است
ایران می‌گوید، قصد ساخت کلاهک هسته‌ای ندارد و محموله موشک‌های "ماهواره‌بر" ماهواره های آزمایشی است. محققان موسسه گلوبال سکیوریتی معتقدند که ایران در طراحی موتور و بدنه موشک‌هایش از کره شمالی کمک می‌گیرد. حتی بعضی مطالعات مدعی شباهت‌هایی میان طراحی موشک‌های ایرانی و کره‌ای هستند.
از طرفی، موشک‌هایی که ایران برای پرتاب ماهواره تولید می‌کند، براساس موشک‌های نظامی شهاب-۳ ساخته شده‌اند و در حال بزرگتر شدن و قوی‌تر شدن هستند.
از سفیر تا سیمرغ
سیر تکامل موشک‌های ماهواره‌بر ایران، با سری کاوشگر آغاز شد. موشک‌های کوچکتر که بیشتر برای آزمایش استفاده شدند. البته نوع پیشرفته آن در پرتاب کپسول زیستی استفاده شد. نسل بعدی موشک سفیر بود. این موشک اواخر دهه ۱۳۸۰ آزمایش شد و سرانجام اولین ماهواره آزمایشی ایران به نام امید را به فضا برد.
حق نشر عکسAFPImage captionمحمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت در حال بازدید از موشک سفیر امید، مرداد ۱۳۸۷
موشک سفیر بعد‌ها توسعه یافت و "سفیر ۱ - بی" ساخته شد که سه ماهواره آزمایشی دیگر ایران را به خارج جو برد. گزارش‌های مستقل نشان می‌دهند که موشک سفیر در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ تا امروز، ۹ بار پرتاب شده است. بجر چهار مورد حمل ماهواره، باقی موارد احتمالا آزمایش و توسعه بوده است.
بهمن ۱۳۸۸، محمود احمدی‌نژاد که در آن دوران تاکید زیادی روی برنامه‌های موشکی و مخصوصا علمی داشت، از موشک سیمرغ پرده برداری کرد. البته بعد‌ها مشخص شد آنچه که در عکس زیر می‌بینید، نمونه کامل موشک نبوده و بیشتر شبیه ماکت بوده است. در آن زمان بسیاری از کارشناسان نظامی، ایرادهای اساسی به طراحی این موشک گرفتند.
حق نشر عکسAFPImage captionپرده برداری از موشک سیمرغ، بهمن ۱۳۸۸
بعد از چند سال تاخیر، سرانجام سیمرغ به عنوان نسل سوم موشک‌های ماهواره‌بر ایران به آزمایش رسید. این موشک دو مرحله‌ای بزرگ‌ترین عضو گروه موشک‌های فضایی ایران است.
| مشخصات موشک سیمرغ | |
|---|---|
| طول بدنه موشک | ۲۷ متر |
| وزن موشک | ۸۵ هزار کیلو گرم (تن) |
| حداکثر وزن محموله | ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم (منابع مختلف) |
| نوع سوخت موتورها | سوخت مایع |
| حداکثر ارتفاع قابل دسترسی | ۵۰۰ کیلومتر از سطح زمین (مدار نزدیک زمین) |
| معرفی | ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ |
| پرتاب آزمایشی اول (اعلام غیر رسمی) | اردیبهشت ۱۳۹۵ |
| پرتاب آزمایشی دوم | پنجم مرداد ۱۳۹۶ |
ماهواره‌های ایران
حق نشر عکسFARSNEWSImage captionماهواره آزمایشی رصد که خرداد ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شد
حاصل برنامه فضایی ایران، تاکنون پرتاب چهار ماهواره آزمایشی بوده است. این ماهواره‌ها همگی بعد از مدت کوتاهی - کم و بیش طبق برنامه - با پااین عمر ماموریتهای کوتاهشان سقوط کردند. مقام‌های ایران ماموریتهای این ماهواره‌ها را مخابراتی، تصویربرداری یا هواشناسی اعلام کرده بودند اما نتیجه عملکرد آنها منتشر نشده است. همه این ماهواره‌ها به مدار پایین زمین و در ارتفاع بین ۱۶۰ تا ۳۵۰ کیلومتری سطح زمین پرتاب شدند. برای مقایسه ارتفاع حدود ۳۵۰ کیلومتری مداری است که ایستگاه بین المللی فضایی و تلسکوپ هابل قرار دارند و راهپیمایی فضانوردان هم در این ارتفاع انجام می‌شود. ماهواره‌های سیستم جی‌پی اس، در ارتفاع ۲۰ هزار کیلومتری سطح زیمن قرار دارند.
| نام ماهواره | موشک حامل | وزن (کیلوگرم) | تاریخ پرتاب | سقوط |
|---|---|---|---|---|
| امید | سفیر امید | ۲۷ | بهمن ۱۳۸۷ | عمر مفید ۳ ماه اعلام شد |
| رصد - 1 | سفیر۱-بی | ۱۵.۳ | خرداد ۱۳۹۰ | سه هفته بعد از پرتاب |
| نوید | سفیر۱-بی | ۵۰ | بهمن ۱۳۹۰ | عمر مفید ۲ ماه اعلام شد |
| فجر | سفیر۱-بی | ۶۰ | بهمن ۱۳۹۳ | عمر مفید ۱.۵ سال سقوط بعد از سه هفته |
توضیح: این اطلاعات بر اساس گفته‌های مقام‌های ایران و گزارش‌های رسانه‌های ایران تهیه شده است و از طریق منابع مستقل قابل تایید نیست. کشورهای دیگر می‌توانند فعالیت‌های فضایی و موشکی ایران را ردیابی کنند و در مواردی اطلاعاتی در مورد این فعالیت‌ها منتشر کرده‌اند از جمله تایید موفقیت آمیز بودن پرتاب‌ها یا سقوط ماهواره‌ها.
ایران برای مطالعات فضایی‌اش پایگاه ویژه‌ای هم دارد. آزمایش موشک‌های "ماهواره‌بر" و پرتاب ماهواره‌های ایران از یک ایستگاه فضایی در سمنان انجام می‌شود. خرداد ۱۳۹۱ بود که احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران اعلام کرد یک پایگاه فضایی که به گفته او ۸۰ درصدش ساخته شده، به نام "پایگاه فضایی امام خمینی" نامگذاری شده است. او همان زمان گفت که اولین پرتاب در این پایگاه، پرتاب ماهواره طلوع با موشک سیمرغ است. پرتاب ماهواره طلوع به تاخیر افتاد و موشک سیمرغ هم بعد از چند بار تاخیر، امسال انجام شد. تصویرهایی که از پرتاب موشک سیمرغ منتشر شده نشان می‌دهد که ساختمان‌های این پایگاه ظاهرا تکمیل شده و یک سکوی ثابت هم ساخته شده است و برای اولین بار موشک‌های ماهواره‌بر ایران بجای سکوی متحرک از سکوی ثابت بلند می‌شوند.
حق نشر عکسGOOGLEImage captionعکس ماهواره‌ای پایگاه فضایی سمنان (امام خمینی) قبل از تکمیل
ایران می‌گوید مصمم است برنامه‌های فضایی خود را پیش ببرد و میان کشورهای صاحب تکنولوژی فضایی قد علم کند. اما هزینه تحقیقات فضایی حتی برای کشورهای توسعه یافته کمرشکن است. هند یکی از کشورهایی است که درحال تلاش برای پیدا کردن سهم خود در فضا است، اما علاوه بر بودجه سنگینی که برای این کار اختصاص داده است، از کمک‌های جهانی هم برخوردار است. گرچه به خاطر مشکلات دیرینه‌اش با پاکستان محدودیت‌هایی دارد. هزینه این تحقیقات برای ایران که با تحریم‌ها و محدودیت‌های توافق هسته‌ای هم روبه‌رو است، بیشتر خواهد بود چون باید بسیاری از زیرساخت‌های موجود را از نو، برای خود بسازد.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید