آینده کردستان عراق و نقش احتمالی اسرائیل

گفته می‌شود که نتیجه همه‌پرسی هر چه باشد فعلا قرار نیست اجرا شود، اما می‌تواند قدم مهمی در مسیر استقلال اقلیم کردستان باشد.
بزرگ‌ترین نگرانی همسایگان عراق و اقلیم کردستان، یعنی ایران و ترکیه از این است که نتیجه این همه‌پرسی، تهییج کردهای داخل مرزهای این دو کشور را در پی داشته باشد.
ترکیه که چندین دهه با کردهای جدایی طلب درگیری مستقیم داشته، در این خصوص نگرانی بیشتری دارد. این موضوع برای ایران نیز مطرح است، اما این تنها نگرانی جمهوری اسلامی نیست. اگر قرار باشد کشور کردستان تشکیل شود، شاید مهمترین نگرانی ایران نفوذ و حضور اسرائیل در کردستان و در نزدیکی مرزهایش باشد.
در صورت استقلال کردستان، اسرائیل شاید نتواند در کوتاه مدت نفوذ خود را در نزدیکی مرزهای ایران گسترش دهد، اما چشم امید دارد که بتواند در آینده‌ای دورتر متحدی غیرعرب و پایگاهی حیاتی در منطقه به دست آورد

اسرائیل همواره از منافع کردها در منطقه حمایت کرده و مقامات اسرائیلی بارها بر تاسیس کردستان مستقل تاکید داشته‌اند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل کردها را به یهودیان پیش از تشکیل کشور اسرائیل تشبیه کرده که هیچگاه بر سرنوشت خود حاکم نبودند و اکنون این زمان را مناسب می‌داند که کشوری مستقل برای کردها تشکیل شود.

اما شرایط تأسیس کردستان با تشکیل اسرائیل در هفتاد سال پیش چندان شباهتی با هم ندارد. مهمترین تفاوت شاید محاصره زمینی و نداشتن دسترسی کشور کردستان به آبهای آزاد باشد.

اگر اقلیم کردستان عراق مستقل شود بین چهار کشور ایران، عراق، سوریه و ترکیه محصور خواهد بود. سه کشور صراحتا مخالفت شدید خود را با تشکیل کشور کردستان اعلام کرده‌‌اند و سوریه نیز با توجه به هم پیمانی‌اش با ایران و همچنین به دلایلی مشابهی که برای ایران و ترکیه اهمیت دارد، در کنار سه کشور دیگر قرار می‌گیرد.

از جمله مشکلات کردستان مستقل و محصور میان مخالفان استقلالش، جایگزینی شرکای تجاری بین‌المللی‌اش خواهد بود. ترکیه و ایران بزرگ‌ترین شرکای تجاری اقلیم کردستان هستند. عمده مواد مصرفی این منطقه از جمله مواد غذایی، دارو و مصالح ساختمانی از ترکیه و ایران تأمین می‌شود. نیمی از شرکت‌های خارجی فعال در کردستان شرکت‌های ترکیه‌ای هستند و میزان مبادلات تجاری بین اقلیم کردستان و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار در سال است. این رقم بین ایران و کردستان به بیش از ۵ میلیارد دلار می‌رسد که بیش از ۸۵ درصد آن را واردات به کردستان تشکیل می‎دهد.

پیش از هر چیز سیاستمداران طرفدار جدایی کردستان باید بدانند که منابع در آمد کشور جدید چیست. از نگاه سران اقلیم کردستان قرار است عمده در آمد کردستان از طریق تولید نفت تأمین شود. اما بخشی از منابع نفتی که قرار است به کمک اقتصاد کردستان بیاید در مناطقی است که در حال حاضر رسما جزو اقلیم کردستان نیست و برای تصاحب آن بین اقلیم و دولت مرکزی عراق اختلاف است. 

اما بزرگترین مشکل کردستان نه دسترسی به منابع نفتی در مناطق محل اختلاف، بلکه انتقال نفت به خارج است و تنها راهی که برایش موجود خواهد بود، راه زمینی و از طریق یکی از چهار کشوری است که شاید حتی کردستان مستقل را به رسمیت نشناسند.

بسته شدن مرزهای زمینی کردستان به مرزهای هوایی هم سرایت می‌کند. باز هم کشور آینده کردستان نیاز دارد که چهار کشور همسایه اجازه عبور پروازها به مقصد کردستان را از حریم هوایی‌شان بدهند.

اجازه استفاده از حریم هوایی وقتی اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد که موضوع اسرائیل و خواسته‌های احتمالی این کشور را در نظر بگیریم. ایران مستقیما یا از طریق متحدانش در لبنان، سوریه و غزه، پشت مرزهای اسرائیل حضور دارد. حال اگر اسرائیل بخواهد به تلافی، در آینده پشت مرزهای ایران در اقلیم کردستان حضور یابد، دسترسی هوایی به کردستان برایش اهمیت استراتژیک پیدا می‌کند.

اما بسته شدن مرزهای ایران به روی کردستان و مناقشه با کشور جدید، این خطر را برای ایران در پی خواهد داشت که کشور جدید به پایگاهی برای فعالیت‌های مخالفان جمهوری اسلامی تبدیل شود که می‌تواند تنش را بیش از آن چیزی که تصور می‌شود، افزایش دهد.

هر چه به تاریخ برگزاری رفراندم نزدیک می‌شویم و با توجه به آنکه نشانه‌های لغو و یا تعویق برگزاری آن دیده نمی‌شود، لحن مقام‌های ایرانی در مخالفت با این همه‌پرسی تندتر می‌شود.

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران اخیرا گفته است که "توافقات مرزی صرفا با محوریت دولت مرکزی عراق پابرجا بوده و جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق به معنای مسدود شدن تمامی معابر و گذرگاه‌های مشترک مرزی خواهد بود".

حق نشر عکسEPA/TURKISH GENERAL STAFF PRESS OFFICEImage captionمانور نظامی ترکیه

به گفته آقای شمخانی جدایی اقلیم کردستان از خاک عراق به مفهوم پایان یافتن تمام توافقات خواهد بود و "پس از آن ایران در چارچوب تأمین امنیت مرزهای مشترک در رویکرد خود برای مقابله با حضور و فعالیت ضدانقلاب ایرانی که در مناطقی از کردستان عراق تردد دارند به صورت جدی تجدید نظر می‌کند و با شیوه های کاملا متفاوت نسبت به گذشته رفتار خواهد کرد".

سفر بی‌سابقه محمد باقری به ترکیه در ماه گذشته که نخستین سفر خارجی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در تاریخ جمهوری اسلامی بود، عمدتا به دلیل برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان صورت گرفت. تهدیدهای مقام‌های سیاسی و نظامی ایران و مانور گسترده نظامی ترکیه در مرز با کردستان عراق یک هفته مانده به برگزاری همه‌پرسی احتمال نقش‌آفرینی نظامی ترکیه و ایران برای مقابله با استقلال کردستان عراق را پررنگ‌تر می‌کند.

دولت عراق هم تهدید کرده که اگر برگزاری همه‌پرسی به خشونت بیانجامد، ارتش عراق مداخله نظامی خواهد کرد. در صورتی که درگیری نظامی بین نیروهای کرد و ارتش عراق بالا بگیرد، قطعا دولت عراق روی همکاری شبه نظامیان حشد الشعبی که مورد حمایت ایران است، حساب باز خواهد کرد.

در این میان نگرانی آمریکا را هم باید در نظر گرفت که وجود کشور کردستان می‌تواند ترکیه و ایران را بیشتر به هم نزدیک کند. ترکیه با آنکه عضو ناتو است و زمانی نه چندان دور متحد اصلی اسرائیل در میان کشورهای مسلمان بود، دست کم در یکی دو سال گذشته بر سر مسائل گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) و سوریه به ایران و روسیه نزدیکتر شده است.

هم‌پیمانی سه کشور عراق، ترکیه و ایران این بار بر سر کردستان می‌تواند به افزایش حضور نظامی ایران در منطقه و گسترش فعالیت حشد الشعبی در سایر نقاط عراق بینجامد و کار را برای آمریکا سخت‌تر کند.

این موضوع را باید در نظر گرفت که با جدا شدن اقلیم کردستان از عراق تناسب جمعیتی شیعیان در مقابل باقی اقلیت‌های عراق افزایش می‌یابد و قدرت سیاسی شیعیان که عمدا مورد حمایت ایران هستند در پارلمان عراق بیش از پیش می‌شود. همچنین مقام ریاست جمهوری که بنا بر قانون اساسی عراق باید در دست کردها باشد، با آنکه مقامی تشریفاتی است شاید در اختیار شیعیان قرار گیرد.

علاوه بر آن بحث جنگ قدرت در منطقه بیش از پیش بالا می‌گیرد و ممکن است به رویارویی عربستان سعودی و متحدانش در منطقه با اتحاد ایران، ترکیه و عراق رنگ خشن‌تری ببخشد