مسئله سوسیالیسم
سوسیالیسم درایران و جهان به چه معنی می تواند باشد؟
سوسیالیسم یعنی کشف نسبی راههای بهزیستی انسان در جامعه ، گام به گام، از طریق مشارکت تا حد ممکن مستقیم، و آزاد و داوطلبانه و برابر حقوق همگان ، جهت حل مسایل مشکلزای قدرت دولتی سلطه گر، مالکیت خصوصی استثمار آفرین و از خود بیگانگی ایجاد کننده، فقر و اختناق و مانند اینها، حفظ محیط زیست ، به کارگیری دستاوردهای تکنولوژی برای بهزیستی، و رسیدن به یک زندگی رها از اجبارها، و نشاط انگیز و پیش رونده و پررفاه، که در آن تضاد و تفاوتی بین کاروظیفه مند و تلاش مورد علاقه، وجود نداشته باشد. و تلاش مورد علاقه برجای کاروظیفه مند بنشیند. و خود حکومتی جامعه بر خود، تحقق یابد.
گذشتگان نیز پیشنهاد خود را دارند: و بهرمندی فرد از نتیجه تلاشهایش را چنین فرموله کرده اند: نخست به هرکس به اندازه کارش، و در گام بعدی به هرکس به اندازه نیازش، به طوریکه سعادت یکی ، مکمل سعادت همگانی ، و سعادت همگانی متضمن سعادت فردی باشد.
نظر گذشتگان با تعریف کنونی تضاد و تناقضی ندارد و آرزوها یکی ست.
مسئله سوسیالیسم به شکل دموکراتیک اش ، با توضیحی که در بالا آمد، مسئله رومیزی جوامع پیشرفته است. ولی در جوامع کم رشد، برای پیشروی در این مسیر لازم است یک مرحله گذاز از دیکتاتوری به دموکراسی طی شود، از طریق تحقق نوعی نظام اقتصادی اجتماعی که بطور کلی میتوان آنرا « سوسیال دموکراتیسم رادیکال» نامید یا چیزی با این محتوا. نظام اقتصادی آن در مجموع « سرمایه داری کنترول و نظارت شده» از سوی تشکل های آزاد و مستقل و غیر دولتی و مردمی جامعه است. در شرایط وجود« دولت مرکزی و دولت های محلی »، که دولتها و تشکلها عمدتا از طریق مشارکت مستقیم مردم، دموکراسی موجود جامعه را شکل میدهند. سرمایه دولتی نیست ولی تحت نظارت و کنترول جامعه و تشکلهای مستقل آن قرار دارد.
برای سوسیالیسم نسخه ی آماده ای وجود ندارد. و نمی تواند باشد. تنها این مشخص است که راه حل های نسبی همه مسایل ضرورتاً به کمک همگان در جریان عمل کشف میشود. کشف راه حل مسایل مرحله گذار از دیکتاتوری به دموکراسی عمدتا مستقیم نیز، باز از این طریق و در جریان عمل و تلاش تغییر آفرین ممکن است.
**
تناقض با شیوه کلاسیک
«شیوه حرکت» و «برخورد» به مسایل، در مسیر سوسیالیسم تعریف شده در بالا، با شیوه کلاسیک تناقض و تضاد دارد که در زیر میاید:
مسئله سوسیالیسم در ایران(جهان کم رشد) و همینطور در جهان( جوامع پیشرفته) از مسایل داغ و مورد بحث عرصه فلسفه سیاسی ست، و به نظر میرسد تا زمانیکه نظام سرمایه داری در اشکال و مراحل مختلف خود دوام دارد، این موضوع هم وجود دارد.
نیازی نیست به چگونگی تاریخ اندیشه سوسیالیسم در ایران و جهان اشاره کنیم ، منابع بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد و علاقمندان میتوانند به آنها مراجعه کنند.
- من نخست با «سوسیالیسم» گرایان و «برخورد شان»، با این اندیشه کار دارم.
- سوسیالیسم از زاویه و دید دیگر را، بطور کلی، در بالا مطرح کردم و در پایین نیز باز اشاراتی میاورم.
- سوسیالیسم از زاویه و دید دیگر را، بطور کلی، در بالا مطرح کردم و در پایین نیز باز اشاراتی میاورم.
سوسیالیسم گرایان و برخورد شان، به اندیشه سوسیالیسم:
به جای سوسیالیستها از سوسیالیسم گرایان، معادل « چپها یا چپ » استفاده میکنم .
مرسوم است که سوسیالیسم گرایان ، با دهها دید و برداشت و تفاسیر مختلف و متفاوت و حتی متضاد از مارکس،انگلس، لنین، مائو ، و دیگران «نظر و تئوری» پیش میکشند. و در دهه های اخیر نیز نظریات و تئوری های افراد دیگری را طرح و ترجمه میکنند. و به دنبال « تئوری و اندیشه سوسیالیسم» میگردند.
مطالعه و تحقیق و طرح اندیشه ها درست و مفید است. اما لازم است توجه کرد که :
اندیشه سوسیالیسم در آنها و آنجا نیست. و نمی تواند باشد. از همه بدتر می بینیم دوستانی که خود یک عمر در این راه استخوان خرد کرده اند به پیروی از بعضی ها از « سوسیالیسم مارکسی» سخن میگویند. یعنی از« سوسیالیسم در پیش مارکس» . یا سوسیالیسمی که مورد نظر مارکس است.
مارکس و دیگران ( چه قبل از مارکس و چه بعد از او)هرچه کرده و گفته و نوشته اند نتیجه ی زمان و مکان و فعالیت مغز خودشان بوده است. که میتواند مجموعه ای از درست و نادرست باشد. و چنین نیز هست( از نقد گذشته میگذرم).
زمان و مکان و مغز و عمل ما ، چیز دیگری ست و نیاز به محصول خود دارد.
اندیشه سوسیالیسم در مارکس و لنین و دیگران نیست. «اندیشه» در خود ما ست. در جامعه خود ما میتواند باشد یا نباشد.سوسیالیسم به عنوان اندیشه و عمل میتواند نتیجه ی متد و فعالیت مغز و پراتیک خاص شرایط خود ما باشد و ضرورت دارد که از این پروسه نیز زاده شود. مطالعه اندیشه و تاریخ مفید است ولی سوسیالیسم آنجا نیست. از خود ما و از وضعیت خاص خود ما زاده میشود.
سوسیالیسم چیست که در پروسه یا پروسه هایی از خود «شخص و جمع در جامعه» زاده میشود؟ در بالا تعریف را آوردم و اضافه میکنم:
سوسیالیسم ، متد،اندیشه، عمل، و اصلاح و تکامل آنها در روندهای مختلف و طولانی ست، که « فرد و جمع»، هردو، گام به گام در اجتماع کشف و متحقق میسازند. در جهت بهزیستی انسان و جامعه انسانی. یعنی کشف و به کار گیری روش علمی ، و تئوری منطبق با پراتیک ، برای بهزیستی انسان است .
توجه کنیم که شرایط همیشه «خاص» است . و همه چیز خاص. عمل کننده هم خاص است . قوانین عامی وجود ندارد. در یک رود خانه تنها یک بار میتوان شنا کرد نه دو بار. همه ی چیز های رهگشا را باید خود کشف کنیم.
تنها چیزی که عام است یک آرزوی کهن سال است: «بهزیستی انسان». این آرزو هم به قدمت خود انسان است. نه افلاطون رهگشاست و نه مارکس. و نه فرهنگ یونان که برگرفته از دو فرهنگ سومر و مصر بود.
سوسیالیسم یعنی اینکه همه چیز یک سیستم نوین انسانی را باید جامعه خودش با متد دموکراتیک کشف کند، که در خدمت بهزیستی انسان باشد. عمل و اندیشه ی گذشتگان و کنونیان در نهایت تنها نقش کمکی دارند و نه بیشتر. بنابرین سوسیالیسم مارکسی و غیره و غیره نتیجه عدم تفکر است. و ربطی به « کشف» خود ما ، در پروسه های طی شده و نشده یمان، جهت بهزیستی ندارد.
طبقه و سوسیالیسم
کشف راه بهزیستی انسان در جامعه، یعنی سوسیالیسم، تنها کار یک طبقه یا چند متفکر، و این و آن حزب نیست. بل کار مشارکتی و داوطلبانه ی همه ی افراد جامعه محلی و جهانی ست. و تحقق آن نیز امری همگانی و جهانی. راه حل مشکلات بهزیستی ضرورت دارد به صورت عمومی در جامعه کشف شود.
همه زحمتکشان یدی و فکری در جامعه سرمایه داری استثمار میشوند . و تحت « تسلط» روابط و ابزار و فرهنگ مسلط قرار دارند و در اسارت. گرچه طبقه سرمایه دار استثمار نمیشود ولی آن نیز در اسارت نظام است. لازم است که همه انسانها از اسارت رها شوند. بنابرین رهایی تنها شامل استثمار شدگان نمیشود، شامل استثمار کنندگان هم میشود. از این روست که کشف راههای بهزیستی امری عمومی ست و نه طبقاتی. تحقق آن نیز کار همه افراد جامعه است. و در نهایت امری عموم بشری ست.
این سخن به معنی عدم توجه به مبارزات طبقاتی نیست -که البته به این مبارزات باید هم توجه کرد- ولی مبارزه ی طبقاتی اهرم تغییر نیست ، تنها عامل کمکی ست به تغییر، مانند دیگر عوامل. اهرم تغییر خود رشد همه جانبه جامعه و تکنولوژی و جنبشهای همگانی تمام زخمیان و اسیران در محل و جهان است.
سوسیالیسم در جوامع کم رشد و پیشرفته:
بشر در جامعه جهانی برخی راههای عموم بشری کشف کرده و عمل نموده که به صورت نسبی در خدمت بهزیستی انسانها بوده اند، لازم است آنها را مورد توجه قرار داد و در صورت وجود شرایط تحقق ، پیشنهاد نمود. مثلا « دموکراسی مشارکتی و داوطلبانه و مستقیم» جهت مشکل گشایی از مسایل جامعه. خود تصمیم گیری جمعی ، خود اجرایی جمعی . و خود نظارتی و خود کنترولی جمعی کارها. توسط انجمنها و شوراها و کانونها و اتحادیه ها و غیره و غیره.
جوامع کم رشد، در مرحله « نظام دیکتاتوری سرمایه» گیر کرده اند. اینها نیاز دارند به دموکراسی چند حزبی و حداقل تأمین رفاه عمومی با اقتصاد سوسیال دموکراتیسم رادیکال. راهی که این حکومتها پیش پای جامعه گذاشته اند بعید است که جز انقلاب و فروپاشی راه دیگری داشته باشد. این نظامها معمولا اصلاح پذیر نیستند و عاقبت جامعه را به سوی قیام سوق میدهند. شکست و پیروزی آنها برای انتخاب راه « سوسیال دموکراتیسم رادیکال» یا نظیر این راه نیز، زیر علامت سئوال است. چون سرنوشت این جوامع معمولا و عمدتاً ، مستقیم یا غیر مستقیم در «خارج» توسط قدرتمندان جهانی آلترناتیو سازی و تعیین میشود.
تا وقتی که غولهای سرمایه جهانی قدرت عمده را تشکیل میدهند، در جوامع کم رشد نمی توان نظام « خود حکومتی جامعه» و حل مسئله مالکیت خصوصی و استثمار را عملی کرد.
اما خود حکومتی جامعه ( یعنی جامعه منهای حکومت دولت و تسلط احزاب بر قدرت) ، و حل مسایل مالکیت خصوصی و استثمار و تبعیض در جوامع پیشرفته میتوانند طرح و حل شوند . کشف راه حل مسایل « دموکراسی مستقیم و مالکیت خصوصی و استثمار و رفع تبعیض» کار رو میزی این جوامع است.
ایران یک جامعه کم رشد است ، نیاز دارد مسایل گذر از دیکتاتوری دینی را به جامعه جمهوری ، غیر دینی ، و سوسیال دموکراتیک رادیکال ، برای حل نسبی مشکلات دموکراسی، عدالت اجتماعی، عدم تبعیض طرح کند. و فدرالیسم دموکراتیک را برای حل مسئله ملی اجرا نماید. واحدهای فدرال نیز می توانند حکومت دموکراتیک محلی خود را داشته باشند. دموکراسی مشارکتی و تا حد ممکن مستقیم، میتواند راه پیشرفت جامعه را بر اساس اقتصاد سرمایه داری تحت نظارت و کنترول مردم و تشکلهای مستقل شان، باز کند.
همانطور که در بالا اشاره شد حل مسایل مالکیت خصوصی و استثمار و خود حکومتی به تغییرات عمیق جهانی بستگی دارد. با این وجود برخی مالکیت های بزرگ را میتوان عمومی نظارت و کنترول کرد. مانند نفت و غیره. و پایه های خود حکومتی جامعه را از راه دموکراسی مستقیم و مشارکتی مردم و کانونها به تدریج آغاز نمود و به صورت طبیعی نیز نطفه ها و پایه های سیستم آینده در درون سیستم موجود زاده و پرورده میشود.
سرمایه داری و بشریت
سرمایه داری با ایجاد بحران های اقتصادی، فقرو استثمار ، بیکاری، جنگها، خرابی محیط زیست، سوء استفاده از تکنولوژی علیه زندگی و بشر، و انواع مختلف مصیبتهای فراوان دیگر، نه تنها مشکل زحمتکشان یدی و فکری ست، بلکه در نهایت مشکل بشریت است. از این رور تغییر این سسیتم نه فقط کار زحمتکشان (که اکثریت مردم جوامع را تشکیل میدهند) بل کار و مشکل بشریت است. تا این سیستم جهانی « درد و مرگ»، جایش را به یک سیستم نوین وانسانی و زندگی بخش نداده، رهایی انسان از مصیبتهای گوناگون اجتماعی ممکن نیست. کشف راههای پیروزی و قوانین اجرایی سیستم نوین زندگی، در جریان مبارزه ، که پاک از مصیبتهای سرمایه داری باشد، کار مبرم و روی میزی زحمتکشان و آزادیخواهان جهان است. در بطن جامعه موجود. سیستم درد ضرورت دارد که دفن شود.
سرمایه داری و تکنولوژی
رشد سرسام آور تکنولوژی در همه عرصه های جامعه کاپیتالیسم قرن بیست و یکم، امکانات فراوانی برای تغییر همه چیز ایجاد میکند. تکنولوژی روز به روز تغییر یافته، جامعه را دگرگون کرده و پیش میرود. اما این به معنی آن نیست که تکنولوژی میتواند نظام را به حذف استثمار انسان از انسان نیز برساند. و خود حکومتی جامعه را تحقق بخشد. سرمایه خصلت انعطاف پذیری بسیار دارد و میتواند به اشکال مختلف دربیاید. و قرنها دوام بیاورد، بدون اینکه انسان از «اسارت و سلطه و استثمارو از خود بیگانی و نابودی» رهایی یابد.
بشر مجبور است برای رهایی از تور سیستم نظام سرمایه دست به اقدامات لازم بزند . بدون عمل جمعی و جهانی، تکنولوژی نمیتواند بشر را آزاد کند. اما آن بنیاد رهایی را فراهم میسازد.
اگر بر این پایه انسان نتواند سیستم را دگرگون کند سیستم انسان را دگرگون کرده و میتواند به آدمهای ماشینی و برنامه ریزی شده تبدیل کند. این یعنی نابودی انسان. و آغاز زندگی ماشینهای گوشتی و آهنی بر روی زمین.
ماشینهای گوشتی که میتوانند هرکدام برای خود هیولایی باشند.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
آ. ائلیار
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید