در ایران، به دلیل نبود قانونی جامع برای قربانیان خشونت خانگی، و پنهان‌کاری درباره ارقام کلی قربانیان، موضوع اندکی پیچیده‌تر است. به گفته یک مقام سازمان بهزیستی ایران، آمار اختلاف زوج‌ها در دوران قرنطینه سه برابر شده‌است.
سه برابر شدن رقم اختلافات خانوادگی گزارش شده در دوران قرنطینه، رقمی است که چین و فرانسه هم اعلام کرده‌اند. چین بر مبنای خشونت‌های خانگی گزارش‌شده به پلیس محلی در ماه فوریه، نسبت به فوریه سال قبل به این نتیجه رسیده‌است. پلیس فرانسه هم اعلام کرده که خشونت خانگی در دوران قرنطینه کرونا سه برابر شده‌است. البته دولت فرانسه در این شرایط یک میلیون یورو بودجه جدید به سازمان‌ها و نهادهای فعال در زمینه مبارزه با خشونت‌های خانگی علیه زنان اختصاص داد. اما صف‌های طولانی متقاضیان طلاق در چین حکایت دیگری دارد.
از سایر کشورها هم گزارش هایی مبنی بر افزایش خشونت های خانگی در دوره قرنطینه کرونا منتشر می شود. به گزارش گلوبو (Globo) برزیل، تقاضا برای کمک درباره خشونت خانگی در این کشور ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش یافته‌است. از اسپانیا هم گزارش‌های نگران‌کننده‌ای منتشر می‌شود. در بخش ساحلی استان والنسیای اسپانیا، ۱۹ ماه مارس شوهری زنش را در مقابل چشمان فرزندانشان کشت. چند روز بعد، پلیس اسپانیا که شهروندان این کشور را به دلیل بیرون آمدن از خانه جریمه می‌کند، اعلام کرده زنانی را که در خیابان باشند و خشونت خانگی گزارش کنند جریمه نمی‌کند. در کشور ترکیه هم دستکم ۱۰ مورد قتل زنان در دوران قرنطینه کرونا گزارش شده‌است.
برخی کشورها هم به دلیل احتمال افزایش خشونت، خرید نوشیدنی‌های الکلی را در دوران کرونا محدود کرده‌اند. تعدادی از کشورهای اروپایی در مکان‌های عمومی امکانات مشاوره روانشناسی در اختیار قرار داده‌اند تا مردم دسترسی آسان و رایگانی به مشاوره روانشناسی داشته‌باشند.
در بسیاری از کشورها تعداد تماس‌های تلفنی کاهش یافته چون افراد نمی‌توانند در حضور شریک زندگی خود صحبت کنند. فعالان گروه اوا کوپرتیوا در ایتالیا اعلام کرده‌اند که تعداد تماس‌ها به طور چشمگیری کاهش یافته اما پیامک‌ها افزایش یافته‌است. پناهگاه کازا لوکای سیستا هم اعلام کرده که در شهر رم همه پناهگاه‌ها باز، و آماده پذیرش زنانی هستند که به هر وسیله قصد تماس با آنها را دارند.
خشونت خانگی به خانه سیاستمداران هم راه یافته‌است. کارین کنایسل که از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ وزیر امور خارجه اتریش بود، و با رقص با پوتین در مراسم عروسی‌اش شهرت یافت، به دلیل کشیده‌ای که از شوهرش خورد، با پلیس تماس گرفت و خبرساز شد.
این آمار هنگامی نگران‌کننده‌تر می‌شود که در نظر بگیریم میزان خشونت‌های خانگی حتی قبل از قرنطینه کرونایی بالا بود. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، از هر سه زن در دنیا، یک زن در طول زندگی‌اش خشونت فیزیکی یا جنسی را تجربه می‌کند. مردان هم با خشونت خانگی مواجه می‌شوند اما شمار آنها با زنان قابل مقایسه نیست.
خودآرام‌بخش‌ها در دوران قرنطینه وجود ندارد
چند ماه پیش، به مناسبت روز چهارم آذر (۲۵ نوامبر) ۱۳۹۸ که روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان است، رضا جعفری سدهی، رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی ایران اعلام کرد که گزارش خشونت خانگی علیه زنان در ایران ۲۰ تا ۲۲ درصد نسبت به سال ۱۳۹۷ افزایش یافته‌است.
چند روز پیش هم بهزاد وحیدنیا، مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی بهزیستی اعلام کرد که در دوران قرنطینه، آمار اختلاف زوج‌ها سه برابر شده‌است. او اظهار داشت که میزان تماس‌های زوجین مربوط به اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه و شیوع ویروس کرونا با صدای مشاور بهزیستی با شماره ۱۴۸۰ روزانه به چهار هزار تماس رسیده که نشان‌دهنده افزایش اختلافات بین زوجین است.
در ایران شماره تلفن ۱۴۸۰ برای مشاوره درباره اختلافات خانوادگی و ۱۲۳ (اورژانس اجتماعی) برای خشونت خانگی و برای مشاوره زیر ۱۸ سال صدای یارا درنظر گرفته شده‌است.
روانشناسی که در یکی از مراکز مشاوره اختلافات خانوادگی فعالیت می‌کند و نخواست نامش فاش شود، در گفتگو با بی‌بی‌سی، برداشت‌هایش از اختلافات خانوادگی در روزهای قرنطینه را توضیح داد. در این گزارش از او به عنوان «مریم» نام می‌بریم. این روانشنان می‌گوید که در شرایط قرنطینه خانگی سبک زندگی مردم به هم ریخته و اختلافاتی که از قبل وجود داشته پررنگ شده‌است: « مردم قبلا خودآرام‌بخش‌هایی مثل کار، دوردور کردن، مغازه‌گردی، خرید، یا سایر سرگرمی‌های هیجانی و عاطفی داشتند. اما حالا باید تمام مدت خانه باید بمانند.»
به گفته این مشاور خانواده، بیشترین شکایت زوج‌ها این است که با هم رابطه جنسی ندارند: «زوج‌هایی که قبلا گرفتار کار بودند وقتی در خانه مانده‌اند، توقع دارند که رابطه داشته‌باشند. در بسیاری از موارد طرف مقابل برای بازداری، بهانه می‌آورد که ممکن است به کرونا مبتلا شوند. به همین دلیل در تماس‌های تلفنی از ما پرسیده می‌شود که آیا کرونا از طریق رابطه جنسی انتقال پیدا می‌کند؟!»
این روانشناس با اشاره به اینکه برخی دیگر از مردم اضطراب‌هایشان از ابتلا به کرونا را به صورت خشونت بروز می‌دهند، می‌افزاید: «می‌پرسند نشانه‌های کرونا چیست، چون همسرشان گفته که نشانه کرونا دارند و نباید خانه را ترک کنند.»
نگرانی از آینده‌ای مبهم و وخامت اوضاع اقتصادی خانواده‌ها به دلیل کرونا یکی از دلایل افزایش اختلافات است. مریم بر اساس مشاهداتش می‌گوید که بسیاری از مردم به نقطه‌ای رسیده‌اند که یا از قرنطینه بیرون می‌زنند تا درآمدی کسب کنند یا در خانه زیر فشار روانی یا از گرسنگی از بین می‌روند.
افکار و اقدام به خودکشی هم در قرنطینه‌های خانگی افزایش پیدا کرده‌است. مریم روزانه تماس‌های متعددی از افرادی که افکار خودکشی در سر دارند دریافت می‌کند: «مردان بیشتر به دلیل شرایط اقتصادی و سررسید موعد تعهدات مالی‌شان به خودکشی فکر می‌کنند و شرایط زنان از این جهت دشوارتر شده که وقتی عرصه را به خود تنگ می‌بینند دیگر نمی‌توانند به خانه پدرومادرشان بروند چون می‌ترسند که ناقل کرونا باشند.»
حق نشر عکسGETTY IMAGES
کودکان و نوجوانان؛ قربانیان فراموش شده خشونت خانگی
غیر از زوج‌ها، احتمال بروز خشونت خانگی علیه کودکان هم در دوران قرنطینه بالا می‌رود. این موضوع در هشدارهایی که کشور آلمان خطاب به سازمان‌های حمایت از کودکان صادر کرده به خوبی توضیح داده‌شده‌است: «حالا که مدرسه‌ها تعطیل است و کودکان دور از چشم هستند، باید هشیار باشید چون احتمال کودک‌آزاری افزایش می‌یابد. نباید فراموش کنیم که کودکان همچون بزرگسالان نیستند. آنها به فضایی برای تحرک نیاز دارند. می‌توان این شرایط را برای مدتی کوتاه تحمل کرد اما بعد، باید به فکر امکاناتی برای گذران اوقات فراغت خانواده‌ها بود.»
اما در ایران، نه تنها این حساسیت های نگهداری کودکان در قرنطینه نادیده گرفته می شود، بلکه از نخستین قربانیان وخامت شرایط اقتصادی هستند. زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی در یک نشست آنلاین از افزایش ازدواج کودکان در پی شیوع کرونا خبر داده‌است: «در برخی مناطق کشور مواردی از ازدواج اجباری کودکان به دلیل شرایط اقتصادی بعد از کرونا گزارش شده‌است.» این فعال اجتماعی همچنین افزوده‌است که کودکان با این شایعه که تریاک از ابتلا جلوگیری می‌کند به بازار مواد مخدر کشیده شده‌اند.
مریم هم در تماس‌های تلفنی که در یکی از مراکز مشاوره تهران دریافت کرده، با موارد اختلاف خانواده‌ها با فرزندان، بخصوص فرزندان نوجوان مواجه شده‌است: «زوج‌ها شکایت می‌کنند که به دلیل حضور بچه‌ها در خانه، وقت خلوت کردن ندارند. خانمی تماس گرفته‌بود و می‌گفت که دختر نوجوانش تا صبح بیدار است. از مادر پرسیدم که دخترش شاهد بوده و او جواب مثبت داد. این مادر درکی از این مساله نداشت که دختر نوجوانش هم نیازهای جنسی دارد. من به او توصیه کردم که اصراری به خوابیدن فرزندش نداشته‌باشد. چون تا وقتی احساس کند خبری هست همچنان بیدار می‌ماند.»
ویژگی‌های فیزیکی خانه‌ها هم در اختلافات ساکنان آن تاثیرگذار است. خانه‌های کوچک و خانه‌هایی که ساکنان را رودرروی هم قرار می‌دهد امکان بروز اختلاف را افزایش می‌دهد. با مروری بر نوشته‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی درباره شرایط خانوادگی‌شان در روزهای قرنطینه می‌توان دریافت که بچه‌ها از اینکه همه اوقات در خانه و زیر نگاه والدین هستند احساس ناراحتی می‌کنند.
خشونت خانگی؛ نمایش در تلویزیون و توقیف در سینما
همچون سایر آسیب‌های اجتماعی، خشونت‌های خانگی هم در ایران به‌درستی گزارش نمی‌شود. داستان‌های مربوط به خشونت‌های خانگی و افزایش تعداد گزارش‌ها به صورت اطلاعات پراکنده اعلام می‌شود اما آمار جامعی در این خصوص انتشار نمی‌یابد. خبرگزاری رسمی دولت، ایرنا، هم هنگامی که درباره نبود قانون جامع حمایت از خشونت‌دیدگان می‌نویسد، به آمارهای بسیار قدیمی استناد می‌کند. ایرنا با اشاره به اینکه نتایج طرح ملی بررسی خشونت خانگی در سال ۱۳۸۰ نشان داده که ۶۶ درصد زنان ایرانی از ابتدای زندگی مشترک دستکم یک بار مورد خشونت قرار گرفته‌اند، نوشته که هنوز قانون جامعی در این خصوص به تصویب نرسیده‌است.
سازمان پزشکی قانونی هم تنها آمار کلی تحت عنوان «نزاع» را منتشر می‌کند که در آن زن و مرد تفکیک شده‌اند اما اشاره‌ای به خشونت خانگی ندارد. این درحالی‌است که چندی پیش تلویزیون ایران در یکی از برنامه‌هایش زوجی را نشان داد که در مقابل فرزندانشان توضیح می‌دادند زن خانواده به دلیل کتک خوردن از شوهرش ۲۷ بار به پزشکی قانونی مراجعه کرده و درخواست طلاق داده‌است. این زوج به عنوان نمونه خانواده‌ای که با وجود مشکلات، کانون گرمش را حفظ کرده معرفی شد. پخش این برنامه انتقادهای بسیاری را متوجه تلویزیون ایران کرد که سعی دارد خشونت علیه زنان را عادی جلوه دهد.
سیاست‌های متناقضی که درخصوص اعلام گزارش‌های خشونت خانگی دنبال می‌شود در تصمیم درباره توقیف فیلم خانه پدری متجلی شد. این فیلم که به موضوع خشونت خانگی می‌پرداخت تنها چند روز پس از نمایش در سینماها توقیف شد. این در حالی‌است که به نوشته ایرنا، در فاصله سال های ۱۳۸۰ تا ۹۸ حدود ۳۰ قتل ناموسی رسانه ای شده‌است.
آذرماه ۱۳۹۷ تعدادی از فعالان حقوق زنان مقابل مجلس ایران تجمع کردند و خواستار تصویب قانونی جامع برای پیشگیری و مقابله با خشونت خانگی علیه زنان شدند. این یکی از معدود مواردی بود که می‌شد آمار خشونت‌های خانگی را یافت. در پلاکاردهایی که این معترضان در دست داشتند نوشته شده بود: «در ایران از هر سه زن متاهل دو زن خشونت خانگی دیده‌است.»
حق نشر عکسGETTY IMAGES
کارشناسان مسائل اجتماعی معتقدند که اختلافات و خشونت‌های خانگی در دوران کرونا، پس از گذراندن دوران قرنطینه، با تعداد تقاضاهای طلاق خود را نشان می دهند؛ پدیده ای که مختص ایران نیست و در سطح بین الملل با اصلاح طلاق کرونایی (Covidivorce) رایج شده است. موضوع نگران کننده در خصوص ایران آن است که بسیاری از موارد خشونت خانگی گزارش نمی شود و تنها در ۲۵ استان کشور برای مراقبت از زنان در معرض خشونت، خانه امن وجود دارد.
چنین بحران هایی که پیامد بحران های دیگر هستند، نشانه آن است که مدیریت بحران در ایران به بسیاری از جنبه های بحران توجه نمی کند. کاستی‌های خدمات در زمان بحران، بارها در ایران خودنمایی کرده‌است. ۱۸ سال از زلزله بم می‌گذرد. زلزله بم پدیده جدیدی را به مدیریت بحران معرفی کرد؛ مردانی که همه چیز را از دست دادند و خانواده هایشان را رها کردند. هنوز آمار تعداد زنان رها شده توسط مردها پس از زلزله بم روشن نیست. یدالله دانشیار، رئیس سازمان بهزیستی بم در سال ۱۳۹۲ در گفتگو با یکی از خبرنگاران محلی تعداد زنان رها شده را ۷۰۰ نفر اعلام کرده بود.
افزون بر این، ازدواج اجباری و ازدواج زیرسن قانونی هم پس از زلزله بم رواج پیدا کرد. همچون اتفاقی که امروز جمعیت امام علی درباره بروز آن هشدار داده، در آن زمان هم به دلایل مختلف از جمله تنهایی و شرایط نامساعد اقتصادی، تعداد ازدواج ها افزایش یافت و پس از مدتی از سوی بهزیستی این شهر اعلام شد که ۶۰ درصد طلاق‌های پس از زلزله بم به طلاق انجامید.
امروز در شرایطی که تحریم‌های اقتصادی اقتصاد ایران را تضعیف کرده و کرونا این ضعف را شدت داده‌است، تا نیمه فروردین ماه ۱۳۹۹ دستکم دو میلیون نفر بیکار شده‌اند. این آماری است که کریم همتی، سرپرست جمعیت هلال احمر ایران عنوان کرد. این بحران اقتصادی بحران‌های خانوادگی به دنبال دارد که بخش خدمات اجتماعی ایران برای مقابله با آنها آماده نیست.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید