چرخش ترکیه در سیاست‌ خارجی اش

از جمله اقدامات آنکارا، اتخاذ استراتژی دریایی موسوم به "میهن آبی" است که به مسائل امنیتی در مدیترانه شرقی اولویت می‌دهد و دیپلماسی را به حاشیه می‌راند.

رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه ماه پیش گفت: " سربازان ما در لیبی افسانه می‌آفرینند … سربازان ما در نبرد علیه تروریسم افسانه آفرینی می‌کنند."

این تندروی به موازات تشدید حس ملی‌گرایی در ترکیه و آشفتگی هر چه بیشتر نظم بین‌المللی قدرت‌های رقیب منطقه‌ای است.

پیشینه

استراتژی دریایی "میهن آبی" سال ۲۰۰۶ توسط دریاسالار جم گوردنیز طرح‌ریزی شد و روی گام‌های قاطع ترکیه در مدیترانه شرقی به عنوان خط مقدم دفاعی کشور تمرکز داشت.

گوردنیز در مقاله‌‌ای که دسامبر ۲۰۱۹ در سایت خبری به شدت ملی‌گرای اولوسال ترکیه منتشر شد،‌ نوشت: "این استراتژی روی کشمکش جغرافیایی سیاسی بر سر منافع دریایی تمرکز دارد … و جنبه‌های نظامی، اقتصادی، سیاسی، فن‌آوری، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی را در می‌گیرد."

ایده میهن آبی در ابتدا مخالفانی داشت چون با اهداف دولت اردوغان در آن زمان همراستا نبود.

به ویژه از سال ۲۰۰۹ که احمد داوود اوغلو برای دوره‌ای چهارساله وزیر امور خارجه ترکیه شد، استراتژی "تنش صفر با همسایگان" اولین رویکرد سیاست خارجی این کشور بوده است.

بعد از شورش‌های موسوم به بهار عربی، ترکیه روی افزایش نفوذ خود با بهره‌گیری از " قدرت نرم" و به واسطه پشتیبانی از عاملان وابسته به اخوان‌المسلمین در مصر، تونس و مناطق دیگر تمرکز داشته است.

با این حال رویکرد سیاسی ترکیه در سال‌های اخیر چرخشی شدید داشته و این از دید ناظران یعنی ترکیه جنبه‌های کلیدی استراتژی میهن آبی را با آغوشی باز پذیرفته است.

در مارس ۲۰۱۹، ترکیه رزمایش دریایی بزرگی با عنوان میهن آبی برگزار کرد که دریای مدیترانه، دریای اژه و دریای سیاه را پوشش می‌داد.

مدیترانه شرقی، خاورمیانه

حق نشر عکسULUSAL KANALImage captionعدنان اوزبال، فرمانده نیروی دریایی ترکیه ( سمت چپ) روز ۳۰ ژوئن به طرابلس سفر کرد

بسیاری معتقدند حمایت ترکیه از دولت وفاق ملی لیبی(مورد حمایت سازمان ملل متحد) از طریق امضاء توافق‌نامه‌های امنیتی و دریایی و فرستادن سرباز و تجهیزات نظامی، به این معناست که این کشور استراتژی میهن آبی را به کار گرفته است.

گوردنیز ضمن تمجید از اقدامات ترکیه در لیبی گفته است: " نیروی دریایی، وزارت امور خارجه و وزارت انرژی باید با هماهنگی به کار خود ادامه دهند."

او به سایت خبری اودا تی‌وی گفت: "این قراردادها جلوی هر توافق احتمالی میان یونان و مصر یا یونان و قبرس در مدیترانه شرقی را می‌گیرند. "

عدنان اوزبال، فرمانده نیروهای دریایی ، یاشار گولر، رییس ستاد کل ارتش و خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه هر سه در ماه‌های اخیر به لیبی سفر کرده‌اند.

مداخله نظامی ترکیه در لیبی تازه‌ترین نمونه‌‌ از اقدامات امنیتی شدیدتر این کشور در سال‌های اخیر است.

طی سال‌های اخیر، ترکیه چندین عملیات‌ نظامی علیه ائتلاف تحت رهبری نیروهای کرد انجام داده و کنترل بخش‌هایی از شمال سوریه را در دست گرفته است.

آنکارا از سوی دیگر به حملات هوایی خود علیه مواضع حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در شمال عراق و جنوب شرقی ترکیه ادامه داده است.

 

تضاد منافع ترکیه و روسیه در سوریه و لیبی چه پیامدهایی برای دو کشور دارد؟

در ماه‌های اخیر هم تنش میان ترکیه و یونان در دریای اژه بالا گرفته و هر دو طرف یکدیگر را به نقض حاکمیت ملی متهم کرده‌اند.

حق نشر عکسARIF AKDOGAN / ANADOLU AGENCY / GETTY IMAGESImage captionدر جریان عملیات اخیر ارتش ترکیه به نام "پنجه- ببر" خلوصی آکار، وزیر دفاع این کشور از بخش‌های مرزی بازدید کرد

علاوه بر این افزایش روزافزون پایگاه‌های خارجی ترکیه از تشدید بلندپروازی‌های نظامی آنکارا حکایت دارد.

روزنامه حامی دولت ینی شفق ژانویه ۲۰۱۸ از استقرار سربازان ترکیه در بیش از ۱۰ کشور از جمله سومالی، لیبی، عراق، سوریه و قطر گزارش داد. در عنوان این گزارش آمده بود: "ترکیه به سرزمین‌ها عثمانی بازمی‌گردد."

آنکارا همچنین سرمایه‌گذاری در بخش دفاعی را افزایش و تولید تجهیزات ساخت داخل از جمله فن‌آوری‌های پیشرفته هواپیماهای بدون سرنشین را رونق داده است.

ستایش حامیان دولت

کارشناسان طرفدار دولت از سیاست خارجی قاطع ترکیه به عنوان بخشی از تلاش کشور برای افزایش نفوذ جغرافیایی-سیاسی خود تمجید کرده‌اند.

حسن بصری یالچین، ستون‌نویس روزنامه صباح، از نشریات حامی دولت روز ۱۸ ژوئن گفت: "هر روز صبح با یک عملیات نظامی جدید از خواب بیدار می‌شویم. ترکیه در بسیاری کشورها سرباز و پایگاه دارد که عملیات‌های همزمان انجام می‌دهند."

یالچی در مقاله‌ای که به تازگی منتشر شده، نوشته: "ترکیه در سه جبهه در حال انجام عملیات‌های نظامی است. در گذشته تانک‌هایمان به محض خروج از مرز خراب می‌شدند. اما حالا به تاثیرگذارترین قدرت در لیبی، سوریه و عراق تبدیل شده‌ایم."

حق نشر عکسTWITTER / YENI SAFAKImage captionروزنامه طرفدار دولت ینی شفق نقشه حضور سربازان ترکیه در خارج از کشور را منتشر کرد

" وظیفه‌ای تاریخی بر عهده دولت و ارتش قرار گرفته. در حال پیشروی در مسیری سرنوشت‌ساز برای ساختن ترکیه‌ای بزرگ هستیم. "

محرم ساریکایا، ستون‌نویش وبسایت هابر‌ترک (خبر ترک) روز ۱۸ ژوئن "دیپلماسی نظامی" ترکیه را "ترک عادات قدیمی" دانست.

ساریکایا گفت: " ترکیه در گذشته ظرفیت انجام عملیات‌های نظامی همزمان در منطقه‌ای به این وسعت را نداشت … اما با در نظر گرفتن شرایط زمانی و تحولات منطقه‌ای، به هر حال این امکان وجود نداشت که سیاست‌های خارجی قبلی خود ادامه دهیم."

نگرانی‌های منتقدان

ایلهان اوزگل، استاد دانشگاه اهل ترکیه استراتژی میهن آبی را با " نظامی‌گری تقریبا بی‌سابقه کشور" و "رشد اقتدارگرایی در خانه" مرتبط دانسته‌است.

اوزگل علاوه بر این معتقد است استراتژی جدید "دفاع رو به جلو"ی آنکارا به جای پایان دادن به سیاست "تنش صفر با همسایگان"، باعث پیشرفت آن شده است.

او روز ۱۵ ژوئن در سایت خبری مستقل گازته دووار نوشت: " سیاست ' تنش صفر' پروژه‌ای توسعه‌طلبانه برای دستیابی به قلمروهای پیشین عثمانی از طریق قدرت نرم بود و در مرکز بلندپروازی‌های نوعثمانی‌گری قرار داشت … هم این [ و هم استراتژی میهن آبی] مبتنی بر تقویت نفوذ ترکیه در منطقه هستند. "

به اعتقاد او استراتژی میهن آبی دیدگاه‌های مختلف موجود در تشکیلات امنیتی ترکیه را کنار هم قرار داد و درک مشترک از منافع ملی ترکیه همبستگی "ملی‌گرایان غیر مذهبی "و ژنرال‌های "اسلام گرا" را به دنبال داشت.

اوزگل بعدتر در یکی از برنامه‌های سایت خبری مستقل مدیاسکوپ گفت مفهوم میهن آبی بر اساس تصورات سنتی ترکیه که خود را کشوری "از همه طرف در محاصر تهدیدها" می‌داند، شکل گرفته است. تصوراتی که "سیاست‌های پویاتر مبتنی بر قدرت … و تقریبا بدون ذره‌ای دیپلماسی" را به همراه داشته است.

منتقدان هشدار می‌دهند که دولت از سیاست‌های خارجی خود برای دستیابی به منافع سیاسی داخلی آن هم در بحبوحه چالش‌های اقتصادی فزاینده بهره می‌برد.

جنگ‌افروزی در خارج از کشور بازتابی از سیاست‌های داخلی ترکیه است: اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه، جنبش‌های سیاسی کردها را سرکوب می‌کند، از سال ۲۰۱۵ با حزب حرکت ملی ائتلاف تشکیل داده و ترکیه از نظر شاخص‌‌های دموکراسی جهانی سیری نزولی در پیش گرفته است.

فهیم تاستکین، روزنامه‌نگار ترک به سایت خبری داکتیلو۱۹۸۴ گفت: "سیاست‌های داخلی و خارجی ترکیه در هم تنیده هستند. رویکردهای سیاست خارجی برای سیاست‌های داخلی حکم بنزین را دارد … سیاست‌های داخلی و خارجی بر هم تاثیر می‌گذارند و یکدیگر را تقویت می‌کنند. "

رقابت منطقه‌ای

برخی ناظران قاطعیت روزافزون ترکیه را در یک بستر جهانی وسیع‌تر و نه صرفا محدود به قدرت‌های منطقه‌ای در نظر می‌گیرند و معتقدند در حالی که آمریکا در سطح بین‌المللی عقب‌نشینی می‌کند، این کشور به دنبال قدرت‌نمایی است.

یالچین، ستون‌نویس روزنامه صباح روز ۱۸ ژوئن گفت: "این ترکیه مثل ترکیه قدیم نیست. جهان هم با گذشته فرق کرده و مثل دهه ۱۹۹۰ که همه چیز حول محور آمریکا می‌چرخید، نیست. "

" آمریکایی‌ها قصد ندارند وارد عمل شوند. برای اروپایی‌ها هم شور و اشتیاقی باقی نمانده. با ضعیف‌تر شدن آن‌ها، نفوذ ترکیه‌ای که در حال قدرت گرفتن است، بیشتر نمایان می‌شود … به همین دلیل توازن‌ قدیمی قدرت در خاورمیانه در حال واژگونی است. ترکیه دارد به قدرتمند‌ترین بازیگر منطقه تبدیل می‌شود. "

با این حال انتظار می‌رود اقدامات ترکیه رقبای نزدیک را به واکنش وادار کند. طبق گزارش‌ها، امارات متحده عربی، مصر، فرانسه و روسیه حمایت خود از ارتش ملی لیبی را افزایش داده‌اند و این ترس از وقوع یک جنگ نیابتی شدیدتر را به همراه دارد.

توافق دریایی آنکارا با دولت وفاق ملی لیبی خود تحت تاثیر مشارکت مصر، یونان و اسراییل در بخش انرژی در مدیترانه شکل گرفت.

در حالی که تنش‌‌های سیاسی در مدیترانه شرقی افزایش می‌یاید، به نظر می‌آید اقدامات نظامی ترکیه همچنان ادامه خواهد داشت.