گزارش از هومان دوراندیش
در حالی که سه ماه تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی مانده و دونالد ترامپ مایل است انتخابات را به تعویق بیندازد، در مطبوعات و فضای مجازی ایران این بحث مطرح است که انتخاب بایدن به سود ایران است یا انتخاب مجدد ترامپ؟
در آغاز هفته گذشته، روزنامه کیهان با مبنا قرار دادن سند ۸۰ صفحه‌ای سیاست‌های حزب دموکرات آمریکا نوشت که «شرط بایدن برای بازگشت به برجام همان خواست ترامپ است.» گزارشگر این روزنامه استدلال کرده بود که ترامپ برجام را توافقی ناقص می‌دانست چراکه توان موشکی و قدرت منطقه‌ای ایران را شامل نمی‌شود، بایدن نیز در پی محدود کردن توان موشکی و قدرت منطقه‌ای ایران است.
اما منشه امیر، مفسر سیاسی رادیو اسرائیل، با مبنا قرار دادن همین سند نوشت که «دموکراتها اگر قدرت را دوباره در آمریکا به دست گیرند، خیال حکومت اسلامی ایران می‌تواند کاملا راحت باشد» و «یکی از نخستین اقدامات جو بایدن بازگشت به برجام» خواهد بود.
در حالی که روزنامه‌های اصلاح‌طلب نیز در طول هفته گذشته، در مجموع پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را به سود ایران ارزیابی کردند، احمد زیدآبادی فعال سیاسی، با تایید تحلیل روزنامه کیهان، در کانالش در تلگرام نوشت: «برخی رسانه‌های اصلاح‌طلب به گونه‌ای از احتمال ریاست جمهوری جو بایدن سخن می‌گویند که پنداری به محض ورود او به کاخ سفید، برجام به تمام و کمال زنده و تحریم‌ها یک شبه لغو میشود! در واقع همان طور که کیهان هم پی برده است، استراتژی دموکراتها بازگشت بی قید و شرط به برجام نیست، بلکه مشروط به تغییر مسیر سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی است.»
بیژن اشتری، مترجم مشهور آثار مربوط به مارکسیسم نیز در صفحه اینستاگرامش نوشت: «اگر بایدن سر کار بیاید روابط آمریکا با اروپا و دیگر کشورها بهبود می‌یابد و احتمال اجماع‌سازی جهانی علیه جمهوری اسلامی شدت می‌یابد. نظام اسلامی از مدتی پیش تصمیم گرفته که اقتصاد خود را از راه پیوند با چین از بحران نجات دهد. اگر ترامپ برای بار دوم انتخاب شود روابط آمریکا با چین روز به روز وخیم‌تر خواهد شد و این به سود نظام است. اگر بایدن روی کار بیاید حتما روابط آمریکا را با چین بهبود می‌بخشد و در این صورت چین مجبور به فاصله‌گیری از نظام اسلامی خواهد شد.»
شماری از کاربران عادی فضای مجازی نیز ترامپ را به بایدن ترجیح میدهند و این نکته در کامنت‌هایشان پیداست. لایه‌های گوناگون اپوزیسیون حکومت ایران هم، بسته به اینکه چه موضعی در قبال تداوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران و یا وقوع درگیری نظامی بین این دو کشور داشته باشند، طرفدار بایدن یا ترامپ‌اند. حامیان تحریم و بویژه جنگ، ترامپ را به بایدن ترجیح میدهند ولی مخالفان تحریم و جنگ، انتخاب بایدن را به سود ایران می‌دانند.
در مجموع معتقدم که ترامپ سیاستی را پیش گرفته که از جهاتی بهتر از سیاست دموکرات‌هاست. از جمله اینکه، به هر دلیلی، دخالت مستقیم خارجی نداشته است.
«آینده ایران باید در داخل کشور تعیین شود»
عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی، در پاسخ به این سوال که ترامپ برای ایران بهتر است یا بایدن، به یورونیوز گفت: «شخصا تغییراتی را در کشورهای دیگر مثبت می‌دانم که اثر تخریبی بر روند تحولات داخلی ایران نداشته باشد. آینده ایران یا هر کشور دیگری در درجه اول از درون باید تعیین شود. نیروهای خارجی نباید به نحوی عمل کنند که فرایند داخلی را تغییر جهت دهند یا بلاموضوع کنند. در بهترین شکل باید فرایند داخلی را تقویت کنند. فرقی هم نمی‌کند که نیروی خارجی، کدام کشور باشد. اما اینکه انتخاب ترامپ یا بایدن به سود جمهوری اسلامی (یا به سود ایران) است یا نه، سوالی است که به راحتی نمی‌توان به آن جواب داد. ولی در مجموع از یک حیث معتقدم که ترامپ تاکنون سیاستی را در منطقه در پیش گرفته که از جهاتی بهتر از سیاست منطقه ای دموکرات‌هاست. از جمله اینکه، به هر دلیلی، دخالت مستقیم خارجی نداشته است. البته ممکن است این سیاست در آینده تغییر کند. اما از این جهت تشدید تحریم‌ها و زیر برجام زدن، سیاستش به سود ایران نیست. این فشارهای نامتعارف و یکجانبه اختلالاتی در روند داخلی کشورهای تحت تحریم بوجود آورده است. در مجموع فکر می‌کنم ریاست جمهوری بایدن به سود مردم ایران باشد ولی معتقد نیستم حضور بایدن در قدرت، لزوما به نفع "جمهوری اسلامی" خواهد بود. شاید به همین دلیل است که نیروهای تندرو داخل کشور، ترامپ را بیش از بایدن می پسندند.»
ایران خودش را ملزم نمی‌بیند فعالیت‌های موشکی‌اش را محدود کند. به نظرم اگر بایدن هم پیروز شود، مساله موشکی در ذیل برجام بحث نخواهد شد و این موضوعی جداگانه است.
«دموکراتها برای بازگشت به برجام شرط نگذاشته‌اند»
رحمان قهرمانپور، کارشناس سیاست خارجی آمریکا، برخلاف اصولگرایان ایرانی معتقد است: «دموکراتها بازگشت به برجام را مشروط نکرده‌اند. البته معنای این حرف من این نیست که بایدن به محض انتخاب شدن، به برجام بازگردد. ممکن است بر اساس منافع آمریکا، شرط‌هایی برای بازگشت به برجام بگذارد. قاعدتا ایران هم شرط‌هایی دارد چون از خروج آمریکا از برجام متضرر شده است. اروپا هم در این میان نقش کلیدی خواهد داشت. اروپا اعلام کرده که مساله موشکی جدا از برجام، بحث شود. ایران هم اعلام کرده بر اساس موازین حقوق بین‌الملل، پیمان الزام‌آوری برای محدود کردن فعالیت‌های موشکی وجود ندارد. بنابراین ایران خودش را ملزم نمی‌بیند فعالیت‌های موشکی‌اش را محدود کند. به نظرم اگر بایدن هم پیروز شود، مساله موشکی در ذیل برجام بحث نخواهد شد و این موضوعی جداگانه است. بنابراین شرط بایدن برای بازگشت به برجام این نخواهد بود که ایران و آمریکا حتما باید درباره توان موشکی ایران مذاکره کنند.»
نگاه بایدن به اسرائیل متفاوت از نگاه ترامپ است و ایران با بایدن می‌تواند وارد مذاکره شود و ممکن است زمینه مذاکره بر سر مسائل موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران نیز با دولت بایدن فراهم شود
«بایدن برای جمهوری اسلامی بهتر است»
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در آذربایجان نیز درباره تفاوت بایدن و ترامپ برای ایران می‌گوید: «جمهوریخواهان و دموکراتها حداقل در حوزه‌های تاکتیکی تفاوت‌هایی دارند. ضمن اینکه ترامپ یک پدیده برای آمریکا و جهان است و رفتارش در حوزه رفتار جمهوریخواهان نبوده است. اوباما با ترامپ فرق داشت، بایدن هم قطعا با ترامپ فرق خواهد داشت. اهمیت انتخاب رئیس جمهور آمریکا برای ایران، صرفا در برجام خلاصه نمی‌شود. نگاه اوباما به عربستان متفاوت از نگاه ترامپ بود. اوباما به ایران و عربستان می‌گفت خودتان مشکلاتتان را حل کنید چراکه دو قدرت منطقه‌ای هستید. یا نگاه اوباما به اسرائیل و تقابلش با ایران، آشکارا متفاوت از ترامپ بود. انتخاب بایدن برای جمهوری اسلامی بهتر از انتخاب ترامپ است؛ چراکه حداقل فضایی باز میشود و فشار اقتصادی بر ایران کاسته میشود. با بازگشت آمریکا به برجام در دوران بایدن، ایران هم کاهش تعهدات برجامی‌اش را متوقف میکند و تحت شرایطی به تعهدات قبلی‌اش بازمی‌گردد. نگاه بایدن به اسرائیل متفاوت از نگاه ترامپ است و ایران با بایدن می‌تواند وارد مذاکره شود و ممکن است زمینه مذاکره بر سر مسائل موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران نیز با دولت بایدن فراهم شود.»
ریاست جمهوری بایدن ممکن است روابط ایران و چین را در مسیر توافق برای همکاری‌های گسترده آتی، تضعیف کند
رابطه ایران با اروپا و چین در صورت پیروزی بایدن
اکثر تحلیلگران سیاسی معتقدند که پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا، به بهبود رابطه ایالات متحده با اروپا و چین می‌انجامد. اینکه چنین تحولی چه تاثیری بر رابطه ایران با چین و اروپا می‌گذارد، سوالی است که عباس عبدی در پاسخ به آن می‌گوید: «فکر می‌کنم با انتخاب بایدن، سیاست ایالات متحده تا حدی تغییر خواهد کرد و بایدن سیاست یکجانبه‌گرایانه ترامپ را کنار می‌گذارد و رهبری آمریکا را در جهان احیا میکند. لازمه این سیاست، بهبود روابط آمریکا با چین و ژاپن و اروپا و سایر کشورهاست. طبیعتا این سیاست، تا حدی که ایران بخواهد با نظام بین‌الملل کنار بیاید، به نفع ایران است. اما اگر ایران نخواهد با نظام بین‌الملل کنار بیاید، معلوم نیست که نزدیکی آمریکا و اروپا به نفع جمهوری اسلامی باشد. همچنین ریاست جمهوری بایدن ممکن است روابط ایران و چین را در مسیر توافق برای همکاری‌های گسترده آتی، تضعیف کند؛ برای اینکه چینی‌ها به دلیل مواجهه با ترامپ به ایران چراغ سبز نشان داده‌اند. اگر ترامپ در قدرت نباشد، چین سعی میکند روابطش را با آمریکا و همین طور با اروپا بهبود ببخشید و تحکیم کند.»
اروپا توامان می‌خواهد ایران و آمریکا را راضی نگه دارد. بازی کردن در این شرایط دشوار است. پیروزی بایدن دست اروپا را برای نقش‌آفرینی در روابط ایران و آمریکا بازتر میکند
آقای قهرمانپور هم در پاسخ به سوال فوق می‌گوید: «اگر بایدن انتخاب شود نوعی آرامش در نظام بین‌الملل ایجاد میشود و اهمیت پیمان‌ها و نهادهای بین‌المللی دوباره تا حدی اعاده میشود. بهبود فضای نظام بین‌الملل برای همه کشورها، از چین گرفته تا آلمان و فرانسه و ایران، مفید است. در مورد ایران مشخصا این اتفاق می‌افتد که اتحادیه اروپا از بن‌بست کنونی خارج میشود. اروپا توامان می‌خواهد ایران و آمریکا را راضی نگه دارد. بازی کردن در این شرایط دشوار است. پیروزی بایدن دست اروپا را برای نقش‌آفرینی در روابط ایران و آمریکا بازتر میکند.»
افشار سلیمانی نیز به سوال مذکور چنین پاسخ میدهد: «طبیعتا اگر بایدن رئیس جمهور شود، روندی که بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا ایجاد شده بود و ترامپ با خروج از پیمان‌های جهانی و تیره کردن روابط آمریکا با متحدین سنتی‌اش و تغییر نحوه تعامل آمریکا با دشمنانش، تا حدودی آن را به هم زده، دوباره احیا میشود. اقدامات ترامپ اوضاع را تغییر داد ولی به دستاوردی در سیاست خارجی منتهی نشد. ترامپ به ایران فشار زیادی وارد کرد ولی به هدفش نرسید. در بحث کره شمالی و ناتو نیز سیاست خارجی ترامپ دستاوردی نداشت. اروپا با ترامپ مشکل دارد ولی اگر بایدن رئیس جمهور شود، مشکلات فعلی اروپا و آمریکا رفع میشود و یا دست کم کاهش می‌یابد. همچنین امکان مذاکره ایران و آمریکا را تقویت میکند و به روابط اقتصادی ایران و اروپا نیز کمک میکند. بنابراین به نظرم انتخاب بایدن در مجموع به نفع ایران و اروپاست. اما اگر ایران علیرغم انعطاف بایدن هیچ انعطافی نشان ندهد و اروپا و آمریکا را به هم نزدیک کند، این نزدیکی به زیان ایران خواهد بود چراکه اروپا با آمریکای تحت ریاست بایدن، هماهنگ خواهد بود ولی امروز با آمریکای ترامپ هماهنگی تام و تمامی ندارد.»
«تداوم تحریم یعنی جنگ»
کم شدن خطر جنگ ایران و آمریکا در دوران اوباما، در قیاس با دوران ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش، در کنار برنامه اعلام شده حزب دموکرات آمریکا در روزهای اخیر، ظاهرا دال بر این است که در صورت پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، خطر وقوع جنگ بین ایران و آمریکا کاهش می‌یابد. اما عباس عبدی معتقد است رفع چنین خطری منوط به برطرف شدن تحریم‌های کنونی آمریکا علیه ایران است. آقای عبدی درباره احتمال وقوع جنگ در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات، و اینکه چگونه ممکن است ترامپ جنگ را به تجارت ترجیح دهد، می‌گوید: «درباره جزئیات سیاست ترامپ چیز زیادی نمی‌توانم بگویم چراکه ممکن است بخشی از سیاست‌های او برای ما پیش‌بینی‌ناپذیر باشد و یا اطلاعات کافی از آنچه ترامپ می‌خواهد انجام دهد، نداشته باشیم. اما آنچه می‌توانم بگویم این است که سیاست تحریم، چه آمریکا دنبال جنگ باشد چه نباشد، بی‌تردید نهایتا به رودررویی ولو محدود طرفین منجر خواهد شد.»
«تجربه عراق، خطر جنگ را منتفی کرده»
اما رحمان قهرمانپور درباره تاثیر احتمالی بایدن و ترامپ در وقوع جنگ بین ایران و آمریکا می‌گوید: «بحث جنگ اساسا بعد از داستان عراق به نوعی از دستور کار سیاست خارجی آمریکا خارج شده است. البته کشورهایی مثل عربستان و اسرائیل در وقوع جنگ منافعی دارند و احساس می‌کنند اگر آمریکا وارد جنگ شود، مجبور است در خاورمیانه بماند و هوای متحدان سنتی خودش را بیشتر داشته باشد. در این تردیدی نیست اما مساله جنگ نه بین دموکراتها نه بین جمهوریخواهان آمریکا طرفداری ندارد. برای اینکه جنگ ۲۰۰۳ با عراق نشان داد بسیاری از حرفهای جمهوریخواهان در عمل محقق نشد. کاندولیزا رایس یکی از این افراد بود که فکر می‌کرد خاورمیانه را به راحتی می‌توان تغییر داد و از عبارت "ویرانی سازنده" استفاده کرد. الان شرایط منطقه جوری است که نه حزب دموکرات نه حزب جمهوریخواه نمی‌توانند وارد جنگ شوند. وقتی کرونا در آمریکا بیش از ۱۵۰ هزار نفر را کشته است، قاعدتا هیچ منطقی برای ورود به جنگ وجود ندارد.»
اگر ترامپ انتخاب شود، چون دوره دومش است و دوباره نیازمند رای مردم نیست، قطعا روابط ایران و آمریکا تنش بیشتری پیدا میکند
«انتخاب بایدن یعنی کاهش خطر جنگ»
افشار سلیمانی اما نقش بایدن را در کاهش خطر جنگ مهم می‌‌داند و می‌گوید: «اگر ترامپ انتخاب شود، چون دوره دومش است و دوباره نیازمند رای مردم نیست، قطعا روابط ایران و آمریکا تنش بیشتری پیدا میکند و احتمال درگیری افزایش می‌یابد؛ حتی اگر جنگ تمام‌عیار درنگیرد. البته جمهوریخواهان در سال ۲۰۲۴ نیازمند رای مجدد مردم آمریکا هستند؛ بنابراین سعی می‌کنند مانع از وقوع جنگ شوند. ولی در هر صورت، اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، در چهار سال دوم ترامپ احتمال درگیری نظامی بین ایران و آمریکا وجود دارد. این درگیری، اگر رخ دهد، در آغاز محدود خواهد بود ولی در ادامه ممکن است کار به جاهای باریک‌تر هم بکشد. ولی اگر بایدن پیروز انتخابات شود، چنین وقایعی تا حدود بسیار زیادی منتفی خواهد بود.»
پیروزی بایدن به سود نظام است یا مردم؟
برخی از مخالفان حکومت ایران می‌گویند پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا برای جمهوری اسلامی بهتر است چون از نظر این افراد حضور بایدن در قدرت، احتمال فروپاشی نظام سیاسی ایران را کم میکند و به همین دلیل بایدن گزینه مناسبی برای اکثریت مردم ایران نیست. اما برخی از مخالفان حکومت ایران نیز مثل موافقان این حکومت معقتدند فروپاشی جمهوری اسلامی یعنی هرج و مرج و خشونت در ایران، و این امر به زیان مردم ایران و در نتیجه انتخاب بایدن به سود مردم ایران است.
آقای عبدی در پاسخ به این سوال که کدام یک از دو گروه فوق بر رای صواب است، چنین پاسخ میدهد: «اگر سرنوشت ایران را به بایدن یا ترامپ یا عوامل دیگر ربط دهیم و آن را از اختیار مردم خارج کنیم، به نظرم دیگر خیلی مهم نیست چه کسی این سرنوشت را تعیین میکند. ضمن اینکه این نیروهای خارجی هر لحظه بر اساس منافعشان ممکن است سیاستشان را تغییر دهند. بنابراین باید کوشش کنیم منافع مردم ایران در درجه اول در داخل کشور و به دست خودشان تعیین شود. اگر این طور شود، باز من فکر می‌کنم فرق چندانی بین ترامپ و بایدن نخواهد بود. این تفاوتی که امروز بین بایدن و ترامپ در ذهن ما برجسته شده، ناشی از این است که سرنوشت از دست خودمان خارج شده است و به همین دلیل اینکه دیگران چطور عمل می‌کنند، برای ما اهمیت زیادی پیدا کرده است. در حالی که اگر تحولات داخلی ملاک و موثر باشند، انتخاب بایدن یا ترامپ تفاوت چندانی در سرنوشت ایران نخواهد داشت.»
برای مردم ایران بایدن بهتر است چون در دوره ترامپ فشار اقتصادی زیادی به مردم ایران وارد شد و هیچ اتفاقی هم نیفتاد. یعنی ترامپ در عمل موفق نشد. بنابراین بهتر است حکومت ایران با یک رئیس جمهور نرمال و منطقی در آمریکا طرف باشد
افشار سلیمانی اما معتقد است: « برای مردم ایران بایدن بهتر است چون در دوره ترامپ فشار اقتصادی زیادی به مردم ایران وارد شد و هیچ اتفاقی هم نیفتاد. یعنی ترامپ در عمل موفق نشد. بنابراین بهتر است حکومت ایران با یک رئیس جمهور نرمال و منطقی در آمریکا طرف باشد تا بتواند در آرامش با او مذاکره کند و مشکلات اقتصادی مردم ایران را تدریجا کاهش دهد.»
ولی رحمان قهرمانپور به سوال فوق این طور پاسخ میدهد: «تفکیک مردم و حکومت، ادبیات اپوزیسیون و معطوف به آینده دور است. مساله مردم این نیست که بایدن رئیس جمهور شود به سود حکومت خواهد بود یا نه. مساله مردم کاهش قیمت دلار و برقراری مبادلات بانکی با خارج و بهبود وضع اقتصادی کشور است. مردم به مسائل روزمره‌شان فکر می‌کنند. وانگهی مردم شامل گروه‌های اجتماعی گوناگون میشود. حتما در ایران عده‌ای از پیروزی مجدد ترامپ خوشحال می‌شوند. عده‌ای هم از پیروزی بایدن. عده‌ای هم لابد بی‌تفاوتند. من یک آدم متخصصم و از زوایه خاص خودم نگاه می‌کنم و شاید نظرم غلط یا درست باشد. کسی هم ممکن است کارگر باشد و از زاویه دیگری نگاه کند. اما این طور نیست که اکثر مردم ایران طرفدار ترامپ باشند که او بیاید و رژیم ایران را تغییر دهد.»
به نظر من سیاست خارجی آمریکا از حیث ورود به جنگ، چه ترامپ رئیس جمهور باشد چه بایدن، تفاوت چندانی نخواهد داشت. آمریکا نمی‌خواهد در خاورمیانه وارد جنگ تازه‌ای شود
این کارشناس سیاست خارجی آمریکا می‌افزاید: «ترامپ در این چهار سال نشان داده که دنبال معامله است. از عربستان پول گرفت و وعده‌های توخالی داد و هیچ کاری به نفع عربستان نکرد. به هر حال به نظر من آمدن مجدد ترامپ برای ما تنش ایجاد میکند. ترامپ قطعا در دور دوم مثل دور اول نخواهد بود. تفاوت ترامپ دور دوم با دور اول، بسته به این است که او چطور از انتخابات بیرون بیاید. زخمی یا سالم؟ اگر او به تنهایی برنده شود یا با کمک جمهوریخواهان برنده شود، رفتارش فرق خواهد کرد. اگر بدون کمک جمهوریخواهان برنده شود، قاعدتا سیاست خارجی تهاجمی‌تری خواهد داشت. اما اینکه سیاست تهاجمی او به تغییر رژیم در ایران منتهی شود، من چنین باوری ندارم. تمایل به تغییر رژیم ایران، بیشتر در رقبای منطقه‌ای ایران دیده میشود نه در ترامپ. به نظر من سیاست خارجی آمریکا از حیث ورود به جنگ، چه ترامپ رئیس جمهور باشد چه بایدن، تفاوت چندانی نخواهد داشت. آمریکا نمی‌خواهد در خاورمیانه وارد جنگ تازه‌ای شود.»
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید