میادین نفتی 'جدید' ایران ژئوپلیتیک انرژی منطقه را تغییر می‌دهد؟

با شیوع ویروس کرونا تمام بخش‌های صنعتی و اقتصادی جهان دچار مشکل شده‌اند. در بازار نفت و انرژی هم با توجه به کاهش مصرف در همه کشورها، حوادث ژئوپلتیکی مثل گذشته تاثیر خاصی بر بازار نفت نداشته و اعلام کشف میادین جدید نفت بدون توجه به میزان ذخایر این میادین باعث ایجاد نوسان خاصی در بازار نفت نشده است.

میدان گازی ارم

وزارت نفت ایران در اکتبر سال گذشته از کشف میدان جدید گازی خبر داد. میدان گازی ارم در استان فارس است. براساس محاسبات اولیه، حجم گاز درجا در این میدان بیش از ۱۹ هزار میلیارد فوت‌مکعب است که بیش از ۱۳ هزار میلیارد فوت‌مکعب آن قابل دستیابی است. این حجم تقریبا معادل یک فاز میدان گازی پارس جنوبی است. میزان ذخیره میعانات گازی این میدان ۳۵۰ میلیون بشکه است.

در ماه اکتبر گذشته و با توجه به قیمت نفت و میعانات گازی در آن زمان اعلام شد که کشف این میدان برای ایران بیش از ۴۰ میلیارد دلار عایدی از بخش گاز و میعانات خواهد داشت. نتایج آزمایش‌ها نشان می‌دهد گاز موجود در این میدان مرغوبیت بالایی دارد. باید خاطر نشان کرد که قیمت نفت و گاز با شیوع ویروس کرونا به تدریج کاهش یافته و طبیعی است که ارزش میدان گازی ارم دیگر ۴۰ میلیارد دلار نباشد. پیش‌بینی می‌شود که گازهای استخراج شده از این میدان به منظور جبران افت تولید و تامین خوراک پایدار، به پالایشگاه گازی پارسیان ارسال شود.

در واقع کشف یک میدان جدید گازی، فقط به معنای افزایش تولید نیست.

رتبه ایران در بزرگ‌ترین اکتشافات نفتی سال قبل

هفته گذشته مهم‌ترین خبر در صنعت نفت کسب رتبه برتر ایران در اکتشاف میادین جدید نفتی بود.

صالح هندی، مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، با اشاره به کسب رتبه اول اکتشاف میادین نفتی و گازی توسط ایران در دنیا گفت: "اکتشاف اولین حلقه زنجیره ارزش در صنعت نفت است که جزو کسب و کار‌های خاص با ریسک بالا و سرمایه‌گذاری کلان محسوب می‌شود. در تمام دنیا وقتی قیمت نفت پایین می‌آید شرکت‌ها با کمبود بودجه مواجه می‌شوند و اولین کاری که انجام می‌دهند تعطیل کردن بخشی از کار‌های اکتشاف است، اما در ایران علیرغم کسری بودجه‌ای که داشتیم، اکتشاف کمافی‌السابق ادامه دارد."

این اظهارات وقتی گفته می‌شود که مشتریان سنتی ایران بخاطر تحریمها از ایران نفت وارد نمی‌کنند و ایران بجز فروش اندک نفت در بازار خاکستری نقش عمده‌ای در بازار اصلی ایفا نمی‌کند.

کاهش تدریجی فروش نفت ایران

خروج آمریکا از برجام و تحریم صادرات نفت ایران فرصت مناسبی برای کشورهای رقیب ایران فراهم کرد تا سهم ایران را در بازار نفت تصاحب کنند. مقامات دولتی بارها ادعا کرده بودند که سیاست فشار حداکثری آمریکا و تلاش این کشور برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران شکست خواهد خورد. در زمان اوباما هم صنعت نفت ایران با تحریم مواجه شد و ایران توانست با فروش نفت به نام کشور ثالت و هم چنین در بازار خاکستری بخشی از نیازهای ارزی خود را فراهم کند.

تجربه ایران برای دور زدن تحریم در زمان آقای اوباما این اطمینان را برای دولت حسن روحانی فراهم کرده بود که می‌تواند به راحتی بخشی از سهم خویش را در بازار حفظ کند. اردیبهشت سال گذشته محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در گفتگو با خبرگزاری رویترز با اشاره به مقاومت ایران در برابر تحریم‌های آمریکا به این نکته اشاره کرده بود که همواره راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد، و ایران در زمینه دور زدن تحریم‌ها "دکترا" دارد.

اما ظاهرا شرایط اینگونه پیش نرفت. محمد باقر نوبخت، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان برنامه و بودجه روز پنج‌شنبه ۱۳ شهریور از مشکلات پیش روی ایران برای فروش نفت در بازار خبر داد. نوبخت در نشست اعضای شورای توسعه و برنامه‌ریزی همدان گفت: "شدیدترین مرحله تحریم نفت در برابر غذا بود اما الان در شرایطی هستیم که این بی‌انصاف‌ها و دژخیمان حتی برای غذا و دارو اجازه فروش یک قطره نفت را نمی‌دهند."

آقای نوبخت در ادامه گفت: "تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی چنان ابعادی دارد که برای دیگر کشورها کارساز است، اما ملت ایران با قدرت و بزرگی آنها را پشت سر می‌گذارد."

اکتشاف نفت و گاز در استانهای مرزی

از اواخر سال قبل و در شش ماه اول امسال برخی اکتشافات در حوزه میادین نفت و گاز در استان‌های مرزی صورت گرفته است. به گفته آقای هندی در سال ۹۹ اکتشاف ۶ چاه نفتی و گازی نهایی خواهد شد که ۳ حلقه از آن‌ها به اتمام رسیده و در مرحله انجام تست است. همچنین از پاییز نیز پروژه اکتشاف ۸ چاه دیگر شروع می‌شود. امسال ۲ محدوده نفتی و گازی در مناطقی جدید در ایران اکتشاف می‌شود که یکی از آن‌ها میدان گازی گرگان و دیگری میدان نفتی مغان است که این دو چاه جنبه‌های استراتژیک برای کشور دارند.

در مورد اهمیت میادین جدید کشف شده در گرگان و مغان، آقای هندی بر این عقیده است که میدان گازی گرگان در صورت بهره‌برداری می‌تواند گاز مناطق شمالی کشور را تامین کند. ایران در سالهای قبل برای جبران کمبود گاز در استانهای شمالی از ترکمنستان گاز وارد می کرد. اگر ایران بتواند گاز این میدان را به مرحله استخراج برساند، دیگر نیازی به انتقال گاز از عسلویه به شمال کشور نخواهد بود. میدان نفتی مغان در استان اردبیل قرار گرفته است. در صورت بهره برداری از نفت این میدان نیاز نفت پالایشگاه تبریز تامین خواهد شد و دیگر نیازی به انتفال نفت از جنوب به شمال نخواهد بود.

در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد قراردادی بین وزارت نفت با شرکت "ای ان آ" کرواسی برای اکتشاف نفت در بلوک مغان به امضا رسید. ارزش این قرارداد ۱۴۰ میلیون دلار بود اما با وجود گذشت شش سال از زمان عقد قرارداد این شرکت به دلیل تحریم‌ها نتوانست در این میدان فعالیت کند و به این دلیل از پروژه کنار گذاشته شد. استان اردبیل با وجود گذشت دو دهه از استان شدن هنور هم جزو محروم‌ترین استانهای کشور است و تاکنون کمتر پروژه مهم و ملی در این استان عملیاتی شده است.

هرچند با توجه به محرومیت‌هایی که استان نفت‌خیز خوزستان دارد، نباید انتظار داشت میدان مغان حتی در صورت بهره‌برداری تغییر خاصی در اقتصاد استان اردبیل به وجود آورد.

اکتشاف میادین جدید نفت و گاز توسط ایران در حالی که بازار با عرضه مازاد نفت و گاز روبه رو است و ایران به خاطر تحریمها قادر به حضور فعال در بازار جهانی انرژی نیست، نمی تواند باعث تغییر زیادی در ژئوپلیتیک انرژی منطقه‌ای شود. منابع انرژی به مثابه منابع قدرت در عرصه روابط بین الملل است که در صورت بهره‌گیری صحیح توسط دولتها می‌تواند هم باعث ایجاد رفاه اجتماعی و هم بهبود شرایط اقتصادی و افزایش نفوذ سیاسی در منطقه شود.

اما این در حالی است که جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی ایران کاملا مشخص نیست و سیاست خارجی تنش‌زا باعث شده تا ایران نتواند منابع مالی و تکنولوژی لازم را برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز در میادین فعلی به کار گیرد.

طبیعی است که با توجه به تداوم تحریم و کاهش تقاضا برای نفت و گاز، ایران کار دشواری برای جذب سرمایه و تکنولوژی لازم برای میادین جدید کشف شده خواهد داشت. و نباید از نظر دور داشت که عمده کشورهای تولید کننده انرژی و شرکتهای انرژی نه تنها در بخش نفت و گاز بلکه در سایر انرژی‌ها هم سرمایه‌گذاری می‌کنند. و روز به روز سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای الکتریکی و هیدروژنی افزایش می‌یابد.