'کودتای خزنده'؛ دستکاری منابع حکومتی ایران در فایل آذر ۶۳

این خبرگزاری وابسته به سپاه، فایل را درست یک روز پیش از نمایش مستند در بی بی سی و اندکی پس از انتشار آن در اینستاگرام محمدعلی صمدی از پژوهشگران حامی حکومت منتشر کرد. سه روز بعد از انتشار مستند و مقاله مرتبط با آن-که حاوی فایل صوتی جلسه ۵ آذر ۶۳ سپاه بود- نوبت به رجانیوز یک رسانه حکومتی دیگر رسید که متنی را تحت عنوان نسخه "مکتوب" -پیاده شده- این فایل صوتی منتشر کند.

اما فایل تسنیم و متن رجانیوز، که بعد از انتشار به طور گسترده در سایر رسانه های رسمی ایران بازنشر شده اند، صرفا شواهد تازه ای هستند که "جنس" ادعای شفافیت نهادهای حکومتی در مورد مستندات جنگ را، به واضح ترین شکل ممکن به تصویر می کشند: چون هم فایل صوتی و هم متن پیاده شده فایل جلسه آذر ۶۳ که در رسانه‌های حکومتی انتشار یافته اند، "دستکاری" شده‌اند.

به طور مشخص در فایلی صوتی که در خبرگزاری سپاه و نیز اینستاگرام محمدعلی صمدی انتشار یافته، دو قسمت از جلسه ۵ آذر ۶۳ که در آنها، سخنی خاص از جانشین وقت فرمانده سپاه -در ارتباط با احمد متوسلیان فرمانده ربوده شده نیروهای اعزامی به سوریه- مورد اشاره قرار گرفته، از متن فایل در آورده شده‌اند.

نخستین مورد حذف، در زمان ۲:۱۳:۴۳ فایل تسنیم صورت گرفته که صحبت های حسن بهمنی معاون عملیات سپاه تهران در فایل اصلی و واکنش حاضران به آن، به کلی سانسور شده. بخش حذف شده در فایل خبرگزاری سپاه به شرح زیر است: "حاج احمد متوسلیان شاهدهایش هستند و زنده‌اند. وقتی آنجا اسیر شد او مالک اشتر زمان بود در مسائل نظامی. وقتی آنجا اسیر شد، آقای شمخانی گفته بود که یک دندان کرمی بود، کندیمش، انداختیمش دور [صدای بهمنی]... خدا لعنتشان کند [یکی از حضار]... نفراتش هستند اینجا، شاهدند برادرها [بهمنی]... خدا لعنت‌شان کند [یکی دیگر از حاضران]."

دومین مورد حذف، در زمان ۲:۲۷:۱۹ فایل تسنیم است که منصور کوچک محسنی دومین فرمانده نیروهای سپاه در سوریه پس از متوسلیان، اظهارات حسن بهمنی را تایید می‌کند. در اینجا، جمله ای که از صحبت‌های منصور کوچک محسنی در آورده شده چنین است: "این صحبتی که برادر بهمنی کردند، من خودم توی جلسه بودم راجع به حاج احمد متوسلیان که این برخورد شد." البته در جمله بعدی نیز، کلمه "آمریکاییه" در جمله زیر حذف شده: "البته بعداً آن مساله آمریکاییه پیش آمد که آمد تهران و آزاد شد" (اشاره به دیوید داج گروگان آمریکایی که در لبنان ربوده و به تهران منتقل شده بود).

فایل دستکاری شده ای که در ۳۰ شهریور ۹۹ در تسنیم انتشار یافته، در این لینک موجود است و فایل اصلی (سانسور نشده) نیز در این لینک در دسترس قرار دارد. لازم به ذکر است که در فایل تسنیم، اصطلاحا دور نوار اندکی کندتر است و در ابتدای فایل نیز، صدای مراسم مقدماتی جلسه (قرائت قرآن و غیره) وجود دارد؛ در نتیجه علی رغم حذفیاتی که مورد اشاره قرار گرفت، زمان کلی آن بیشتر از فایل منتشر شده در بی بی سی است. در عین حال از آنجا که امکان دارد خبرگزاری سپاه، برای انکار تقطیع فایل صوتی بعدها این فایل را با نسخه جدیدی جایگزین کند، ویدیویی ۱۴ دقیقه ای از نمایش فایل صوتی تسنیم (که مکان های سانسور شده در ۲:۱۳:۴۳ و ۲:۲۷:۱۹ را نشان می‌دهد) در اینجا در دسترس است.

دستکاری های نسخه 'مکتوب'

همان طور که انتظار می‌‌رود در مطلبی که به عنوان متن پیاده شده فایل جلسه آذر ۶۳ در سایت رجانیوز منتشر شده نیز، هیچ یک از دو اشاره معنی دار حاضران جلسه به ماجرای "دور انداختن" احمد متوسلیان وجود ندارند.

لینک فریز شده متنی که تحت عنوان نسخه "مکتوب" فایل در شماره ۳ مهر رجانیوز منتشر شده، در اینجا قابل مشاهده است.

گذشته از آن، سایت فوق فرایند دستکاری در این سند تاریخی را یک مرحله جلوتر برده و قسمت های دیگری از متن را هم تغییر داده است (طبیعتا برخی از رسانه های ایران، و از جمله تاریخ ایرانی، روایت دستکاری شده رجانیوز را درست فرض کرده و در مطالب خود راجع به تحولات آذر ۶۳ منتشر کرده اند).

از باب نمونه در بخشی از متن رجانیوز، اظهارات یکی از معترضان ناشناس خطاب به محسن رضایی چنین نقل شده: "شما می‌گویید فرماندهی جنگ با من نیست، ولی مسئولیت آموزش نظامی با شماست. بعد از ذوالقدر الان ما چقدر فرمانده گردان، تیپ تربیت کرده‌ایم؟"

در حالی که آنچه در اصل نوار شنیده می شود این است: "شما می‌گویید فرماندهی جنگ با من نیست. اما مسئولیت آموزش نظامی با شماست، حداقل شما تعیین می‌کنید. برادر ذوالقدر، به گفته تمام برادرهای آموزش نظامی، حداقل تا این ساعت یک تیر کلاشینکف خالی نکرده، شما به عنوان مسئول آموزش نظامی گذاشتیدش که رکن اساسی جنگ است. الان ما چقدر تربیت کرده‌ایم فرمانده گردان، گروهان، تیپ؟"

به واقع در روایت رجانیوز، نه تنها این گزاره که "برادر ذوالقدر، به گفته تمام برادرهای آموزش نظامی، حداقل تا این ساعت یک تیر کلاشینکف خالی نکرده" حذف شده، که انتقاد از انتصاب او به عنوان مسئول آموزش نظامی سپاه تبدیل شده به: "بعد از ذوالقدر الان ما چقدر فرمانده گردان، تیپ تربیت کرده‌ایم؟" -که انگار یعنی زمان ذوالقدر وضعیت آموزش خوب بوده و "بعد از او" بد شده.

رجانیوز در جای دیگر، از حسن بهمنی نقل کرده: "اصل قضیه این است که همه می‌دانند برادر محسن رضایی قبل از اینکه به عنوان فرمانده سپاه منصوب بشوند، از مسائل نظامی اطلاع داشتند." در حالی که باز آنچه در نوار شنیده می شود، کاملا برعکس است: "اصل قضیه این است که همین الان، برادر محسن رضایی همه می‌دانند که ایشان قبل از اینکه به عنوان فرمانده کل سپاه منصوب بشوند از مسائل نظامی اطلاع نداشتند."

در بخشی جداگانه از آنچه رجانیوز به عنوان متن کامل فایل صوتی منتشر کرده، برخی از صحبت های انتقادی جلسه آذر ۶۳ از اساس حذف شده -و نه اینکه مانند مثال های بالا، دستکاری شده باشد. لازم به یادآوری است که اگر این رسانه مدعی بود که گزیده ای از صحبت های مطرح شده در فایل صوتی را انتشار می‌دهد، قابل فهم می‌نمود که بخش های مختلفی از آن را بازگو نکند. ولی رجانیوز، متن کامل بحث های جلسه -پس از سخنان مقدماتی و قرائت قرآن- را پیاده کرده و در این میان، فقط همهمه های نامفهوم حاضران در برخی جاها را مستثنی کرده است.

در متن این وبسایت، به عنوان نمونه اثری از اظهارات یک سپاهی معترض وجود ندارد که می‌گوید: "برادرها توجه کنند! هیچ سوالی از صبح تا حالا جواب داده نشده. ببینید برادرها، الان بعد از ظهر هم احتمالا یک سری از نماینده‌ های حزب اللهی سوال دارند از برادر محسن. همه مساله شده! همه سوال‌ها را هم دارند متوجه جماران می‌کنند. هیچ مساله‌ ای، از صبح تا حالا خداوکیلی هیچ جوابی داده نشده."

در متن رجانیوز، همچنین اثری از سخنان یک معترض خشمگین دیگر وجود ندارد که فریاد می کشد: "آقای رضایی! توی نهارخوری ستاد مرکزی، آقای نجات، گفت آقای منتظری این حرف هایی که می زند به ایشان ربطی ندارد. توی اطلاعات ستاد مرکزی برای آقای منتظری پرونده درست کرده بودند. همین باند خائن."

در عین حال گذشته از حذفیات فوق، غیرممکن نیست بخش هایی از مطالبی که در رجانیوز نادرست نقل شده اند سهوی باشند. مثلا آنجا که جملات پشت سر هم اکبر گنجی برای به سکوت واداشتن معترضان به محسن رضایی -که به وضوح با صدای شخص او بیان می شوند و در مستند کودتای خزنده هم به عنوان صحبت های او مورد تاکید قرار گرفته اند- به "مجری" جلسه منسوب شده.

می توان تصور کرد که این فقره، ناشی از تشخیص ندادن صدای اکبر گنجی از حسین دهقان به عنوان "مجری" جلسه باشد. ولی هر چه هست، متناسب با ادعای آشنای رسانه های حامی سپاه مبنی بر آن است که اکبر گنجی در تلاش برای ایجاد آشوب در جریان سخنرانی محسن رضایی بوده.

در بخش هایی جداگانه از متن منتشر شده در رجانیوز، اشتباهات مشابه دیگری نیز به چشم می‌خورند که چون احتمال سهوی بودن‌شان وجود دارد پرداختن به آنها ضروری به نظر نمی‌رسد. ولی گذشته از چنان مواردی که ممکن است ناشی از نوعی سهو باشند، مشکل می توان تعدادی از تغییرات صورت گرفته در فایل صوتی و متن پیاده شده آن را به نوعی تصادف نسبت داد.

به عنوان مثال، احتمالا نمی‌توان فرض کرد که اظهارات جداگانه دو تن از حاضران در مورد ماجرای "دور انداختن" احمد متوسلیان، سهوا از دو جای مختلف فایل صوتی پاک شده، یا دستکاری گسترده اظهارات حسن بهمنی در مورد محمدباقر ذوالقدر در متن مکتوب، دلیل خاصی نداشته است.

مصائب حکومت با ادعای 'شفافیت'

در پی نمایش مستند "کودتای خزنده در سپاه"، طیف وسیعی از فرماندهان، مسئولان و رسانه های حکومتی به آن واکنش نشان داده‌اند و شایع ترین واکنش بر این مدعی تمرکز داشته که حکومت، اهل پنهان کاری در مورد جنگ نیست و جلسه ۵ آذر ۶۳ هم محرمانه نبوده.

در راستای همین ادعا، بسیاری از تریبون های حکومتی با اشاره به برخی خاطرات منتشر شده در سال های گذشته، که در آنها به جلسه آذر ۶۳ هم اشاره شده، ادعا کرده اند که هیچ موضوع پنهانی در مورد این جلسه وجود نداشته.

البته در کتاب هایی مانند "کوچه نقاش‌ها" و "مردان رستگار" -که اسامی آنها در پایان مستند و در بخش منابع مکتوب ذکر شده- اطلاعات ارزشمندی در مورد اعتراضات پاییز ۶۳ وجود دارد. اما در این کتاب‌ها یا در هیچ منبع دیگری که در ۳۶ سال سپری شده از از جلسه ۵ آذر انتشار یافته، اثری از "متن" آن جلسه موجود نبوده است. در نتیجه به نظر می رسد که ادعای انتشار قبلی محتوای جلسه، با علم به این واقعیت مطرح شده که مخاطبان، یا به به کتاب‌های مورد اشاره دسترسی ندارند یا اگر دارند ادعای وجود داشتن یا نداشتن شرح جلسه ۵ آذر در آنها را راستی آزمایی نخواهند کرد.

دیگر ادعای مشخصی که به دنبال انتشار مستند، مورد تاکید حامیان حکومت قرار گرفته، این بوده که فایل صوتی جلسه آذر ۶۳، سه سال پیش در کانال تلگرام منصور کوچک محسنی منتشر شده است.

از قضا تعدادی از منابعی که چنین ادعایی را مطرح کرده اند، آدرس پست تلگرامی مورد اشاره را نیز گذاشته اند که به وضوح بی مبنا بودن ادعای طرح شده را نشان می‌دهد. توضیح آنکه فایل صوتی مورد استناد، ۶ دقیقه بیشتر نیست و در همانجا هم ذکر شده که مربوط به جلسه گروهی از فرماندهان با نمایندگان در محل مجلس است -و طبیعتا کوچکترین ارتباطی با جلسه ۵ آذر ۶۳ در سپاه تهران ندارد.

در نهایت، شاید به دلیل همین نوع پیچیدگی‌های ادعای "هراس نداشتن" حکومت از انتشار مستندات جلسه آذر ۶۳ بوده که برخی مقام های حکومتی، ترجیح داده اند از اساس وارد بازی دشوار شفافیت نشوند و مقابله با روایت "کودتای خزنده" را، از زوایای ماهیتا متفاوتی انجام دهند.

مثلا، حسام الدین آشنا مشاور رئیس جمهور، که از همان ابتدا نمایش مستند را "جاسوسی جنگی"، "خیانت به رزمندگان" و "سرقت اسناد نظامی" دانسته -ادعایی که طبیعتا مبنای حقوقی نداشته، اما "بین سطور" مهم آن رد ادعای کلیدی مدافعان حکومت مبنی بر پنهان نبودن نوار جلسه آذر ۶۳ بوده است.

یا حسین نجات جانشین قرارگاه ثارالله (قرارگاه امنیتی پایتخت) و جانشین سابق سازمان اطلاعات سپاه، که به صراحت گفته معترضان به فرماندهی سپاه پاسداران در آن مقطع عمدتا "فریب" خورده بوده اند و در نهایت هم "جریانی که فریب خورده بودند شهید شدند".

به نظر می رسد طرح واکنش‌هایی از این دست، اگرچه در فضای عمومی دردسرزاست، ولی نسبت به پافشاری بر ادعای شفافیت مستندات جنگ، دردسر به‌مراتب کمتری دارد.

به ویژه اگر قرار باشد این ادعا، با انتشار "مستنداتی" همراه شود که نهادهای منتشر کننده مجبور باشند متن همان‌ها را هم -در میانه ادعای سانسور نکردن جنگ- سانسور کنند.