روسیه و ترکیه، برندگان جنگ قره‌باغ

دستاوردهای ترکیه و روسیه از این جنگ چه بوده است؟

برای ترکیه، جنگ قره‌باغ نمایشی بود از نقش فزاینده آنکارا در منطقه استراتژیک مهم قفقاز جنوبی.

ارتش پیروزمند جمهوری آذربایجان توسط ارتش ترکیه آموزش دیده است و حمایت تجهیزاتی می‌شود. بعضا گزارش شده است که نظامیان ترکیه نقشی کلیدی در هدایت حمله‌های پهپادی که عاملی تعیین‌کننده در این جنگ بودند ایفا کرده‌اند، هر چند که آنکارا این ادعاها را تکذیب می‌کند.

رجب طیب اردوغان نیز حمایت دیپلماتیک بی‌شائبه‌ای از جمهوری آذربایجان کرد. این پیروزی نشان می‌دهد که ترکیه نفوذ قابل توجهی در این منطقه پیدا کرده است، مخصوصا در جمهوری آذربایجان.

در عین حال، نتیجه این جنگ، و مخصوصا چگونگی حصول توافق صلح، پیروزی برای روسیه محسوب می‌شود.

چند هفته پیش، پیشرفت قابل توجه ارتش جمهوری آذربایجان و تصاویر انهدام تانک‌های ساخت شوروی ارمنستان توسط پهپادهای مدرن حاکی از موقعیت رقت‌بار مسکو بود. قدرتی بزرگ که قبلا بر منطقه تسلط کامل داشت از نجات ارمنستان، تنها متحد پیمانی خود در جنوب قفقاز، عاجز بود.

اما معلوم شد که محاسبات روسیه پیچیده‌تر و ظریفتر از این حرف‌ها بوده است.

چرا روسیه ارمنستان را به حال خود رها کرد

در دو دهه گذشته، برای کرملین مشخص بوده است که درآمدهای نفتی جمهوری آذربایجان و بودجه نظامی این کشور که سه برابر ارمنستان است، توازن قدرت را به شکل برگشت‌ناپذیری به نفع باکو تغییر داده است. مسکو تلاش کرد تا با فشار به ارمنستان این کشور را به پذیرش راه‌حل دیپلماتیکی که با وساطت روسیه، ایالات متحده و فرانسه فراهم شده بود متقاعد کند، اما ایروان حاضر به دادن هیچ امتیازی نبود.

وقتی انقلابی دموکراتیک در ارمنستان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر این کشور، را در سال ۲۰۱۸ به قدرت رساند، موضع علنی ایروان در قبال منطقه قره‌باغ از پیش نیز سختتر شد.

برای همین است که در سالیان گذشته روسیه خیلی واضح به دولت ارمنستان گفته است که پیمان نظامی ایروان و مسکو صرفا شامل مرزهای رسمی این کشور می‌شود و ربطی به قره‌باغ ندارد. وقتی جمهوری آذربایجان دست به حمله زد، ارمنستان تنها بود.

مزایای توافق صلح برای روسیه

وقتی ارتش جمهوری آ‌ذربایجان شهر شوشا (شوشی)، دومین شهر بزرگ قره‌باغ، را تصرف کرد، تلاش‌های دیپلماتیک روسیه شدت گرفت. در ابتدای این درگیری هیچ گزینه خوبی پیش پای روسیه نبود، اما مسکو توانست با ترکیبی از فشار و دیپلماسی به توافق صلحی برسد که قدرت نفوذ این کشور را نسبت به گذشته بیشتر می‌کند.

این توافق از شکست قطعی و اخراج احتمالی ساکنان ارمنی قره باغ جلوگیری کرده است.

روسیه قرار است برای محافظت از ساکنان ارمنی این منطقه، دور نگه داشتن دو طرف متخاصم، و پاسداری از دالانی که ارمنستان را به قره‌باغ متصل می‌کند ۲ هزار صلحبان به منطقه اعزام کند - این همان چیزی است که کرملین از سال ۱۹۹۴ خواهان آن بوده است، اما نتوانسته بود تا پیش از این جنگ پای میز مذاکره به آن دست یابد.

مسکو همچنین توانسته است آنکارا را هم از معرکه خارج کند.

به غیر از رهبران دو کشور درگیر، ولادمیر پوتین تنها کسی است که این توافق صلح را امضا کرده است، و فقط سربازان روس قرار است که به عنوان صلحبان و ناظر اجرای این توافق عمل کنند و خبری از نیروهای ترکیه نخواهد بود - هر چند که این کشور می‌گوید تعدادی ناظر به منطقه اعزام می‌کند.

مدیریت مسیر جدیدی که قرار است نخجوان را به جمهوری آذربایجان وصل کند نیز به عهده اداره مرزبانی و گمرک روسیه است.

در نهایت، مسکو نشان داده است که همچنان قدرت کلیدی منطقه است، روابط خود با هر دو طرف درگیر را حفظ کرده است، و در عین حال در رقابت با ترکیه به موفقیت رسیده است.

چرا موفقیت روسیه کامل نبوده است

پیروزی دیپلماتیک مسکو هزینه‌هایی هم دارد. این جنگ نشان داد که نفوذ ترکیه در قفقاز رو به رشد است، و مسکو دیگر تنها قدرت عمده در این منطقه نیست.

اما راه ورود دیگران به این منطقه در سه دهه‌ای که از فروپاشی شوروی می‌گذرد در حال باز شدن بوده است، و هیچ کس در مسکو فکر نمی‌کرد که روسیه تا ابد بر این منطقه تسلط کامل خواهد داشت.

مساله دیگر عصبانیت و احساس خیانت در جامعه ارمنستان است.

اما مسکو عقیده دارد که ایروان هیچ گزینه واقعی دیگری ندارد و باید برای حفظ امنیت خود به روسیه متوسل شود. یکی از پیامدهای احتمالی شکست ارمنستان شاید سقوط دولت نیکول پاشینیان باشد، اما دل کسی در کرملین برای او تنگ نخواهد شد.

خطرات احتمالی در آینده

خطر اصلی برای روسیه در آینده وضعیت متزلزل توافق صلحی است که با وساطت مسکو امضا شد.

این توافق صلح فقط برای مدت پنج سال به صلحبانان روس اجازه فعالیت می‌دهد، و بعد از آن ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌توانند خواهان خروج آن‌ها از منطقه شوند.

زمان کمی برای حل کامل اختلافات وجود دارد، و احساسات برافروخته در هر دو طرف و تغییر وضعیت ایجاد توافق بین باکو و ایروان بر سر هر موضوعی را تقریبا ناممکن می‌کند.

این شاید همان مقطعی باشد که مسکو به همکاری ایالات متحده و اروپا نیاز پیدا می‌کند، بازیگرانی که به خاطر غیبت کامل در این دور از تحولات فعلا در ارودگاه بازندگان قرار می‌گیرند.