کلاب‌هاوس در ایران، ابزاری در تیررس تندروها

کلاب‌هاوس پیام‌رسانی صوتی است که صرفا با دعوت عضو می‌پذیرد و خیلی سریع جای خود را بین مردم عادی ایران گشوده است. مباحث جاری در این اپلیکیشن بسیار متنوع است، از صحبت‌های روزمره گرفته تا شب‌نشینی و پرداختن به مسائل روز.

اما چیزی که احتمالا توجه عموم در ایران را به این پیام‌رسان جلب کرد شاید حضور پرشور مقامات دولتی در آن بود. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه این کشور، نخستین مقام بلندمرتبه‌ای بود که در یکی از اتاق‌های کلاب‌هاوس حاضر شد و طی چند ساعت به پرسش‌های مختلف پاسخ داد.

سر و کله دیگر اعضای دولت حسن روحانی، از جمله علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، و معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان، نیز به دنبال آقای ظریف در کلاب‌هاوس پیدا شد.

محبوبیت فزاینده کلاب‌هاوس بین ایرانی‌ها، و استفاده از آن برای طرح موضوعات مختلف و عبور از محدودیت‌های زمانی و محتوایی، باعث شده است که این اپلیکیشن به شدت مورد توجه حلقه‌های تندرو و عوامل سانسور قرار بگیرد.

تقاضا برای بستن کلاب‌هاوس

یکی از نگرانی‌های اصلی حلقه‌های محافظه‌کار احتمال تاثیر کلاب‌هاوس بر رفتار رای‌دهندگان در روزهای منتهی به انتخابات ریاست‌جمهور است.

این اپلیکیشن در ابتدای کار به نظر برخی از مفسران محافظه‌کار تهدیدآمیز نرسید. آن‌ها روز ۱۳ فروردین به خبرگزاری تسنیم گفتند که کلاب‌هاوس به خاطر این که تنها روی گوشی‌های آیفون قابل نصب است و نسخه اندروید آن نیز تا پیش از انتخابات عرضه نخواهد شد بعید است که فراگیر شود. نظر برخی دیگر نیز بر این بود که این اپلیکیشن دارد از عدم توانایی رسانه ملی در جذب مخاطب بهره می‌برد.

روزنامه کیهان در حمله به کلاب‌هاوس نقش پیش‌قراول را ایفا کرده است و از مقامات دولتی بابت استفاده از "یک اپلیکیشن صوتی آمریکایی" انتقاد کرد. این روزنامه خواهان اتخاذ تمهیداتی برای "تقویت اپلیکیشن‌های داخلی" شده است و منتقدان ممنوعیت استفاده از اپلیکیشن‌های خارجی را متهم کرد که "سواد کافی ندارند و درک اجتماعی اندکی دارند".

اما مقامات دولتی تا این لحظه در برابر این فشارها مقاومت کرده‌اند.

آقای آذری جهرمی، وزیر ارتباطات ایران، در کلاب‌هاوس گفت که "هیچ برنامه‌ای" برای فیلتر کردن این اپلیکیشن وجود ندارد و علی ربیعی، سخنگوی دولت، نیز اخیرا گفت که دولت روحانی ترجیح می‌دهد که این این پیام‌رسان "باز بماند".

تلویزیون دولتی ایران معمولا به داشتن مواضع محافظه‌کارانه متهم می‌شود. لذا برخی از تندروها عقیده دارند که هر ابزاری که بتواند توازن قدرت را به هم بزند و به گفت‌وگوی آزاد کمک کند می‌تواند در روزهای مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری به نفع گروه‌های اصلاح‌طلب کار کند. اصلاح‌طلبان در شرایط فعلی بخت چندانی ندارند، اما محافظه‌کاران نگران محبوبیت کلاب‌هاوس احساس می‌کنند که وضع می‌تواند عوض شود.

نکوهش به خاطر انتقاد از محدودیت‌ها

چیزی نگذشت که کاربران از بروز مشکلات هنگام دسترسی به این اپلیکیشن خبر دادند، و روز ۲۰ فروردین گزارش شد که برخی از اپراتورهای اصلی تلفن‌های فعال دسترسی به کلاب‌هاوس را مختل کرده‌اند.

سخنگوی وزارت ارتباطات گفت که اپراتورهای موبایل تاکید کرده‌اند که هیچ حکمی برای بستن کلاب‌هاوس از طرف مراجع قضایی دریافت نکرده‌اند، اما وی اشاره کرد که "شواهد حاکی از اختلال گسترده است".

این وزارتخانه در ادامه از اپراتورهای موبایل به خاطر مختل کردن "غیرقانونی" راه‌های دسترسی به این اپلیکیشن شکایت کرد، تصمیمی که با سیلی از انتقادات در رسانه‌های تندرو همراه شد.

کیهان و تعدادی از مراجع خبری محافظه‌کار مدعی شدند که دسترسی به کلاب‌هاوس باید از ابتدا ممنوع می‌شد، چرا که طبق دستورالعمل شورای عالی فضای مجازی اپلیکیشن‌های خارجی باید برای فعالیت در ایران مجوز کسب کنند.

تسنیم نیز به کیهان پیوست و از دولت بابت "حمایت و تبلیغ کلاب‌هاوس" انتقاد کرد و حتی مدعی شد که مقامات دولتی شاید "در پشت پرده با سازندگان کلاب‌هاوس به توافق رسیده باشند".

این خبرگزاری در مقاله‌ای دیگر وزارت ارتباطات را متهم کرد که با شکایت از اپراتورها "به وضوح" قانون‌شکنی کرده است.

غلام‌حسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه نیز بدون گرفتن موضع صریح به این مساله ورود کرد و گفت: "هم ما و هم رهبر انقلاب بارها از افسارگسیختگی فضای مجازی گله کرده‌ایم."

فارس، دیگر خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران، با انتشار مقاله‌ای به بررسی راه‌های ارتکاب ناخواسته جرم هنگام استفاده از کلاب‌هاوس پرداخت.

با این حال، حدود ۱٫۷۰۰ خبرنگار و فعال با امضای طوماری از مقامات قضایی خواسته‌اند که مقصران این "اختلال غیرقانونی" را محاکمه کنند.

آیا ممنوعیت این اپلیکیشن نتیجه خواهد داد؟

در حال حاضر، استفاده از این اپلیکیشن هنوز ممنوع نشده است، اما رویه فعلی به این معنی نیست که این اپلیکیشن در ادامه فیلتر نخواهد شد.

حالا حدود یک دهه از ممنوعیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی اصلی مانند توییتر، فیسبوک و یوتیوب می‌گذرد، و پیام‌رسان محبوب تلگرام نیز در اردیبهشت ۱۳۹۷ فیلتر شد.

اما تجربه نشان داده است که ممنوعیت اپلیکیشن‌ها اصولا به خاطر فراگیری استفاده از وی‌پی‌ان و فیلترشکن با موفقیت همراه نمی‌شود.

یکی از دلایل فیلتر شدن تلگرام در ایران ترغیب مردم به استفاده از جایگزین‌های داخلی بود، اما با وجود گذشت سه سال از این اتفاق، نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌دهد که تلگرام دومین پیام‌رسان پرمخاطب بعد از واتس‌اپ، و سومین اپلیکیشن پرمخاطب رسانه اجتماعی بعد از واتس‌اپ و اینستاگرام است. این نظرسنجی نشان می‌دهد که استفاده از پیام‌رسان‌های ایرانی بسیار ناچیز است.

شورای عالی فضای مجازی ایران از سرمایه‌گذاران خصوصی خواسته است که نمونه ایرانی کلاب‌هاوس را منتشر کنند، اما نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد که مردم اپلیکیشن‌های خارجی را به نمونه‌های ایرانی ترجیح می‌دهند.

البته کلاب‌هاوس اصلا بی‌نقص نیست و بعضی‌ها، مدیران اتاق‌های میزبان اشخاص سرشناس را به سختگیری در انتخاب پرسشگران متهم می‌کنند.

کلاب‌هاوس بین کاربران محبوب است، و اگر فیلتر شود این کاربران بالاخره راهی برای دسترسی به آن پیدا خواهند کرد، چرا که این اپلیکیشن به مردم عادی اجازه می‌دهد که - بعضا - سوال بپرسند، درباره مسائل کلیدی گفت‌وگو کنند، یا صرفا تا وقتی که دوست دارند درباره موضوعات مختلف گپ بزنند. به قول یکی از کاربران توییتر: " کلاب‌هاوس ثابت کرد همه ملا بودید، فقط منبر نداشتید. آن هم جور شد.