تجارت دریایی ایران زیر فشار تحریم ها

تجارت دریایی ایران زیر فشار تحریم های کشورهای غربی کمر خم کرده است.

بخش بزرگی از وادرات ایران، از جمله مواد غذایی و کالاهای مصرفی از مسیر دریا و از طریق انواع کشتی ها انجام می شود، اما همزمان با تنگ تر شدن حلقه تحریم های ایالات متحده و اتحادیه اروپا، بیش از نیمی از کشتی هایی که در بندرهای ایران لنگر می انداختند، از این کار صرف نظر کرده اند.

با وجودی که ارزش ریال ایران طی چند هفته گذشته به شدت کاهش پیدا کرده است، تحلیلگران نسبت به احتمال سقوط اقتصاد ایران در آینده نزدیک تردید دارند، اما آن ها معتقدند که برخی کمبودها و افزایش قیمت کالاهای وارداتی می تواند عاملی برای ناآرامی های عمومی و اعتراض نسبت به عملکرد دولت باشد.

تعداد فزاینده ای از شرکت های غربی، به ویژه شرکت های فعال در زمینه کشتیرانی و بازرگانی وابسته به آن به دلیل تحریم های شدید، پیچیدگی های تبادلات تجاری و محدودیت های شدیدتر علیه نظام بانکی ایران و در نهایت از بیم از دست دادن فرصت های بازرگانی در کشورهای دیگر، از همکاری بازرگانی با ایران صرف نظر کرده اند.

آنتونی اسکینر، تحلیلگر ریسک شرکت «Maplecraft» می گوید «بخش تجارت کشتیرانی ایران ضربه سنگینی را متحمل شده است. با وجودی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا محموله های مواد غذایی را هدف تحریم ها قرار نداده اند، اما واردکنندگان برای گرفتن اعتبارنامه و تبادلات پولی با مشکلات بسیاری روبرو هستند. به تصور من، تحریم های کنونی و تنگ تر شدن حلقه تحریم های اتحادیه اروپا بخش بازرگانی دریایی و تجارت بین المللی از طریق کشتی را با چالش های جدی تر روبرو می کند و بازرگانان علاقه کمتری به این بخش نشان خواهند داد».

ایالات متحده و اتحادیه اروپا نقش راهبردی در اجرای تحریم ها علیه ایران ایفا کرده اند و امیدوار بوده اند تا بتوانند ایران را وادار کنند برنامه اتمی خود را متوقف کند. در شرایطی که تهران ادعا می کند هدف فعالیت های اتمی این کشور صلح آمیز است، اما تحریم های اقتصادی لطمه های سنگینی به تجارت حمل و نقل دریایی وارد کرده است.

داده های «IHS Fairplay »، ناشر اطلاعات دریایی حاکی از آن است که تعداد کل کشتی هایی که طی سال جاری میلادی تا ماه اکتبر در ایران پهلو گرفته اند، ٩٨٠ فروند بود. این رقم در مقایسه با ارقام سال ٢٠١١ که تعداد این کشتی ها ٢٧٤٠ و در سال ٢٠١٠، ۳٤٠٧ کشتی بود، کاهش چشمگیری نشان می دهد.

طی سال جاری تعداد کشتی های کانتینردار  حامل کالاهای مصرفی، از مواد غذایی گرفته تا اقلام مربوط به لوازم منزل و اسباب بازی و پوشاک که در بندرهای ایران پهلو گرفتند، ٨٦ فروند بوده است. تعداد این کشتی ها در کل سال ٢٠١١ میلادی ٢٧۳ و در سال ٢٠١٠، ۳٧٨ بود.

«مرسک» بزرگترین شرکت حمل و نقل دریایی و کشتیرانی جهان هفته گذشته اعلام کرد به دلیل به خطر افتادن دیگر فرصت های تجاری، به ویژه در ایالات متحده، کشتی های این شرکت دیگر در ایران پهلو نخواهند گرفت.

آلن فریزر، تحلیلگر امور خاورمیانه شرکت «AKE» می گوید «کاهش حجم حمل و نقل دریایی به این معنا است که واردات کالاهای اساسی به طور فزاینده ای دشوار خواهد شد و همین امر تورم را بالا می برد و در نهایت به شورش ها و ناآرامی های مردمی منتهی خواهد شد.

بر پایه داده های شرکت «IHS Fairplay » طی سال جاری میلادی تا به حال، فقط هشت کشتی و محموله حامل محصولات تازه از جمله موز در بندرهای ایران لنگر زده اند. در سال ٢٠١١، تعداد کشتی های حامل این محصولات ١٦ و در سال ٢٠١٠، ٣٦ محموله بود.

ایران که از درآمد ارزی دلار حاصل از فروش صادرات نفت خام محروم شده است، با استفاده از ارز سایر کشورها در اوایل سال جاری مقادیر زیادی غلات خریداری کرد. با این وجود، تعداد کشتی های حامل حبوبات و غلات و سایر کالاها همچون آهن و زغال سنگ نیز کمتر شده است .

مارک دوبویچ، مشاور «بنیاد دفاع از دموکراسی ها» مستقر در واشنگتن می گوید: «به تدریج شاهد وضعیتی خواهیم بود که ایران با وجود کاهش شدید ارزش واحد پول کشور، با بحران توازن پرداخت ها مواجه خواهد شد و واردات کالا با وجود تحریم های خارجی به طور فزاینده ای پرهزینه خواهد بود».

دوبویچ که مشاور دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده و نمایندگان کنگره ایالات متحده در امور تحریم ها بوده است، می گوید «مجموعه ای از این عوامل خرید مایحتاج از خارج از کشور و پرداخت هزینه کالاها و خدمات را برای ایران دشوار می کند».

حفره سیاه تجارت دریایی ایران

اطلاعات رسمی در ایران وجود ندارد و مقامات کشور در این مورد اظهارنظر نمی کنند. ناوگان دریایی ایران برای منحرف کردن توجه کشورهای خارجی تجارت دریایی خود را مخفیانه انجام می دهد.

یک مقام صنعت کشتیرانی اروپا می گوید: «ایران این روزها تقریباً به یک حفره سیاه بدل شده است و سر در آوردن از برنامه دقیق و قابل اطمینان رفت و آمد خطوط کشتی های کانتینردار این کشور دشوار است. آن ها برای این که فعالیت هایشان از دید دیگران مخفی بماند، نهایت تلاش خود را به کار می گیرند، تغییر اسامی کشتی هایشان یکی از این اقدامات است که سبب می شود ردیابی آن ها دشوارتر شود.»

طی ده روز گذشته ارزش ریال ایران در بازار آزاد ٣٥ درصد سقوط کرد، که علت اصلی آن کاهش درآمد نفتی ایران است.

محمد حسین دجمر، مدیرعامل خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران این هفته گفت بانک مرکزی ٥٠ میلیون دلار از دارایی های این شرکت را مسدود کرده، تصمیمی که انعکاس دهنده کمبود شدید ذخایر دلار آمریکا در کشور است.   

مسدود کردن دارایی های خطوط کشتیرانی رسمی ایران برای تامین ارز خارجی مورد نیاز بزرگترین خطوط کشتیرانی و بازرگانی دریایی ایران و در نتیجه برای تراز هزینه ها در خارج از کشور و ادامه فعالیت های این شرکت محدودیت ایجاد می کند.

ایسنا از وی نقل کرده است: «متاسفانه این اقدام بانک مرکزی مشکلات بسیاری برای این شرکت پدید آورده است.» او افزود «بانک مرکزی این مبلغ ( ٥٠ میلیون دلار) ارز را مسدود کرده و فقط حاضر است که معادل آن را به ریال به ما بپردازد».

علاوه بر تصمیم بانک مرکزی برای پرداخت این مبلغ با معادل ریال آن، مقامات قصد دارند تا  ١٢ هزار و ٢٦٠ ریال به ازاء هر دلار بپردازند، در حالی که نرخ دلار و برابری آن با ریال در بازار آزاد حدود ۳٠ هزار ریال است.

شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که در فهرست سیاه کشورهای غربی قرار دارد و چندین سال است که تحریم شده است، با انکار هر گونه اقدام خلاف، ادعا می کند حتی در شرایط دشوارتر نیز به فعالیت های خود ادامه داده بوده است.

آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران طی هفته جاری از مقامات کشور خواست تا از مجادله بر سر معضلات اقتصادی دست بردارند. این جدال ها عاملی برای انتقاد دشمنان سیاسی محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران از عملکرد او و مسئولیت دولت وی در وضعیت اقتصادی کنونی بوده است.

آقای فریزر می گوید «برای این که تحریم ها در نهایت به سقوط اقتصادی ایران منتهی شوند، راه طولانی در پیش است. با این وجود، حلقه گزینه های موجود پیش روی تهران محدودتر و اندک تر می شوند و احتمال دارد انتقاد داخلی شکاف ها و اختلافات بیشتری در داخل اردوگاه های سیاسی مختلف پدید بیاورد. به نظر می رسد به احتمال بسیار جناح احمدی نژاد قربانی این انتقادها شود».

ایران می تواند کالاهای مورد نیاز خود را از مسیر زمینی وارد کند، اما پیش بینی شرکت داده های بازرگانی و تجاری « Business Monitor International» (BMI) حاکی از آن است که نرخ واردات ایران در سال جاری ده درصد افت خواهد کرد.

بنا به ارزیابی این شرکت، حجم واردات کشوری که هر روز به جمعیت آن افزوده می شود، در سال ٢٠١۳ پنج درصد کاهش خواهد یافت، اما در سال گذشته میلادی شاهد رشد ١̷٢ درصدی بود.

چالش های جدی تر پیش رو

چالش ایران خودداری شرکت های بین المللی از تجارت دریایی و خدمات مربوط به آن است. صدور مجوز مورد نیاز برای اخذ بیمه و پهلو گرفتن در بندرها برای ناوگان دریایی این کشور از جمله این نوع خدمات هستند. فشار ناشی از تحریم ها در اوایل سال جاری سبب شد که سرمایه گذاری مشترک شرکت کشتیرانی ایران با یک شرکت هندی در آستانه سقوط قرار بگیرد.

دوبویچ می گوید: «هم اکنون، توجه ویژه ای به تحریم واردات تجاری کالاهایی به ایران معطوف شده است که جنبه غیر بشردوستانه دارند تا بر تراز پرداخت های ایران فشار قابل توجهی وارد شود و اقتصاد این کشور را هر چه زودتر به مرحله فلج نزدیک کنند.»

برگرفته از خبرگزاری رویترز