دریاچه ارومیه واقع شده در منطقه آذربایجان ایران، دارای رکورد بزرگترین دریاچه داخلی ایران و بزرگترین دریاچه آب شور دنیاست. با جرات می‌توان گفت که دریاچه ارومیه یکی از نادرترین جاذبه‌های طبیعی است که در سالیان اخیر در اثر سیاست‌های غلط و به عبارتی سوء استفاده‌های سیاسی اقتصادی دچار خشک شدن و نابودی گردید. سیاست‌هایی که در پشت پرده آن، غول سیاسی نظامی اقتصادی سپاه پاسداران نقش ایفا کرد و این دریاچه را به کام مرگ فرو برد. نقش ارگان‌های زیرمجومعه سپاه پاسداران و بخصوص ارگان خاتم الانبیا بدون توجه به نیازهای زیست محیطی و نقش جاذبه‌های توریستی این دریاچه، موجب گردید تا مرگ این دریاچه حتمی شود و عوارض محیطی، اجتماعی و عواقب زیست محیطی جران ناپذیری را موجب شود.

 حوضهٔ آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶کیلومتر مربع استکه ۳ درصدمساحت کشور ایران را دربر می‌گیرد.این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از مراکز عمده و خیلی با اهمیت فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار محسوب می‌شود.دریاچه ارومیه بزرگ‌ ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران واقع شده ‌است.

آب دریاچهٔ ارومیه جزو آب‌های بسیار شور است که میزان نمک محلول آب دریاچه  دو برابر اقیانوس‌ها است و هیچ گونه‌ای از ماهیان به جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان (آرتمیا)، دیاتوم‌ها و فیتوپلانکتون‌ها در آن زندگی نمی‌کنند.

۲۷گونه پستاندار، ۲۱۲گونه پرنده، ۴۱گونه خزنده، ۷گونه دوزیست و ۲۶گونه ماهی، جزو خانواده تشکیل دهنده حیات وحش این دریاچه هستند.دریاچهٔ ارومیه دارای ۱۰۲جزیره است که همهٔ آن‌ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوختهٔ طبیعی جهان به ثبت رسیده‌اند.

خشک شدن دریاچه ارومیه

مجموعه ای از عوامل درخشک شدن دریاچه ارومیه دست داشتند که مهمتین آن‌ها عوامل انسانی سطح حوزه هستند. عواملی مربوط به بهره برداری‌‌ و سازه‌ها و سدهایی که موجب کنترل کردن آب به شمار می آیند.

حسن عباس نژاد، رئیس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه می‌گوید؛

((رییس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه می گوید که در سالهای اخیر با سدسازی جلوی منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه یعنی رودها و سیلاب‌ها گرفته شده و سدسازی عمده ترین دلیل خشک شدن این دریاچه است.

به گزارش پیام نو به نقل از ایسنا حسن عباس نژاد در خصوص وضعیت کنونی دریاچه ارومیه اظهار کرد: در حال حاضر دریاچه ارومیه در بدترین وضعیت صد سال گذشته قرار دارد و از سال ۷۵به بعد نزدیک به ۳۰میلیارد مترمکعب آب از دست داده‌ایم و تنها ۲میلیارد مترمکعب آب باقی مانده که این مقدار، نزدیک به شش درصد از کل آب دریاچه ی ارومیه است.

وی افزود: قسمت جنوبی دریاچه به طور کامل خشک شده و از ناحیه شرق نیز به شدت در حال کویری شدن است.

رییس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در رابطه با دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان کرد: پدیده طبیعی تغییرات اقلیم یکی از دلایل خشک شدن دریاچه است، ولی مهمتر از آن تغییر مهندسی الهی به دست بشر است و ما در سالهای اخیر شاهد ایجاد تغییرات زیاد در اقلیم منطقه توسط انسان هستیم. وی تأکید کرد: رودها و سیلاب‌ها اصلی‌ترین منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه است، اما متأسفانه در سالهای اخیر با سدسازی جلوی رودها و سیلاب‌ها گرفته شده و به نظرم سدسازی عمده ترین دلیل خشک شدن این دریاچه است.))

 سد سازی در مسیر دریاچه ارومیه

از حدود ۱۴سال پیش آب دریاچه ارومیه رفته رفته کم شد، به طوری‌که در حال حاضر این دریاچه با کاهش ۸۰درصدی حجم آب و خشکی ۶۰درصدی روبه‌رو است. حفر بیش از ۶هزار چاه مجاز و ۱۸هزار چاه غیرمجاز در زیر نام توسعه کشاورزی و صنعت منطقه و همچنین ساخت ۱۷سد و مطالعه برای ساخت ۴۰سد دیگر که علاوه بر این تعداد سد آشکار، تعداد قابل توجه دیگری نیز ساخته شده‌اند از عوامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه به شمار می‌رود.

سخنان خانم “راضيه لك”، مدير زمين شناسي دريايي سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدنی ایران در این رابطه بسیار حائز اهمیت است. وی در یک گفت و گوی خبری می‌گوید ((تاكنون جمعا ٨٥ متر مغزه با حداکثر طول ٩ متر از بستر درياچه اروميه تهيه و مطالعه شده است گفت: نتايج حاكي از آن است كه تا ٢٠ هزار سال گذشته خشكسالي عمده‌اي درياچه اروميه را تهديد نكرده و رسوبات آن تماما از از نوع درياچه‌اي است اين در حالي است كه در محل تهيه مغزه، هم اکنون درياچه تقريبا خشك شده است.

لك به نتايج به دست آمده از بررسي مغزه‌ بستر درياچه اروميه به همراه داده‌هاي ٥٥ ساله اقليمي بدست آمده از وب سايت سازمان هواشناسي اشاره كرد و گفت: وضعيت درياچه اروميه بيش از هر چيز متاثر از فعاليت هاي انساني صورت گرفته از سال ١٣٧٧ به بعد است كه عمده آن ها مربوط به سد سازي در مسير رودخانه و ذخيره آب رود‌ها در پشت سد ها بر مي گردد.))

 تعداد سدهای ساخته شده در مسیر دریاچه ارومیه

۱- سد پارام استان آزربایجان شرقی.  ٢- سد چوغان (جوقان) استان آزربایجان شرقی. ٣- سد آمند تبریز استان آزربایجان شرقی. ۴- سد اردلان استان آزربایجان شرقی.  ۵- سد تاجیار سراب استان آزربایجان شرقی. ۶- سد تیل استان آزربایجان شرقی. ۷- سد حسنلو استان آزربایجان غربی. ۸- سد ده گرچی اشنوشه استان آزربایجان غربی. ۹- سد زولا استان آزربایجان غربی. ۱۰- سد ساروق (گوگردچی) استان آزربایجان غربی. ۱۱- سد شهرچائی استان آزربایجان غربی. ۱۲- سد علویان استان آزربایجان غربی. ۱۳- سد شهید کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۱۴- سد قاضی کندی استان آزربایجان شرقی. ۱۵- سد قلعه چای عجبشیر استان آزربایجان شرقی. ۱۶- سد قوریچای قوشاچای (میان دوآب) استان آزربایجان غربی.  ۱۷- سد قیصرق استان آزربایجان شرقی. ۱۸- سد کردکندی استان آزربایجان شرقی. ۱۹- سد مقصودلو استان آزربایجان شرقی.  ۲۰- سد ملا یعقوب استان آزربایجان شرقی.  ۲۱- سد ملک کیان استان آزربایجان شرقی.  ۲۲- سد مهابا استان آزربایجان غربی.  ۲۳- سد نهند استان آزربایجان شرقی. ۲۴- سد هاچه سو استان آزربایجان غربی.  ۲۵- سد هفت چشمه آذرشهراستان آزربایجان شرقی.  ۲۶- سد ینگجو آذرشه استان آزربایجان شرقی. ۲۷- سد فاضل گلی استان آزربایجان شرقی. ۲۸- سد وانق علیا استان آزربایجان شرقی. ۲۹- سد سنجاق استان آزربایجان غربی. ۳۰- سد سفیدان عتیق (داش اسپران) استان آزربایجان شرقی. ۳۱- سد کانسپی استان آزربایجان غربی.  ۳۲- قوشخانه استان آزربایجان غربی. ۳۳- سد اوغان استان آزربایجان شرقی.  ۳۴- سد عبدول آباد استان آزربایجان شرقی. ۳۵- سد مینق خا استان آزربایجان شرقی.

۳۶- سد حسنجانکوه  استان آزربایجان شرقی.  ۳۷- سد ورگیل  استان آزربایجان غربی. ۳۸- سد احمد آباد سفلی استان آزربایجان غربی. ۳۹- افزایش ارتفاع سد کاظمی بوکان استان آزربایجان غربی. ۴۰- سد آمند ١ استان آزربایجان شرقی.  ۴۱- سد آمند ۲ استان آزربایجان شرقی.  ۴۲- سد باروق هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۳- سد پیره یوسفان استان آزربایجان شرقی. ۴۴- سد خرمالو استان آزربایجان شرقی. ۴۵- سد خونیق استان آزربایجان شرقی. ۴۶- سد گاودوش آباد استان آزربایجان شرقی. ۴۷- سد ینگجه ۱هریس استان آزربایجان شرقی. ۴۸- سد مینق سنگی استان آزربایجان شرقی.  ۴۹- سد هریس شبستر استان آذربایجان شرقی.  ۵۰- سد چناغ بلاغ  استان آزربایجان شرقی. ۵۱- سد سرای استان آزربایجان شرقی. ۵۲- سد گل تپه مراغه استان آزربایجان شرقی.

 فهرست سدهای در دست ساخت حوضه اصلی اورمیه

١- سد اشنویه (چپر آباد) استان آزربایجان غربی. ٢- سد چراغ ویس استان کردستان.  ٣- سد امام چای استان آزربایجان شرقی.  ٤- سد باراندوز استان آزربایجان غربی.  ٥- سد سیمینه رود استان آزربایجان غربی. ٦- سد شهید مدنی (ونیار) استان آزربایجان شرقی.  ٧- سد لیلان چای استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد نازلو استان آزربایجان غربی.  ٩- سد خراسانه بوکان استان آزربایجان غربی. ١٠- سد دیرعلی استان آزربایجان غربی.

 فهرست سدهای در دست مطالعه حوضه اصلی دریاچه اورمیه

١- سد چهرگان – مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢- سد آتمیان – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ٣- سد آجرلو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٤- سد آلقو – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی.  ٥- سد ابرغان – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٦- سد باروق (قطار) – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٧- سد ترپ – مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ٨- سد تسوج – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٩- سد توپچی – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٠- سد خانم گلی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ١١- سد خراجوچای – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٢- سد دوش – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ١٣- سد ساینجق – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١٤- سد سردار آباد – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٤- سد سنته – در مرحله دوم – استان کردستان. ١٥- سد سینیخ چای – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ١٦- سد شورسو – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ١٧- سد عباس آباد هریس – مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٨- سد عسگرآباد – در مرحله شناسائی – استان آزربایجان شرقی. ١٩ – سد قاشقیه – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢٠- سد کهریز – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی.  ٢١- سد مردق چای (قره ناز) – در مرحله دوم – استان آزربایجان شرقی.  ٢٢- سد مرخز – در مرحله اول – استان کردستان. ٢٣- سد هرزورز هریس (خارج بستر) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢٤- سد کردکند (قپلانتو) – در مرحله اول – استان آزربایجان شرقی. ٢٥- سد زره شوران – در مرحله اول -استان آزربایجان غربی. ٢٦- سد قینرجه – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٧- سد خلیفان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٢٨- سد زید کندی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی.

٢٩- سد مامالو – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٠- سد بردوک – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣١- سد فلکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٢- سد رشکان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٣- سد خانقاه سرخ – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی.

٣٤- سد گل تپه مهاباد – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٥- سد شیرمرد – در مرحله اول –  استان آزربایجان غربی. ٣٦- سد قیزقاپان – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٧ – سد حاجی بابا – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٨ – سد بالقچی – در مرحله اول – استان آزربایجان غربی. ٣٩- سد یزدکان – در مرحله دوم – استان آزربایجان غربی. ٤٠- سد سیرلر بستان آباد – مرحله اول – آذربایجان غربی.

 نقش سپاه پاسداران در خشک شدن دریاچه ارومیه

آغاز فاجعه‌ در دریاچه ارومیه از زمانی شروع شد که پل میان گذر دریاچه ارومیه بنا نهاده شد. دستور ساخت این پروژه در زمان دولت احمدی نژاد شروع گردید و با توجه به تذکرات متخصصین محیط زیست و کارشناسان مربوطه، متاسفانه کسی توجه نکرد و امتیاز کامل و انحصاری انجام پروژه نیز به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران سپرده شد. این پل ۱۷۰۹متر طول دارد که ۱۲۷۶متر آن در داخل دریاچه ارومیه اجرا شده و حدود ۳۸۵متر آن در دو طرف پل‌های اتصال است. سازمان مسکن و شهرسازی دولت اصلاحات تصمیم گرفت که کارهای این پل را خود بر عهده گرفته و به صورت پیمانکاری جزء به شرکت های متعدد واگذار نماید که در این میان شرکت‌های کذایی زیرمجومعه و وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران به عنوان برندگان مناقصه بر اجرای این طرح حاکم شدند. این پروژه که با سرمایه‌‌گذاری ٥٠ درصدی بخش خصوصی (شرکت سرمایه‌گذاری بانک ملی و سازمان بازنشستگی کشوری) و ٥٠ درصدی دولت در حال احداث است، در آغاز هزینه هشتاد میلیارد تومانی برای اتمام آن پیش‌بینی شده بود که به دلیل برخی هزینه‌های اضافی، تاکنون ١٢٠ میلیارد تومان صرف شده و تنها برای تکمیل نهایی پل نیاز به بودجه سی میلیارد تومانی است. احداث سدهای گوناگون و ذکر شده نیز بخش دیگری از اعمال سیاست‌های غلط در این زمینه می‌باشند که قریب به اتفاق این پروژه‌ها نیز به شرکت‌ها و نهادهای وابسته به حکومت و یا زیر مجموعه سپاه پاسداران و قرارگاه خاتم الانبیا سپرده شده‌اند. هزینه و بودجه‌های مصرف شده برای ساخت این تعداد سد در مسیر دریاچه ارومیه علاوه بر هزینه‌های ٣٠ میلیارد تومانی طرح پل شهد کلانتری بر روی دریاچه ارومیه است.

 اعتراضات مردمی و سرکوب آنها توسط نیروهای سپاه و پلیس

از آغازین لحظات رخداد فاجعه خشک شدن دریاچه ارومیه و متوجه شدن بخش فعالین اجتماعی و زیست محیطی جامعه به این مهم، اعتراضات و تظاهرات مردمی در قالب مطالبات مسالمت آمیز برای نجات دریاچه ارومیه شکل گرفت. اما نیروهای سرکوبگر پلیس و لباس شخصی‌های سپاه پاسداران بلافاصله وارد میدان شده و این اعتراضات و مطالبات که در چهارچون قانون اساسی نیز قانونی تلقی شده است را با گلوله و دستگیری و سرکوب پاسخ می‌گویند. خیل عظیمی از فعالین زیست محیطی و نیز روزنامه‌نگاران و فعالین اجتماعی مناطق آذربایجان غربی و شرقی بلافاصله دستگیر و مرد ضرب و شتم قرار می‌گیرند و هرگونه اعتراض و مطالبات آنها را با گلوله و زندان پاسخ می‌گویند و حرکات آننها را نوعی اعمال ضد انقلابی و به منظور براندازی حکومت قلمداد می‌کنند. نقش ویژه سپاه پاسداران در این دستگیری‌ها و برخوردها عاملی است تا هرگونه شک و شبهه از دست داشتن سپاه پاسداران در اجرای طرح‌های غیر علمی بر روی دریاچه ارومیه و بلعیدن بودجه‌های کلان اختصاص یافته به پروژه‌های متععد می‌باشد را تبدیل به یقین کند. چرا که سپاه با برخورد سرکوبگرانه خود در این زمینه تلاش نمود تا هرگونه صدایی را در گلو خفه کند و به هیچ کسی اجازه ندهد به واقعیت‌های پنهان و پشت پرده پی ببرد.

عوارض زیست محیطی خشک شدن دریاچه ارومیه

سونامی ریزگردهای نمکی یکی از پدیده‌های ناشی حاصل  از خشک شدن دریاچه ارومیه است که غبار ناشی از این سونامی  می‌تواند به استان های البرز و تهران هم برسد. شیوع چشم درد‌های مظمن ناشی ازغبارو ریزگردهای نمکی  خشک شدن دریاچه ارومیه موجب شده است تا بسیاری از ساکنان و اهالی منطقه دچار مشکلات دید و ناحیه چشم بشوند و آمار قابل توجهی مراجعه به پزشک را ثبت کرده‌اند. از بین رفتن زمین‌های کشاورزی حاشیه دریاچه نیز یکی از عوارض و عواقبی است که موجب کوچ بیش از ٣ میلیون بومی و ساکنان منطقه شده است و در کنار آن از بین رفتن گونه‌های کشاورزی آن منطقه نیز می‌باشد. گزارش‌های متفاوت حکموتی و عدم مدیریت صحیح باعث شده است تا در این منطقه بحران زیست محیطی فاجعه‌واری رخ بدهد. گونه‌های گیاهی و جانوری دچار انقراض شوند، بیماری‌های تنفسی و پوستی شایع پیدا بکنند و مردم منطقه بالاجبار وادار به کوچ و ترک کردن زاد و بودم خود شوند.

 این تغیرات و رویدادها موجب شده تا دریاچه ارومیه به شوره‌زاری ٨ میلیارد تنی تبدیل م‌شود که بافت زیست انسانی و جانوری و گیاهی منطقه را نابود خواهد کرد.

به گزارش سایت “شفقنا” : ((چالش ها و معضلات خشك شدن درياچه اروميه جان پنج ميليون نفر در سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و كردستان را تهديد مي كند و در حال حاضر مي توان آثار سوء خشك شدن اين سرمايه ملي را در تنفس كردن ريزگردهاي نمك در تبريز و بالارفتن ميزان ميانگين فشار خون در آذربايجان شرقي مشاهده كرد كه بيانگر آثار تخريبي و ادامه دار اين خشكسالي است.))

 تدابیر دولت و حکومت برای نجات دریاچه ارومیه

تا به اکنون در حالت پروژه و جلسه و فوریت‌های زیست محیطی برای درمان خشک شدن دریاچه ارومیه از سوی دولت و حکومت اخباری زیادی منوط بر فوریت این قضیه و مهم بودن آن منتشر شده است. اما در واقعیت فقط بودجه‌های کلان دریافت شده است و در قبال آن نیز هیچ عمل مثبتی که منتهی به نجات دریاچه بشود صورت نگرفته است. حضور بیش از حد نیروهای سپاه پاسداران در مجلس، کابینه دولت و پست‌های مدیریتی کشور، عامل مهمی است تا کلیه پروژه‌ها و امتیازت این قضیه توسط سپاه و شرکت‌های زیر مجموعه آن، بخصوص قرارگاه خاتم الانبیا قبضه بشود.

از طرفی استفاده سپاه پاسداران از نیروهای نالایق و بی سواد که جملگی از اعضا و سرسپردگان سپاه پاسداران هستند نیز خود حربه و ابزرای است تا بتواند با تحریک عواطف و احساسات مردمی و استفاده از حس ناسیونالیستی آنان و همچنین مقید بودن مردم به مسایل زیست محیطی سوء استفاده نماید. در این زمینه می‌توان به سخنان و طرح سوال نادر قاضی پور نماینده مردم ارومیه در مجلس اشراه و تاکید داشت که در حال طرح سوال از جواد ظریف است

نماینده‌ای که در سایه سر سپردگی و خدمت به سپاه پاسداران توانسته است در آن پست و مقام جای پیدا کند و از طرفی به عنوان یک نیروی بومی از جانب سپاه پاسداران در پشت پرده حمایت شده است تا با سر دادن شعارهای رنگین از طرفی موجب سکوت مردم بشود و از طرفی حمای سیاست‌های ننگین سپاه پاسداران باشد.

حضور این قبیل افراد و اشخاص در بیشتر پست‌های مدیریتی کشور نیز یکی از سیاست‌های سپاه پاسداران است تا بتواند به این شکل عاملی بازدارنده در مسیر خواست مردمی ایجاد بکند و همزمان نیز از طریق همین افراد بی سواد و نالایق امیال و مقاصد خود را پیش ببرد.

گزارش اختصاصی ایران بریفینگ

منابع :

مهمترین علت خشکی دریاچه ارومیه

نود و سه درصد دریاچه ارومیه خشک شده است

سدسازی عامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه

تریبون زمانه / سدسازی

حکومت در دریاچه ارومه ، سه راه جمهوری

اعتراف دیرهنگام به تاثیرات (پل) بر دریاچه ارومیه

حمله به تظاهرات مردم در تبریز و ارومیه

ویدیوی برخورد پلیس با تجمع اعتراضی مردم در ارومیه

خشک شدن دریاچه ارومیه / بی بی سی فارسی

گزارشات تصویری از اعتراضات مردم برای نجات دریاچه ارومیه

خشک شدن دریاچه ارومیه منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد