آیا محدودیت، خاتمی را بی اثر می‌کند؟

شاید تندترین حرف او در ماه‌های اخیر، درخواستش از آیت‌الله علی خامنه‌ای، برای پایان حصر خانگی میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد باشد.
به غیر از آن، آقای خاتمی در صحبت‌های این ماه‌ها از اشکالات "تعصب" گفته، به گفتگو دعوت کرده، و از آقای روحانی خواسته کابینه‌اش را با در نظر گرفتن نظر رهبر و مردم بچیند. اینها حرف‌هایی نیستند که محمد خاتمی مشابهشان را پیشتر نزده باشد.
اما درست یک روز قبل از تاریخ نامه‌ای که گفته می‌شود در آن محدودیت‌های جدید برای آقای خاتمی وضع شده، یعنی در روز ۳۱ شهریور، عکسی از او در کنار علی لاریجانی انتشار یافت که موجی از اظهارنظرها را برانگیخت.

بسیاری همنشینی علی لاریجانی با محمد خاتمی را در امتداد چرخش او به سمت اصلاح‌طلبان و حمایتش از برخی سیاست‌های دولت حسن روحانی دانستند و گفتند شاید آقای لاریجانی، که پیشتر در رسیدن به کرسی ریاست جمهوری شکست خورده، از حالا برای انتخابات چهار سال بعد برنامه دارد.

''''کنار فتنه‌گرها ''''

محمدرضا خاتمی، برادر محمد خاتمی، درباره این عکس گفت که "مردم ما بسیار هوشیار هستند و می‌دانند هر شخص چه مواضعی دارد" و مواضع مقطعی باعث نمی‌شود مردم فکر کنند کسانی "یک موضع یا چهره دیگری را به خود گرفته‌اند".

گروهی از محافظه‌کاران هم از آقای لاریجانی انتقاد کردند.

حسین سازور، از مداحان مورد علاقه اصولگرایان در ایران، در یک مراسم عزاداری در حضور آیت‌الله خامنه‌ای، در ستایش نظامیان ایرانی کشته‌شده، گفت: "امروز اگر بودند با ما، گرچه هستند/ آیا کنار فتنه‌گرها می‌نشستند؟"

بسیاری این شعر را کنایه‌ای به عکس علی لاریجانی و محمد خاتمی دانستند.

تاثیر آن عکس به قدری زیاد بود که عبدالعلی علی‌عسگری، رئیس صدا و سیما که در همان عکس در سوی دیگر علی لاریجانی نشسته بود، ناچار به توضیح درباره آن شد و گفت: "این عکس چیزهایی را می‌خواست القا کند که غیرواقعی بود."

فارغ از کنایه‌هایی که از چپ و راست نثار علی لاریجانی شد، ماجرای عکس او با محمد خاتمی گویای پیش‌‎فرضی پذیرفته‌شده بین ناظران مختلف سیاست ایران بود: کنار محمد خاتمی بودن بخت رئیس جمهور شدن را بالا می‌برد.

گر هم فرض کنیم پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ بدون حمایت محمد خاتمی ممکن بود، دشوار بتوان تصور کرد که ده‌ها نامزد ناشناخته "لیست امید" می‌توانستند بدون پیام‌های حمایت محمد خاتمی به مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر راه پیدا کنند؛ مخصوصا در شرایطی که تبلیغات خیابانی و سازماندهی حزبی چندانی در کار نبود.

محدودیت و محبوبیت

پیام حمایت محمد خاتمی از حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۶، به فاصله کوتاهی پس از انتشار در کانال تلگرام رسمی او، تنها در این کانال بیشتر از ۵.۶ میلیون بار دیده شد.

برای مقایسه در نظر بگیرید که تاکنون، تعداد بازدیدهای هیچ یک از پست‌های کانال تلگرام پرطرفدار آیت‌الله خامنه‌ای به نزدیک این رقم هم نرسیده است.

این مقایسه ساده نشان می‌دهد که حذف محمد خاتمی از رسانه‌های رسمی به بی اثر شدن او در سیاست ایران منجر نشده است، چنان که علی مطهری هم در انتقاد از دستگاه‌های قضایی و امنیتی می‌گوید: "آیا این‌ها فکر نمی‌کنند که با این محدودیت‌ها بر محبوبیت آن سید می‌افزایند؟"

تنها چیزی که در سال‌های اخیر توانسته در مقاطعی به محبوبیت محمد خاتمی ضربه بزند، خود محمد خاتمی است. آقای خاتمی با تاکیدی که بر پرهیز از تنش و تقابل با نهادهای قدرتمند جمهوری اسلامی دارد، در موارد متعددی مواضعی گرفته که طیفی از رای‌دهندگان اصلا‌ح‌طلب را سرخورده کرده است.

ملاحظه‌کاری او تا جایی است که به گفته محمدرضا تابش، خواهرزاده‌اش، حتی نسبت به عمومی شدن خبر محدودیت‌هایش حساسیت داشته است. آقای تابش می‌گوید آقای خاتمی در برابر این محدودیت‌ها "صبوری" کرده و "تاکنون نخواسته‌اند با دامن زدن به آن‌ها، هزینه‌ای برای نظام ایجاد کنند."

ممنوعیت حضور در مراسم عمومی، که عملا فاصله کمی با حصر خانگی محمد خاتمی دارد، فرصت صحبت و سازماندهی را از محمد خاتمی سلب می کند اما چنین محدودیتی تا جایی که این رهبر اصلاح‌طلبان بتواند سر بزنگاه پیامی را به هوادارانش برساند، نمی‌تواند جلوی تکرار اثرگذاری محمد خاتمی را بگیرد.