آغاز آزمون عملی پایبندی به توافق تهران‌ــ‌‌ریاض

مشاری الذایدی

در بیانیه‌ای که ۱۰ مارس ۲۰۲۳ پس از دیدار هيئت عالی‌رتبه عربستان سعودی به ریاست مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی، با هیئت ایرانی به ریاست علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به میزبانی چین، در پکن صادر شد، آمده است که توافق‌ امضاشده بین دو کشور ظرف ۶۰ روز از تاریخ انعقاد آن به اجرا درمی‌آید و نشست‌های دیگری نیز بین دو طرف برگزار خواهد شد.

پنجشنبه گذشته (۶ آوریل ۲۰۲۳)، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود، دیدار کرد. در این نشست، در خصوص فعال شدن قرارداد همکاری امنیتی امضاشده در سال ۲۰۰۱ و قرارداد همکاری عمومی امضاشده در سال ۱۹۹۸ بیانیه‌ای صادر شد. وزیر خارجه عربستان سعودی هم همتای ایرانی‌اش را به ریاض دعوت کرد که با استقبال عبداللهیان مواجه شد. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز شاهزاده فیصل بن فرحان را به دیدار از تهران دعوت کرد که وزیر خارجه عربستان سعودی هم از این دعوت استقبال کرد.

مهم‌ترین نکته در بیانیه اخیر، یعنی بیانیه سه‌جانبه، تاکید بر احترام به حاکمیت کشورها و مداخله نکردن در امور داخلی یکدیگر است.

در سال ۲۰۱۶، پس از آنکه سفارت عربستان سعودی در تهران هدف حملات تروریستی پیروان سپاه پاسداران قرار گرفت، ریاض روابط خود را با تهران رسما قطع کرد؛ در حالی‌ که امروز وضعیتی متفاوت را شاهدیم. البته فرازونشیب در سیاست امری طبیعی است.

شکی نیست که اقدام اخیر عربستان سعودی تصمیمی آنی و لحظه‌ای نبود؛ بلکه در طول بیش از دو سال گذشته از عمان تا عراق و جاهای دیگر مراحل متعددی را پشت سر گذاشت. در واقع، روابط عربستان سعودی با دولت ایران پس از انقلاب خمینی و از سال ۱۹۷۹ تا امروز مراحل مختلفی داشت. این روابط گاهی دستخوش تنش بود و گاهی دچار درگیری غیرمستقیم در کشورهای مختلف؛ افزون بر این، جنگ‌های رسانه‌ای و تنش‌های سیاسی و حقوقی همواره بر این روابط سایه می‌افکند. در آن زمان، ایران طرفی بود که با مهارت بسیار به تشکیل گروه‌های شبه‌نظامی، نقض حاکمیت کشورهای عربی و ایجاد شبه‌نظامیان فرقه‌ای در منطقه اقدام می‌کرد؛ در حالی‌ که ریاض پیوسته به دنبال دفع این تهاجم گسترده به سرزمین‌های عربی و قلمرو عربستان سعودی بود.

هرچند غرب به رهبری آمریکا همواره تاکید داشت که مخالف رژیم ایران است، بحران‌های یمن، عراق و لبنان و حملات موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی در شرق عربستان سعودی آزمون‌هایی بودند که پرده از ماهیت ترفندهای غربی برداشتند و مشخص شد که غرب می‌خواهد عربستان سعودی با حملات به ریاض، جده، ابها، خمیس‌مشیط و سایر اقدام‌های تهدیدآمیز کنار بیاید و شرایط آشفته فراهم‌شده را بپذیرد. حتی کار به جایی رسید که در بحبوحه این حملات آشکار در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، رئیس‌جمهوری «نابغه» آمریکا، سامانه دفاعی پاتریوت نیز از عربستان سعودی خارج شد!

امروز دیپلماسی عربستان سعودی در حال اتخاذ روشی است که بر روحیه تجددگرایی مبتنی بر خلاقیت، انتظار نداشتن و تنوع بخشیدن به متحدان و راه‌‌حل‌ها منطبق است. این در حالی است که احتمال می‌رود ایران نیز با توجه به آشفتگی‌های داخلی، هزینه‌های سنگین اقتصادی و سیاسی ناشی از خصومت شدید با عربستان سعودی و متحدان ریاض و مهم‌تر از همه، هزینه هنگفت امتناع از میانجیگری حامیان بزرگ ایران و سوریه، یعنی چین و روسیه که تهران و دمشق را به سمت عقلانیت سوق می‌دهند، بیشتر از سعودی‌ها نیازمند این توافق باشد.

همان‌گونه که در گزارش‌ها آمده است، روسیه نیز مانند چین که زمینه گفت‌وگو بین ریاض و تهران را فراهم کرد، یکی از کشورهایی است که به دنبال آغاز گفت‌وگو بین ریاض و دمشق بود و این موضوع طی ماه‌ها توسعه یافت تا اینکه حدود دو هفته پس از تصمیم عربستان سعودی و ایران مبنی بر از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور به منظور آمادگی برای برقراری روابط کامل، اعلام شد که عربستان سعودی و سوریه هم در راستای همگرایی گام برمی‌دارند و اکنون موضوع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در دستور کار این اتحادیه و نشست آتی آن که در ماه مه آینده در عربستان سعودی برگزار می‌شود، قرار گرفته است.

آیا نکات یادشده به معنای پایان مشکلات واقعی با تهران و دمشق است؟ هرگز نه! با این حال، اقدام اخیر به معنای اتخاذ روشی جدید و تلاش برای در پیش گرفتن رویکردی متفاوت نسبت به روش‌های قبلی است که ناکارآمدی آن‌ها در گذشته آشکار شد. افزون بر این، دیگر برای تکیه غیرعملی به صداقت کشورهای غربی جایی باقی نمانده و زمان آن فرا رسیده است که خود اهل منطقه مشکلات و چالش‌های موجود را حل کنند و مردم به‌زودی تحولاتی جدید را شاهد خواهند بود.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط