از فضله خوارانِ ولایتِ مُضطرب

تاریخ نگارش:29.06.2024

از فضله خوارانِ ولایتِ مُضطرب

زندگی برای کثیری از آدمیان در مکانی و زمانی، معنای خودش را از دست میدهد که «مزه» نداشته باشد. زیستنی که آنات لحظه به لحظه آن را نتوان «مزمزه» کرد و به شور و حالهای شوق آمیز و جست و خیزهای نشاط انگیز درآویخت؛ زندگی نیست؛ بلکه زنده بودن خشک و کسالت آور و بی رمق و باری بر دوش انسانهاست. نیاکان ایرانیان همواره بر این اندیشه ژرف بودند که «گوهر خدا»، مزه ای است شادی آفرین. گوهر خدا که نوشابه ای خوشگوار بود به تار و پود آدمی می آمیخت و بساط رقص و پایکوبی و خنده و هلهله و شوخکامی را مهیّا میکرد. هزاره ها ایرانی می اندیشید که زندگی، گستره باهمآمیزی انسان و جهان و کیهان و تمام هستومندها در کنار یکدیگر به همراه ساز و آواز و رامشگری است که اصالت و ارزش آن را «خدایان نگهبان جان و زندگی» ضمانت میکنند. به همین دلیل، هر روز، «به نام یکی از خدایان جشن آفرین» نامیده و شناخته میشد. ایرانیان «سی و سه خدا» داشتند که هر کدامشان «آفریننده جشن» بودند و همال انسان. «سیمرغ»، همان «مادر-خدا» بود که مقامش در میان دیگر «خدایان» با انسان [=زال زر= تصویر انسان به طور کلّی] همتراز  و همرزم و همبزم بود. خاطره تجربیات نیاکان ایرانیان برغم سرکوب هزاره ها از طرف موبدان میترائیسم و زرتشتیگری و سپس متولّیان اسلامیّت، هیچگاه نتوانست «رُبایندگی و زیبایی و دلربایی و باشکوهی و خجسته بودن خدایان ایرانیان» را از خاطره و قلب ایرانیان «تبعید و سر به نیست» کنند. 
خدایان ایرانیان، همچون «متامورفوزهایی» بودند که به صدها «بت عیار» در آمدند و با ایرانیان در تمام فراز و نشیبهای تاریخ، همراه و همپا بودند و هنوزم هستند. جنگ هولناک حکومتگران نالایق با «چهره های خدایان ایرانیان» و بدنام و زشت کردن تصاویر و نامهای آنان نیز نتوانست هیچگاه «جاذبه های شوق انگیز و ستودنی» آنها را از قلب و مغز و روح ایرانیان محو و سر به نیست کنند. «خدایان ایرانی»، همه بدون استثناء، «مزه ای» بودند و هستند که «زندگی» را معنا میبخشند. از روزی که حکومتگران نالایق و بی فرّ در همدستی با موبدان و مراجع ادیان نوری باعث شدند که «خدایان ایرانی» از «جشن آفرینی» در جامعه باهمستان به کنج قلب و مغز و آسمان رویاهای ایرانیان تبعید شوند، «زندگی و زیستن» نیز «معنا و مزه» خودش را از دست داد و ایرانیان به ورطه فلاکتها و ذلالتها در غلتیدند. «خدا برای ایرانی»، زمانی خدا بود که «مطرب و ساقی و می افشان و خنیاگر هزار افسون آوازها و نغمه ها» جلوه گری و افسونگری کند؛ نه «خدایی» که آمر و مفتّش و مستنطق و مکافات و جزا دهنده و خاصم جان و زندگی باشد. 
پژوهشگرانی که نتوانند و نخواهند و نکوشند که با رادمنشی و دلاوری و کاوه سان در رویکرد خود به تاریخ و فرهنگ ایرانیان به کشف و شناساندن «اصالتهای فرهنگی ایرانیان در جامعیّت وجودی اقوام و نژادها» همّت کنند، هیچگاه نخواهند توانست کوچکترین نقشی در تحوّلات اجتماعی و کشوری و فرهنگی ملّت خود ایفا کنند؛ چه رسد به آنکه بتوانند خردلی شناخت بر معارف بشری بیفزایند. وقتی که «فردوسی توسی» میسراید:

«تو این را دروغ و فسانه مخوان
به رنگ فسون و بهانه مدان
از او هر چه اندر خورد با خرد
دگر بر ره رمز و معنی برد»

یا وقتی که «عطّار نیشابوری» در زیر سیطره تیغ خونریز شریعت اسلامیّت با دلاوری و خطر از دست دادن جانش میسراید که:
«چو تو در وقت خود، همتا نداری
هنر داری، چرا پیدا نیاری
چو در باب سخن، صاحبقرانی
چرا ای خوش زبان، خامُش زبانی
فرو دیدم به اسرار کهن من
کشیدم روغن از مغز سخن من
کتاب، افسانه گفتن را چه خوانی
چنان خوان کآنچه میخوانی، بدانی
چو این سِحر حلالست ای یگانه
حرامت باد اگر خوانی فسانه
اگر چه طب به قانونست امّا
اشاراتست در شعر و معمّا
خوشی در سلک کش، دُر سخن را
به معنی نو کن این جان کهن را
تو منگر قصّه، اَسرار سخن بین
سخن، گفتار و گفتارِ سخن بین
چو اندر راز، قشر و مغز باشد
همه روغن گزینی، نغز باشد
که در هر نقطه، صد معنی نهانست
ولی در چشم صاحبدل عیانست»

کثیری از نشانه ها و ردّپاها و علائم و تصاویر و نامها و امثالهم از «خدایان ایرانیان» در سراسر دیوان شاعران ایرانی نهفته است و ارزش هر پژوهشی که در دامنه تاریخ و فرهنگ ایرانیان انجام میشود، باید بتواند در تاریکیها و تیرگیهای قیرگونه به کشف و آفرینش  «اصالت فرهنگی ایرانیان» کامیاب شود؛ وگر نه قنطورنویسی تعلیق و تحشیه ای هرگز و هیچگاه، «پژوهشی بار آور» محسوب نمیشود.
خدا برای ایرانیان ، رامشگری با گیسوان بسیار بلند و بافته به هم بود که با خوشه گندم، اینهمانی داشت و در همبستگی و همیالی با انسانها به «خرمن سور= جشن خرمن» دگردیسه میشدند و بنیانهای شادی و مطربی و آوازخوانی را در همسراییها و دست افشانیها و پایکوبیها برای زیستن توام با خوشی جشن میگرفتند. گیسوان بلند «زنخدایان ایرانی»، پیکریابی بازی و طنز و شوخ و شنگی و افسونگری و دلربایی و مهرورزی و خوشی بود. خصومت کمپلکسی متولیّان اسلامیّت با «گیسوان افشان و بلند زنان و دختران ایرانی» که تحت «حجاب و مسئله حجاب» هنوز از آن در حکومت خلفای الله رجزها میرود و در «رعایت حجاب» با شدّت تمام پدافند میشود، همه و همه نشانگر جنگ کینه توز هزاره ای خاصمان «فرهنگ و تاریخ و خدایان ایرانی» است که از نشانه های حضور و تاثیر و نفوذ خدایان ایرانی وحشت و اضطرابات شبانه روزی دارند.  ولی برغم تمام نفرتها و جنگهایی که علیه خدایان ایرانی تا امروز شده است، تصاویر دلربای آنها در سراسر دیوان شاعران ایرانی و نثرنویسان ایرانی به قوّت و استقامت و تاثیر بسیار ژرفارو خودشان دوام آورده اند. ایرانیان، زمانی «خدا» را  به «خدایی» به رسمیّت میشناسند که «مطرب و نوازنده و جشن آفرین شادیها و خوشیها و خنده ها و قهقهه ها و لهو و لعب و شوخکاریها و لطیفه گوییها» باشد. خدایی که هیچ نشانه ای از  «مزه زندگی» نداشته باشد، خدا نیست؛ بلکه «ابزار قدرت و اقتدار» در چنگال بی لیاقترینهای حاکم بر جامعه است که نه خودشان، نه خدایشان برای ایرانیان، هیچ حقّانیّتی و اعتباری و فرّی ندارند؛ ولو سالها و چه بسها قرنها با تکیه به شمشیر و گیوتین بخواهند حکومت خود را دوام بدهند.      

1.    شناخت و ذهنیّت شابلونی

شناخت از پیامدهای کورمالی در تاریکی پرسشهای فردی و جمعی است. آنچه در تاریکی پرسشها از راه حواس آدمی با کورمال کورمال کردن در ذهنیّت انسان به مصوّر شدن حسیّات می انجامد، باید بتوان با اندیشیدن به همّت مغز خود بدون آویزان شدن و تکیه کردن به آراء و نظرات و احکام آئوتوریته ها/نصوص/قواعد/قوانین/لوایح/شرایط/پیشرطهای از قبل آماده شده، چند و چون «حسیّات» خود را ارزیابی و سنجشگری کرد. اینکه عارفان و صوفیان ایرانی، قبل از جستجو و سالک شدن به «شستن کتابها» همّت میکردند، معنایش این نیست که آنها «کتابهای منزل خودشان یا کتابخانه ها» را به دریا می انداختند؛ بلکه منظور این است که آنها «ذهنیّت و روح و مغز و روان خود را از آنچه که همچون کتاب تحریر شده و آکبندی» بود، می گسلاندند و نم نم به آفرینش «آگاهبودی» همّت میکردند که محصول کاوشها و اندیشیدنها و تجربیات بی واسطه خودشان بود. 
انسانهایی که از جستجو و آفرینش «فردیّت و استقلال اندیشیدن خود» میگریزند، معمولا به شابلونهای عقیدتی/مذهبی/دینی/ایدئولوژیکی/نظریّه ای و امثالهم آویخته میشوند و همچون کودکان در کجاوه تختخوابی شده آنها لم میدهند و هر چیزی را از چارچوب «شابلون محبوب و مطلوب خودشان» برانداز و تجزیه و تحلیل و انتقاد میکنند که گفتارهایشان صد البته با «انتقاد و تجزیه و تحلیل» نیز هیچ سنخیّتی ندارند؛ بلکه تایید و تصدیق مبانی عقیدتی خودشان به حیث تنها «حقیقت محض» به شمار می آید. ذهنیّت شابلونی در وجود آدمی، چشم خیره بین خلق میکند که هیچ بینایی ندارد؛ بلکه فقط به نقطه ای خاصّ میخکوب می ماند. «شناخت» از تاثیرات گردش چشمان کنجکاو است که به هر سو و زیر و بمی مینگرد؛ نه اینکه فقط به نقطه ای ثابت خیره سر شود.   کسانی که هنوز نیاموخته اند چگونه میتوان از «کتاب حاکم بر ذهنیّت» خود گسست و به گستره کاویدن و پژوهیدن از بهر شناخت، تلاشهای بایسته و استخوانسوز کرد، با آویختن خود به انواع و اقسام شابلونهای رنگارنگ، نه تنها به هیچ «شناخت» شایان ارزشمند و کارآفرین و بهره آوری دست نمی یابند؛ بلکه در خاراسنگ شدن «ذهنیّت مکتوب خودشان» نیز با بلاهتی معصومانه تقلّاهای شبانه روزی میکنند. 
تمام مومنان و معتقدان و گروندگان و پدافنگران و مبلّغان ادیان نوری [= میترائیسم، زرتشتیگری، یهودیّت، مسیحیّت، اسلامیّت] و مذاهب و ایدئولوژیهای بر آمده از آنها مثل «مذهب مارکسیّه» از پرچمداران «شابلون» به دست هستند که در تمام کرد و کارهای رفتاری و قلمی خودشان، با تکیه به «شابلون ساختگی»، همواره «صحت و مطلقیّت اعتقادات فرقه ای خودشان» را تایید و تصدیق میکنند و با هر چیزی نیز که رویارو شوند، خواه موضوع اندیشیدن باشد، خواه موضوع کارهای اجرایی، در هر صورت، شابلون عقیدتی خود را همچون اعضای بدن خود در «زیر بغل» دارند و از چشم انداز آن با مسائل و موضوعات کلنجار میروند بدون آنکه بتوانند سنگی از معضلات را از روی سنگی دیگر بردارند و راهگشایی کنند. علّت نیز این است که برای مومنان به ادیان نوری و مذاهب و ایدئولوژیهای بر آمده از آنها، «شناخت و جستجو»، هیچگاه مسئله «فردی و جمعی» نبوده و نیست.از نظر آنها، «حقیقت شابلونی آنها» به تمام مسائل بشری پاسخ داده است و فقط با ایمان آوردن به حقیقت شابلونی آنها است که میتوان بر تمام مسائل و مشکلات چیره شد. رقابتهای خونین و کشتارها و جنگها و بیدادگریها و ویرانیها و قهقرائیها و خونریزیها و شکنجه ها و تجاوزات و شرارتهایی که «حقیقتهای شابلونی» با یکدیگر تا امروز در کارنامه سیاه تاریخ ابناء بشر بر روی کره زمین به جا گذاشته اند و همچنان به تداوم آن مشغولند، همه از پیامدهای کرد و کارهای «مومنان به حقیقتهای شابلونی» ریشه گرفته و وقوع پیدا کرده اند.
قرنهاست که مسائل و فلاکتها و قهقرائیها و ذلالتها و خفّتها و نکبتهای مردم ایران لاینحل مانده اند، زیرا «کنشگران و تحصیل کردگان ایرانی» هنوز که هنوز است در «جستجوی شناخت» نیستند؛ بلکه محلّل چیزهایی شده اند که هرگز پاسخگوی مسائل مردم ایران نبوده اند و نیستند و نخواهند بود. تا زمانی که «تحصیل کرده و کنشگر ایرانی» به «شابلونهای آکبندی»، آویزان و مطیع و تابع است، مسائل و معضلات ایران و مردمش نیز به قدمت قرن به قرن خود دوام خواهند داد و مردم را زجرکُش خواهند کرد. تفاوت «کنشگران و تحصیل کردگان باختر زمینی» با «کنشگران و تحصیل کردگان ایرانی» در این است که باختر زمینیان آموختند چگونه میتوان با پرسشهای فردی و جمعی از راه «جستجو و اندیشیدن و سنجشگری» به «شناخت» دست یافت از بهر گلاویز شدن با معضلات فردی و اجتماعی. امّا «تحصیل کرده و کنشگر ایرانی» تا امروز حسب تولیدات قلمی و مواضع شفاهی و رفتارهای پراکتیکی اش، خیلی که شاهکار کرده باشد، به یک مقلّد و دنباله رو و کپیه بردار و تابع ارتقاء یافته است. هنوز نمیتوان در میان اینهمه مومنان به عقاید آکبندی/ادیان و مذاهب و ایدئولوژیهای نوری، جویندگان مشتاق و کنجکاوی را پیدا کرد که نخستین گامهای پژوهیدن را با «شستن کتاب ذهنیّت اماله ای خودشان» آغاز کنند. راه تحوّلات اجتماعی و کشورداری در ایران هنوز ناگشوده مانده است؛ زیرا جامعه ایرانیان – مهم نیست کجا مقیم باشند -  در باتلاق صعب ترین صخره های «متابعتی/مقلّدی» فرو چلیده است.    

2-    مفهوم و تاریخ آن

هر مفهومی که در گستره تفکّر، زاییده میشود، تاریخ هزاره ای اندیشیدن را در بطن خودش حمل میکند. کسانی که نتوانند مفهوم را از تاریخش منفک کنند و بی واسطه در باره آن بیندیشند، خواه ناخواه، مقهور «تاریخی» خواهند شد که در بطن «مفهوم»، آمیخته و عجین است. معادلتراشی برای مفاهیم فکری بیگانگان به معنای «حذف و اخته کردن تاریخ آنها» نیست؛ بلکه انتقال تاریخ مفاهیم بیگانه از طریق معادلنویسیهای «مکانیکی -ساختگی» به دستگاه گوارشی زبان و فرهنگ و تاریخ مردم خود است که نه تنها به تندرستی انسانها و فرهنگیده شدن آنها هیچ کمکی نمیکند؛ بلکه اختلالات به شدّت روانی و جسمی و کژفهمیهای فاجعه بار را مستوجب نیز میشوند. اینهمانی پنداشتن «مفهوم بیگانه با معادل آن در زبان مقصد» به معنای جهل مطلق و ناآگاهی و بی خبری از تاریخ «تحوّلات مفهوم» است هم در زبانها و فرهنگها و تواریخ بیگانگان، هم در زبانها و تاریخ و فرهنگ مردم خود. هیچ نابغه ای در هیچ نقطه ای از کره زمین نمیتواند مفهوم «رندی» را به یکی از زبانهای زنده دنیا واگرداند و ترجمه کند؛ مگر اینکه تاریخ چند هزار ساله تحوّلات فرهنگی و اجتماعی ایرانیان را از عصر اساطیری تا همین امروز به صورت پانویس به طور مستدل و سنجشی تشریح کند و توضیح دهد؛ آنهم به شرطی که شناخت مستدل از تاریخ و فرهنگ ایرانیان داشته باشد. تازه با توضیح تاریخ مفهوم، هنوز نمیتوان نتیجه گیری کرد که دیگران بتوانند از «معنا و کاربرد مفهوم تشریح شده» در بستر مناسبات فرهنگی و اجتماعی و کشوری مردم ایران، «شناخت کلیدی» فراچنگ آورند. «رندی»، مفهومیست زاییده تاریخ و مناسبات فرهنگی ایرانیان که محصول زیر و بم تحوّلات گوناگون اجتماعی و فرهنگی و کشوری است. به همین دلیل، آنانی که با معصومیّتی جاهلانه تصوّر میکنند «مفاهیم بیگانه» را میتوان بدون «تاریخ آنها»، فهمید و از چند و چون تجربیات نهفته در آنها، بدون هیچ کژفهمی سر در آورد، به شدّت دچار اغتشاش ذهنی هستند و خبر ندارند که نحیف بودن در اینهمانی پنداشتن «مفاهیم» به معنای خلط و مغشوش کردن امکانهای «انگیزشی و آموزشی» است. بیش از یک قرن است که «کنشگران و تحصیل کردگان ایرانی» از خبره ترین متخصّصان «اغتشاشگری مفاهیم در عرصه تفکّر و تحقیق» هستند و ثابت کرده اند که هیچگونه شناخت دندانگیر نه از «تاریخ مفاهیم برآمده در بستر زبانهای ایرانی» دارند، نه آشنایی پیش پا افتاده از تاریخ مفاهیم برآمده از تحوّلات اجتماعی و فرهنگی باختر زمینیان. 
تحقیق و تفحّص و پژوهیدن به معنای تکرار و بازخوری و بازگویی و رونویسی محصولات کاوشگری دیگران [= ایرانشناسان، اسلامشناسان، شرق شناسان] نیست؛ بلکه به معنای مته به خشخاش گذاشتن و تدقیق شدن به پروسه دگردیسی و واژگونی و تقلیب و چل تکه شدن مفاهیم در معانی ضدّ و نقیض و گاه به شدّت مضحک آنها از بهر کشف «معنای اصیل مفهوم» در نخستین تجربیات مایه ای آن است. در تار و پود و طیف معانی هر مفهومی باید تلاش کرد که «تصویر نهفته در آنها» را با سختسریهای پرسشی و جویشی و شکّاکیّت پیگیر ردیابی کرد. زلم زیمبوهای «کتابنامه ای و منابع و مآخذ» نویسی به معنای «علمی اندیشیدن و علمی کاویدن» نیست؛ بلکه «کشف و بازآفرینی اصالت تصویرهای مغشوش و تحریف و بدنام شده» است که ارزش «کار تحقیقی» را رقم میزند. هیچ پژوهشگر جوینده و رادمنش و دلاور و پایبند به وجدان جویندگی نباید از یاد ببرد و مدام در نظر داشته باشد که «متون» را میتوان به آسانی، دستکاری و تقلیب و تحریف و تحذیف کرد. فقط از راه استدلال و برهان منطقی است که میتوان در تلاشهای مقایسه ای و تناقضات نهفته و گم و گور شدنهای تصاویر و مفاهیم و پخش و پلا کردنهای مغرضانه و هدفمند آنها به آفرینش اصل تصویر و مطلب دست یافت. مسیحیّت در کشور یونان، دین تبلیغی بود؛ نه دینی که از پیامدهای تاریخ و فرهنگ مردم یونان باشد. به همین دلیل مبلّغان مسیحیّت تلاش میکردند که در رقابت با تاریخ اساطیری و تصاویر خدایان یونانی به بی اعتباری آنها و حقیقت پنداری مفاد اناجیل «مسیحیّت» کوشش کنند. در نتیجه، دلیل امکانهای تحریف و تقلیب و دستبرد زدن به آثار مکتوب متفکّران و فیلسوفان و شاعران یونانی را نداشتند.  امّا فاجعه تاریخ ایران و مردمش در این بود که تمام آثار تحریری و مکتوب در تحت کنترل و سیطره موبدان «میترائیسم و زرتشتیگری و به دنبالش اسلامیّت»، گرفتار و محبوس و اسیر بودند. در نتیجه به هر نوع تبهکاری و جنایت در مبارزه با «بُنمایه های فرهنگ ایرانیان» از راه دخالت در متون به نفع اقتدار و قدرت خودشان و سلاطین تابعشان همّتها کردند. 
پژوهشگر و محقّق و جوینده کنجکاوی که نتواند پروسه «تاریخ زیر و بمها و لت و پار شدنهای معنای مفهوم» را از لابلای انواع و اقسام متون رسمی کشف کند و به حقیقت راه یابد، اگر محصول پژوهشی اش به صدها اسناد و مآخذ و منابع نیز مزیّن باشد و حتّا صفت پر طمطراق «آکادمیکی - علمی» از سر تا پایش ببارد، پشیزی ارزش ندارد؛ زیرا اثرش به هیچ دهکوره ای راه نمیبرد و به شناختی نیز نمی انجامد.

3-    ریشه ها و سیاه لشگرِ حمّالِ خشونتها

جهان مناسبات انسانی به ابعاد شنیع و مختلفی از خشونتها و خونریزیها، کینه توزیها، نفرتها، کشتارها و آزارها و شکنجه ها، تحقیرها، غارتگریها، ویرانگریها و شرارتهای هولناک مبتلاست. انسانها و ملّتهایی که در میان اقیانوسی از «شرارتها» میزیند، از فرد فرد آدمها گرفته تا ملّت به ملّت میتوانند بر ابعاد زمخت و خشونتزا و خونریز مناسبات اجتماعی و کشوری چیره شوند یا دوامشان را تضمین کنند. پرسش اساسی این است که چگونه میتوان از آتش لهیب خشونتها کاست و بر امکانهای فرزانگی انسانها افزود؟. در سراسر مناسبات آدمیان میتوان «سیاه لشگرهایی» را دید که هیچگونه نقشی در مناسبات کلیدی کشوری و مراودات جهانی ندارند؛ ولی به حیث شیارها و سوراخ ها و شکافهای نفوذ و توسعه و حاکم کردن خشونت فعالّند و مستعد. اکثر جوامعی که به خشونتهای آزارنده و زندگی سوز آلوده اند، جوامعی هستند که بیشینه شمار آحادّ آن، چه خواسته، چه ناخواسته، در ایجاد و دوام و توسعه خشونت نقش دارند. هیچکس نیز به خودش بدگمانی ندارد که منشاء خشونت است؛ بلکه همواره دیگران را مقصّر و دلیل اصلی ایجاد خشونت میداند. 
هر چقدر انسانها از تلاش برای همبستگی و همکاری و باهمبودن و باهمآیی فاصله بگیرند، به همان میزان میتوانند شرایط و امکانهای بالفعل شدن خشونت را مهیّا کنند. خشونتی که از قطره قطره کنشها و واکنشهای افراد جامعه سر باز کند، در کوتاهترین فرصت ممکن به سیلابهایی واگردانده خواهند شد که جامعه را در گرداب خشونت آمیزترین رفتارها و گفتارها غرق خواهند کرد. رسالت حکومت خلفای الله از تقریبا نیم قرن پیش تا امروز به حول و حوش تقدیس و حاکم کردن «خشونت شدّاد طبق اعتقادات اسلامیّت» در مناسبات کشوری و اجتماعی ایرانیان و مردم دیگر جوامع بوده است. قبل از آنکه عریان و دست خالی، طعمه «خشونت» شویم، نیک است از خود بپرسیم که من نوعی در ایجاد امکانهای خشونت،- خواسته و ناخواسته - چقدر نقش دارم و چگونه میتوانم وجود خودم را از هر نوع خشونتی - خواه گفتاری، خواه رفتاری، خواه کرداری- آزاد و پاک کنم.  جامعه ای که به خشونت آلوده باشد، هیچگاه رنگ و روی آزادیهای فردی و اجتماعی و شادخواری را نخواهد دید. به همین دلیل، سنجشگری بی محابای منشا خشونتها – خواه در دامنه قداستهای دروغین ادیان نوری باشند، خواه در دامنه های دیگر- در هر صورت، تلاشیست به حقّ از بهر تلطیف کردن مناسبات بشری در جوامع انسانی.

4-    امّت همعقیدگان، سیمانِ استمرارِ مُعضلات هستند.

در تجمّعاتی که همعقیدگان حضور دارند، نه تنها هیچگونه «فکر و ایده نو» زاییده و بالیده و گسترده و بهره آور نخواهد شد؛ بلکه هر گونه «ابداع و ایده و فکر فردی» نیز به شدیدترین حالت ممکن، سرکوب میشود. متعاقبش نیز هیچکس در جامعه «همعقیدگان»، از تبار «اندیشیدن و ایده آفرینی» نیست که بخواهند برای حلّ و فصل مسائل «امّت/تشکیلات ایدئولوژیکی» به  فکر و ایده تازه به تازه و ابداع نیز محتاج باشند. آنها از  «آمینگوها و تایید و تصدیق کنندگان و تبلیغاتگران عقیده جمعی» استقبال با شکوه میکنند و آنها را حتّا به اوج ذکاوت و دانش و کیاست نیز ارتقا میدهند. جامعه ای که در هیچ عرصه ای، تنوّع گستره افکار و ایده ها را تبلور ندهد، جامعه ایست که «امّت همعقیدگان/ایدئولوژیستها» را تشکیل میدهند؛ ولو در تظاهر و ریاکاری به «تنوّع»، به هر وسیله تبلیغی متوسّل شوند. جامعه یکپارچه در عقیده و وحدت کلمه، مدام بازیچه و قربانی اراده حاکمان قدرتپرستی خواهد ماند که به نام «مبانی عقیدتی/ایدئولوژیکی» به هر اقدامی خواهند کوشید و برای تبرئه و توجیه اعمال خود نیز به مبانی همان «عقیده/ایدئولوژی» استناد خواهند کرد. 
جامعه ای که معضلاتش در هر سال و ماه، همان معضلات سابق و داغ روز هستند، جامعه ایست که بیش از هر مشکل دیگری در چنبره «اعتقادات امّتگونه/ایدئولوژیکی» اسیر است؛ نه فقط در چنگال و سیطره استبدادی صیّادان قدرت و اقتدار. اعتقادات امتّگونه ای/ایدئولوژیکی که هیچ ردّ پایی و نشانه ای از «فردیّت مستقل اندیش انسانها» را بازتاب نمیدهند، اعتقاداتی هستند که همچون سیمان به دوام معضلات و فلاکتها و آسیبهای اجتماعی تداوم میدهند؛ زیرا «عقیده/ایدئولوژی جمعی» به مانعی کلیدی و اساسی تبدیل شده و دیواری ضخیم را در برابر هر گونه تحوّل تازه به تازه ایجاد کرده است. برای آنکه جامعه ای را بتوان متحوّل و چهره های زمخت و ناهنجار و فاجعه بارش را درمان و ترمیم کرد، باید هنر فروپاشی «سدهای صخره ای اعتقادات امّتگونه ای» را فراگرفت و در رفتار و گفتار و کردار اجتماعی و فردی به کار بست. جامعه همعقیدگان، جامعه اختگان فکری است که هیچ راهی را به سوی «آزادیهای فردی و اجتماعی» نمیشناسند و نمیتوانند بیافرینند. به همین دلیل نیز، اسیر و ذلیل دیکتاتورها و مستبدّین رنگارنگ هستند.