روندهای جهانی 2025: دنیای تغییر یافته با نام اصلی Global Trends 2005: A Transformation World عنوان گزارشی است که از سوی «شورای اطلاعات ملی امریکا»(NIC) در نوامبر 2008 انتشار یافت. این گزارش در چند بخش و حول موضوعات متفاوت در مورد حوادث تاثیرگذار بر روندهای آینده دنیا، دست به گمانه زنی‌های جالبی زده است که ما سعی داریم طی مراحل مختلف زوایایی از این گزارش را که برای تحلیل گران ایرانی می‌تواند با اهمیت باشد، در اختیار علاقه مندان قرار دهیم.
به راستی یکی از بهترین راهکارها برای انجام تحلیل‌های موثر و مفید در کشور، تسلط به ادبیات رایج سیاسی دیگر کشورها است و نیز اطلاع از برداشت و فهم طرف مقابل از ما. تمامی مطالب مندرج در این نوشتار، برداشت از متن اصلی گزارش است. برای دسترسی به متن اصلی می‌توانید به آدرس اینترنتی زیر مراجعه فرمایید.
www.dni.gov/nic/NIC_2025_project.html
روندهای جمعیتی ایران
با توجه به این كه ایران یكی از سریع‌ترین كاهش‌ها در میزان زاد و ولد را در تاریخ تجربه كرده است (از بیش از شش فرزند به ازای هر زن در سال 1985 به كمتر از دو كودك در حال حاضر) جمعیت ایران تا سال 2025 از تغییرات قابل ملاحظه‌ای برخوردار خواهد شد. ناآرامی سیاسی این كشور و افزایش جمیعت جوانان جویای كار به شكل زیادی در دهه بعد پراكنده خواهد شد و باعث بوجود آمدن جمعیت بالغ بیشتر و ایجاد نرخ رشد نیروی كاری خواهد شد كه با نرخ كنونی در آمریكا و چین (نزدیك به 1% در سال) قابل مقایسه است.
در این دوره زمانی، جمعیت فعال به شكل زیادی به نسبت كودكان رشد خواهد یافت و فرصت‌هایی برای ذخیره پس‌انداز و آموزش بهتر ایجاد خواهد كرد و در نهایت باعث روی آوردن به سوی صنایع تكنیكی‌تر و افزایش استانداردهای زندگی خواهد شد. این كه ایران روی این امتیازات جمعیتی سرمایه‌گذاری كند یا خیر به رهبری سیاسی این كشور بستگی دارد كه در حال حاضر رابطه خوبی با بازارها و تجارت خصوصی ندارد و در نتیجه شرایط آرامی برای سرمایه‌گذاران نیست و از سوی دیگر بیشتر روی درآمدهای نفتی متمركز شده تا گسترش تولید شغل.
دو احتمال قریب به یقین آماری دیگر روشن است: نخست، علی‌رغم میزان زاد و ولد پایین، جمعیت 66 میلیون نفری ایران تا سال 2025 تا حدود 77 میلیون نفر رشد خواهد یافت. دوم، تا آن زمان، جمعیت جوان بطور قابل توجه افزایش خواهد یافت .اما در این یكی، 15 تا 24 ساله‌ها تنها یك ششم گروه در حال كار را به خود اختصاص می‌دهند كه قابل مقایسه با یك سوم در حال حاضر است. بعضی از كارشناسان بر این باورند این افزایش جمعیت نشان دهنده تجدید حیات سیاست‌های انقلابی است. برخی دیگر معتقدند كه در ایران تحصلیكرده و توسعه یافته تر سال 2025، جوانان حرفه و مصرف را جذابتر از سیاست‌های افراطی خواهند دانست. فقط یك جنبه از آینده ایران حتمی است: جامعه این كشور از لحاظ جمعیتی بالغ‌تر از هر زمانی در گذشته خواهند بود و ایرانیان به شكل قابل توجهی نسبت به همسایگان خود متفاوت خواهند بود.
ظهور قدرتی به نام ایران
ایران در کنار ترکیه و اندونزی به عنوان قدرت‌های درحال ظهور coming powers یاد شده اند. قدرت‌های درحال ظهور، كشورهایی هستند كه اكثریت آن را مسلمان تشكیل می‌دهند اما خارج از هسته عربی قرار گرفته‌اند و آمادگی كامل برای ارتقای نقش‌های بین‌المللی را دارند. سیاست اقتصاد كلان ترقی‌آور اجازه پرورش یافتن نهادهای اقتصادی را می‌دهد. در مورد ایران، اصلاح سیاسی رادیكال ضروری خواهد بود.
با نگاهی به ایران كه كشوری غنی از گاز طبیعی و دیگر منابع است و سرمایه انسانی زیادی دارد، اصلاح سیاسی و اقتصادی در كنار شرایط سرمایه‌گذاری با ثبات می‌تواند به طور اساسی هم دیدگاه جهان نسبت به این كشور و هم نگاهی كه ایرانیان به خود دارند را بطور اساسی از نو ترسیم كند. تحت این شرایط، تجدید حیات اقتصادی می‌تواند به سرعت در ایران اتفاق بیفتد و ایرانیان طبقه متوسط و وابسته به نظام بین‌المللی، آموزش دیده و بعضا سكولار را جسور كند. در صورتی كه این بخش از جمعیت ایران قدرتمند شوند، می‌توانند افق‌های این كشور را توسعه دهند، بویژه رو به سوی شرق و جدای از دهه‌های درگیر در مناقشه‌های اعراب خاورمیانه.
انرژی محرکی برای خیزش کشورها
تا سال 2025سطح تولیدات بسیاری از تولید كنندگان سنتی انرژی از قبیل یمن، نروژ، عمان، كلمبیا، انگلیس، اندونزی، آرژانتین، سوریه، مصر، پرو و تونس تماما رو به كاهش می‌گذارند. سطح تولیدات سایرین نظیر مكزیك، برونئی، مالزی، چین، هند و قطر یكنواخت می‌شود. شمار كشورهای قادر به افزایش تولید كاهش خواهد یافت. فقط 6 كشور شامل عربستان، ایران، كویت، امارات متحده عربی، عراق (به لحاظ ظرفیتی) و روسیه در سال 2025 حدود 39 درصد تولید كل نفت دنیا را از آن خود خواهند كرد. پراكندگی جغرافیایی و عددی تولیدكنندگان نفت، تعداد كنونی را با تحول و گذار دیگر انرژی كاهش خواهد داد. در این زمینه جهان به سوی سوخت‌های پاك‌تر خواهد رفت. سوخت ارجح در كوتاه مدت احتمالا گاز طبیعی خواهد بود. با توجه به بررسی‌های " آژانس اطلاعات انرژی" انتظار می‌رود تا سال 2025 مصرف گاز طبیعی تا 60 درصد افزایش یابد. با وجود این كه منابع و ذخایر گاز طبیعی لزوما با منابع نفت در یك جا واقع نشده اند، در نقاط خاصی متمركز شده‌اند. سه كشور روسیه، ایران و قطر بیش از 75 درصد ذخایر گاز طبیعی را در جهان در اختیار دارند. با در نظر گرفتن نفت و گاز طبیعی با همدیگر، دو كشور ایران و روسیه به عنوان كشورهای صاحب انرژی مهم پدیدار می‌شوند.
سطح بالا و پایین بهای انرژی مفاهیم ضمنی ژئوپولتیكی را به همراه دارد و در طول دوره زمانی 20 ساله هر دو مورد (كاهش و افزایش) اتفاق خواهند افتاد. علت این کاهش و افزایش بها متفاوت است. حتی با افزایش دوره‌ای در بهای انرژی، انتظار می‌رود كه قیمت‌ها زیر صد دلار برای هر بشكه باشد. این میزان با در نظر گرفتن بیثباتی پیش‌بینی می‌شود و این در صورتی است كه تحول و پیشرفت تكنولوژیكی و تجاری سازی سریع سوخت جایگزین انجام نگیرد. سناریوهای محتمل برای تغییر در روانشناسی بازار شامل رشد آهسته جهانی از قبیل افزایش تولید در عراق، آنگولا، آسیای مركزی ونقاط دیگر و بهره وری بیشتر انرژی با استفاده از فناوری موجود است. به واسطه قیمت‌های بالا، صادر كنندگان عمده از جمله ایران و روسیه منابع مالی را برای افزایش قدرت ملی خود در اختیار خواهند داشت. میزان و چگونگی گام‌های ایران و روسیه برای افزایش قدرتشان بستگی به نحوه استفاده آنها از سودهای بدست آمده برای سرمایه‌گذاری در زمینه سرمایه انسانی، تثبیت اقتصادی و ساختارهای اقتصادی خواهد داشت. بنابر شاخص قدرت ملی، آكادمیك، بكارگیری عاقلانه درآمدهای نفتی رو به رشد روسیه در اقتصاد، نیازهای اجتماعی، سیاست خارجی احتمالا جایگاه روسیه را مضاعف و دو برابر وضعیت كنونی خواهد كرد.
خطرات فزاینده مسابقات تسلیحات هستهای در خاورمیانه
تعدادی از كشورهای این منطقه از مدت‌ها قبل در فكر ایجاد و دستیابی به فناوری هستهای افتاده‌اند كه برای ایجاد و تولید سلاح‌های هستهای مفید است. طی 20- 15 سال آینده، واكنش در برابر تصمیمات ایران در زمینه سلاح‌های هستهای می‌تواند برخی از كشورهای منطقه را بر آن دارد كه تلاش‌های خود را مضاعف نموده و فعالانه بدنبال سلاح‌های هستهای باشند. این امر بعد جدید و خطرناكی است كه می‌تواند رقابت فزاینده برای نفوذ در منطقه از طریق عوامل شیعی توسط ایران و عوامل سنی توسط اغلب كشورهای منطقه یا رقابت قدرت‌های خارجی پدید آورد كه تمایل دارند دسترسی خود را به منابع انرژی منطقه حفظ نموده و در قبال نفوذ سیاسی بیشتر و موافقتنامه‌های انرژی اقدام به فروش سلاح‌های پیشرفته و متعارف به كشورهای منطقه نمایند.
ممكن است كشورها ترجیح دهند فقط توانایی‌های تكنولوژیك لازم برای ساخت سلاح‌های هستهای را داشته باشند تا این كه اقدام به ساخت سلاح‌های واقعی نمایند. موانع تكنولوژیكی و تمایل برای جلوگیری از انزوای سیاسی به دلیل همگرایی بیشتر در اقتصاد جهانی، می‌تواند تهران را بر آن دارد كه ساخت سلاح‌های هستهای را كنار گذارد. به هر حال حتی ظرفیت ایران برای توسعه سلاح‌های هستهای می‌تواند واكنش منطقه‌ای را به همراه داشته باشد كه بی‌ثبات آن خواهد انجامید.
احتمال زیادی می‌رود كه تعدادی از كشورهای همسایه ایران دستیابی ایران به ساخت سلاح‌های هستهای و یا توانایی تولید سلاح‌های هستهای را به مثابه تهدیدی برای موجودیت و یا به مثابه تغییر قدرت غیر قابل قبول و بنیادین در منطقه بدانند و بنابراین در پی دستیابی به توانایی‌های در راستای مقابله با آن باشند. ارایه تضمین‌های امنیتی از سوی قدرت‌های هستهای ممكن است در نظر كشورهای منطقه قابل اتكا بوده و آنها از آن به عنوان جبران كننده توانایی هستهای ایران یاد كنند، اما رسیدگی به نگرانی همه طرف‌هایی كه از توان هستهای ایران نگران هستند، كار دشوار است.
خطرناك‌تر از جنگ سرد
این دغدغه كه سلاح‌های هستهای ایران را جسورتر خواهد كرد، باعث بیثباتی بیشتر و بر هم خوردن موازنه قدرت در خاورمیانه خواهد شد.این امر، دغدغه اصلی كشورهای عربی در منطقه خواهد بود و برخی را بر آن خواهد داشت تا تلاش كنند به نیروی بازدارنده هستهای دست یابند. توانایی‌های فزاینده ایران در زمینه انرژی هستهای عامل افزایش علاقه كشورهای خاورمیانه به انرژی هستهای است.
تركیه، امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، مصر و لیبی علاقمندی خویش را به ساختن تاسیسات هستهای جدید اعلام كرده‌اند. اثبات توانایی‌های هستهای ایران در آینده كه باعث تقویت مقبولیت توانایی‌های آن در زمینه ساخت سلاح‌های هستهای است بطور بالقوه كشورهای بیشتری را در منطقه تحریك خواهد كرد كه بدنبال برنامه‌های سلاح‌های هستهای خاص خویش باشند.
معلوم نیست كه این نوع رابطه بازدارندگی خاصی كه در دوران جنگ سرد حكمفرما بود در منطقه خاورمیانه هم با وجود چند كشور دارای سلاح‌های هستهای به شكل طبیعی ظهور پیدا كند.
اگر تعداد كشورهای دارای توانایی‌های هستهای افزایش یابد این امر باعث افزایش تعداد كشورهایی خواهد شد كه علاقمند به ارائه كمك‌های هستهای به سایر كشورها و تروریست‌ها هستند. همچنین احتمال دستبرد یا گسترش سلاح‌های هستهای، مواد و تكنولوژی‌های هستهای - و احتمال استفاده غیر مجاز از سلاح‌های هستهای - نیز افزایش خواهد یافت. در نهایت این كه تعداد زیادی از كشورهای منطقه ممكن است در قبال توانایی‌های هستهای ایران به دنبال دستیابی به سلاح‌های هستهای باشند كه این كار باعث می‌شود كشورهای خارج از منطقه هم بدنبال برنامه‌های سلاح‌های هستهای خویش بروند.
مسیر تاثیر گذار ایران در گفتگوهای صلح خاورمیانه
باید پذیرفت تا منازعه موسوم به اعراب – اسرائیل مرتفع نشود. راه برای قدم‌های بعدی ناهموار خواهد بود. ایران یکی از کشورهای مهم منطقه خاورمیانه است که همیشه در برابر بحران‌های منطقه واکنش نشان داده است. به نظر می‌رسد مسیری كه ایران آن را طی می‌كند دارای تاثیرات (خوب و بد) پایدار بر منطقه خواهد بود. حكومت ایران، با هویت ناسیونالیستی و برخورد دمدمی مزاج نسبت به آمریكا، هر گونه گذار از مخالف و معاندت به طرفداری و حمایت را خطرناك می‌سازد؛ هر چند كه هدف ایران برای رهبری منطقه‌ای -همراه با جاه طلبی‌های هستهای- به نظر نمی‌رسد كه فروكش كند. نادیده گرفتن فشارهای داخلی و خارجی برای اصلاحات، در جهت‌گیری‌ها و ایستارهای آن خیلی مشكل است. برای مثال تصور ایران مبنی بر داشتن منافع مشترك با غرب در عراق و افغانستان و پیشرفت مداوم در صلح اعراب و اسرائیل، كه اتحاد ایران و روسیه را تضعیف می‌كند و خرده متحدان ایران را از دور آن خارج می‌سازد، باعث شكلگیری انگیزه‌های امنیتی و فشار بر ایران خواهد شد تا نقش منطقه‌ای خود را تعدیل نماید.
اجماع سیاسی در داخل ایران برای گسترش و رشد امكانات بالقوه مهم اقتصادی - كه با واكنش شدید عمومی در برابر فساد و سوء مدیریت اقتصادی و كاهش قیمت انرژی همراه خواهد بود- فشار بیشتری را به وجود خواهد آورد تا سیاست‌های جناحی و گروهی ایران كنار گذاشته شود، بدین وسیله گروههای تازه‌ای وارد گردونه مناسبات می‌شوند و محركی خواهد بود تا ایران سیاست‌های خود را جهت كاستن از تحریم‌های بین المللی و آمریكایی تعدیل نماید.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید