جزیره؛ شهری که نیروهای ترکیه به کشتار کردها متهم شده‌اند

یکی از موارد گزارش شده، به مراتب از بقیه بدتر است و به مرگ حدود ۱۰۰ نفر که در سه زیرزمین پناه گرفته بودند منجر شده.

مسئول حقوق بشر سازمان ملل متحد در سخنان بی‌سابقه شدیدالحنی ابراز نگرانی کرده و خواستار فرستادن تیم تحقیقاتی به محل شده.

ولی وزارت امور خارجه ترکیه این اتهامات را رد کرده و می‌گوید ارتش ترکیه در جریان عملیات‌های نظامی خود تمام اقدامات لازم برای حفظ جان غیرنظامیان را به عمل می‌آورد.

این کشتار در جریان حکومت نظامی ۷۸ روزه‌ای که از ۱۴ دسامبر ۲۰۱۵ تا ۲ مارس امسال در جزیره اجرا شد صورت گرفت.

در جریان این حکومت نظامی تمام مسیرهای ارتباطی با این شهر صد هزار نفری بسته شده بود.

Image captionفیرات دویمک، که پدرش کشته شده، می‌گوید: "در ترکیه ما هیچی نداریم. نه عدالت هست و نه دادگاه."

این حکومت نظامی بخشی از عملیات نظامی ترکیه علیه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در جنوب شرقی این کشور بوده.

این گروه از طرف ترکیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده یک گروه تروریستی قلمداد می‌شود.

از زمان شروع مجدد درگیری‌ها در سال گذشته، نیروهای پ‌ک‌ک صدها سرباز و پلیس ترکیه را کشته‌اند و با انفجار بمب در آنکارا باعث مرگ تعداد زیادی غیرنظامی شده‌اند.

بیشتر مردم ترکیه، و بعضی از کردها، اقدامات پ‌ک‌ک را محکوم می‌کنند. ولی خیلی‌ها در روستاهای کردنشین جنوب شرقی ترکیه به پ‌ک‌ک به چشم محافظ نگاه می‌کنند.

در جزیره، بعضی از شدیدترین ادعاها به خیابان بستانچی مربوط می‌شود، جایی که نیروهای امنیتی ترک به کشتار حدود ۱۰۰ نفر غیرنظامی متهم شده‌اند که در سه زیرزمین مخفی شده بودند.

تا پیش از حکومت نظامی، محله اطراف خیابان بستانچی پر از کوچه‌های باریک بود و آپارتمان‌های پرجمعیت. به گفته مردم محلی این آپارتمان‌ها در جریان جنگ خیابانی با آتش توپخانه و تانک تخریب شدند. وقتی به حکومت نظامی با پایان درگیری‌ها خاتمه داده شد، نیروهای امنیتی ترکیه با استفاده از بولدوزر ویرانه‌ها را صاف کردند.

حالا دیگر به سختی می‌توان مسیر سابق خیابان بستانچی را مشخص کرد. فیرات دویمک محل زیرزمین‌ها را به من نشان می‌دهد، پسری ۱۸ ساله که پدرش محمود در یکی از آن زیرزمین‌ها کشته شد. تنها چیزی که باقی مانده تلی از خرده‌سنگ است که به هیچ عنوان قابل تمیز دادن از باقی خرابه‌هایی که از جنگ و بولدوزرها به جا مانده نیست.

فیرات منکر عضویت پدرش در پ‌ک‌ک است. می‌گوید پدرش برای مراقبت از غیرنظامی‌ها به آن زیرزمین‌ها رفته بود، مانند دانشجویانی که پیش از شروع حکومت نظامی از دیگر مناطق ترکیه برای ابراز همبستگی به جزیره آمده بودند.

فیرات اقدامات دولت ترکیه و نیروهای نظامی و پلیس آن را محکوم می‌کند.

او می‌گوید "خودشان تروریست هستند؛ همان‌هایی که دست به این جنایات زده‌اند. حتی اگر آن مردم عضو پ‌ک‌ک بوده باشند حکومت حق ندارد زندگی آن‌ها را نابود کند و بسوزاند. جنگ هم قانون خودش را دارد. آیا شما می‌توانید هر کاری که می‌خواهید با بازداشتی‌ها بکنید؟ شما دادگاه دارید؛ نظام قضایی دارید. در ترکیه ما چیزی نداریم. نه عدالت هست و نه دادگاه."

• 'این‌ها همه توهمات اردوغان است'

آن قسمت‌هایی از جزیره که توسط ارتش ترکیه هدف قرار گرفت به عنوان مراکز فعالیت پ‌ک‌ک شناخته می‌شدند.

یکی از شاخه‌های جوانان کرد پ‌ک‌ک از سال ۲۰۱۴ با بستن خیابان‌ها و ایجاد سنگر عملا ورود پلیس به بعضی از مناطق جزیره را غیرممکن کرده بود.

اقدامات این‌چنینی که شبیه تدارکات جنگی بودند بعضی از مردم محلی را ناراحت کرده بود. نمایندگان کرد پارلمان تلاش کردند تا پ‌ک‌ک را به برچیدن این سنگرها ترغیب کنند ولی موفقیت چندانی کسب نکردند.

مساله این است که آیا پاسخ دولت ترکیه در مورد به چالش کشیده شدنش متناسب با تهدیدها و در چارچوب قوانین جنگی بوده یا نه.

فیرات دویمک و خیلی از کردهای ساکن جزیره می‌گویند که نبوده. او رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، را مقصر می‌داند. رفتار دولت آقای اردوغان مرتبا در حال مستبدانه‌تر شدن است.

فیرات کارت شناسایی پدرش را به من نشان می‌دهد و می‌گوید "همه این‌ها توهمات اردوغان است. پدر من تروریست نبود، او یک غیرنظامی بود؛ یک شهروند بود. دولت باید کارت شناسایی پدرم را نگاه کند. دولت هویت او را بررسی کند. روی کارت شناسایی او پرچم ترکیه نقش بسته، نه پرچم پ‌ک‌ک."

• 'بچه‌های من با کینه بزرگ خواهند شد'

لطفیه، مادر فیرات، پنج بچه دارد و با کوچکترین آن‌ها که یک پسر سه ساله است در خانه نشسته. تعمیر صدمات ناشی از جنگ هنوز ادامه دارد.

او می‌گوید "همه بچه‌های من ضربه روحی خورده‌اند. یک ماه تمام گلوله‌باران شدیم. نه می‌شد خوابید و نه می‌شد به دستشویی رفت. به شما می‌گویند تروریست. رفتارشان با شما طوری است که انگار اصلا آدم نیستید. هیچ انسانی نمی‌تواند چنین رفتاری با دیگران بکند."

او می‌گوید "بچه‌های من با کینه بزرگ خواهند شد. فکر می‌کنید با این کارها کلک کردها کنده می‌شود؟ معلوم است که نمی‌شود."

به گفته او سربازها اسباب و اثاثیه خانه‌ها را خراب کردند و روی تخت‌ها مدفوع کردند.

او می‌گوید "کسی که چنین کاری می‌کند چطور می‌تواند مدعی شود که انسان است؟"

اعضای محلی کانون وکلا به بازرسان "مظلومدر"، یکی از گروه‌های مدافع حقوق بشر در ترکیه، گفته‌اند که "بعد از مرگ مردم در زیرزمین‌های جزیره، نه از محل جرم تحقیق به عمل آمد و نه به مقامات قضایی اجازه داده شد که از زیرزمین‌ها بازدید کنند."

این گروه می‌گوید گزارش‌هایی مبنی بر تیراندازی به غیرنظامیان، از جمله کودکان، و کشتار آن‌ها توسط تک‌تیراندازان دولتی دریافت کرده.

محمد و مرسده بالجال، زن و شوهری حدودا ۵۰ ساله، در حیاط خانه‌ای اجاره‌ای نشسته‌اند – خانه خودشان خراب شده – و برای فرهاد، پسر ۲۰ ساله‌شان که در یکی از زیرزمین‌ها کشته شد، عزاداری می‌کنند.

پدرش پیامک‌هایی را می‌خواند که او برای اعضای مختلف خانواده فرستاده بود. او به آن‌ها التماس کرده بود که با تجمع از نیروهای امنیتی بخواهند که به محاصره زیرزمین‌ها پایان دهند.

مرسده، مادر فرهاد، می‌گوید او را حین تجمع بازداشت کرده بودند و به خانه فرستاده بودند. او در حالی که نشسته دو قاب عکس پسرش را بغل کرده و گریه می‌کند.

ولی تلخی این مناقشه به این‌جا ختم نمی‌شود و هر دو طرف عزاداری می‌کنند.

دست‌های پینار ساقلام، موقع روشن کردن سیگار می‌لرزد. روز ۱۳ مارس بود که یک بمب‌گذار انتحاری زن پ‌ک‌ک خود را در مرکز آنکارا منفجر کرد و کریم، برادر ۲۱ ساله او، و ۳۶ نفر دیگر را کشت.

پینار عکسی را به من نشان می‌دهد که در اینترنت پیدا کرده – تصویری از یک پوستر به اندازه یک ساختمان که در یکی از شهرهای کردنشین سوریه گرفته شده.

عبدالله اوجالان، رهبر پ‌ک‌ک که در ترکیه زندانی است، در کنار زنی که برادر او و خیلی‌های دیگر را کشت در آن دیده می‌شود.

قهرمان‌سازی از آن زن بمب‌گذار برای پینار باورکردنی نیست. او می‌گوید "مثل یک رهبر، مثل یک فرشته. وقتی این عکس را دیدم اصلا باورم نمی‌شد که واقعی باشد. مگر می‌شود؟ او یک قاتل بود، قاتل برادر من. حالا عکس‌هایش را در سوریه به دیوارها زده‌اند."

او می‌گوید "در توییتر از احساسم نوشتم. یک زن کرد به من گفت ترک نازی. گفت حق ندارم این‌طوری حرف بزنم. گفت خیلی از بچه‌های کرد در کردستان کشته می‌شوند."

پینار می‌گوید که خواهان صلح است، نه انتقام. خیلی از کردها و ترک‌ها همین حس را دارند.

ولی مساله را نمی‌توان به زنجیره‌ای از فجایع شخصی و اندوه والدین و فرزندان خلاصه کرد.

بروز خشونت میان کردها و دولت ترکیه جدیدترین مرحله در مناقشه‌ای قدیمی است. تلاش‌ها برای رسیدن به صلح سال گذشته شکست خورد و هر دو طرف یکدیگر را مقصر می‌دانند.

این خشونت‌ها در خلاء رخ نمی‌دهند: تغییرات خشونت‌بار کل خاور میانه را فرا گرفته. جنگ در سوریه و عراق دارد توازن قدرت را در منطقه عوض می‌کند.

ترکیه به شدت درگیر جنگ سوریه است و از جنگجویان مخالف حکومت بشار اسد حمایت می‌کند. این کشور در عین حال عضو پیمان ناتو هم است و یکی از بازیگران عمده اروپا و خاور میانه محسوب می‌شود.

کردهای سوریه اتحادی نزدیک با پ‌ک‌ک دارند و توانسته‌اند در پی عقب‌نشینی حکومت بشار اسد موقعیت خود را مستحکم‌تر کنند.

از قضا کردهای سوریه متحد غرب هم به شمار می‌روند چون به خوبی با گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) مبارزه کرده‌اند. ولی متحدان و شرکای کردهای سوریه در پ‌ک‌ک تروریست قلمداد می‌شوند.

همه این‌ها به معنی پیچیدگی عجیب وضعیت است.

رجب طیب اردوغان به همان اندازه نگران آرزوی استقلال کردها است که اسلافش بودند. شاید حتی بیشتر، چون کردها با وجود اختلاف داخلی خودشان تا این‌جای کار از برندگان وضعیت موجود در سوریه و عراق بوده‌اند.

آقای اردوغان دارد این آرزوی کردها را سرکوب می‌کند و امیدوار است که اوضاع به نفع کردهای ترکیه تغییر نکند.

در این میان، اتحادیه اروپا از ترکیه انتظار دارد تا نقش بزرگی در حل بحران پناهجویان بازی کند که ریشه در درگیری‌های سوریه و عراق دارد.

فیرات دویمک روی تلی از خاک در کنار زیرزمینی که پدرش و خیلی‌های دیگر در آن کشته شدند ایستاده.

او دولت ترکیه را در کشته شدن پدرش مقصر می‌داند و از اتحادیه اروپا و باقی متحدان ترکیه بابت باز گذاشتن دست دولت آقای اردوغان عصبانی است.

به گفته او "اروپا خیلی به وضوح شاهد این جنایات بود ولی به خاطر پناهنده‌ها هیچ کاری نکرد. از این به بعد دیگر برایم مهم نخواهد بود که اروپا چه کار می‌کند. ما به کمک کسی احتیاج نداریم. این‌که چه کاری می‌کنند و چه کاری نمی‌کنند برایمان مهم نیست. همه دنیا در برابر اتفاقی که این‌جا افتاد مسئول است."