ایران: دو بچه کافی نیست

 در پی تلاش چند ساله محمود احمدی نژاد برای افزایش جمعیت، آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران نیز از سیاست کنترل جمعیت انتقاد کرده و گفته است که "اگر سیاست کنترل جمعیت ادامه پیدا کند، به تدریج دچار پیری و در نهایت کاهش جمعیت خواهیم شد."

برنامه کنترل جمعیت در ایران دو دهه پیش، بعد از رشد انفجاری جمعیت در دهه ۶۰ اجرا شد و آقای خامنه ای می گوید که "در اوایل دهه هفتاد اجرای این سیاست بنابر مصالحی صحیح بود اما ادامه آن در سالهای بعد خطا بود."

در چند سال اخیر محمود احمدی نژاد بارها از سیاست کنترل جمعیت انتقاد کرده و برنامه هایی را برای تشویق خانواده ها برای فرزندآوری بیشتر اجرا کرده است.

آقای احمدی نژاد معتقد است که ایران قابلیت داشتن ۱۵۰ میلیون جمعیت را دارد و شعار "دو بچه کافی است" سیاستی غربی و غلطی است و با ادامه "این سیاست ها کل جامعه ما در آینده به زمین می خورد."

دولت آقای احمدی نژاد برای تشویق خانواده ها حتی تصمیم گرفت حساب هایی بانکی با موجودی یک میلیون تومان برای نوزادن باز کند و هر ساله نیز مبالغی به آن اضافه کند بلکه خانواده ها تشویق شوند، بچه بیشتری بیاورند اما این طرح به دلیل پیش بینی نشدن بودجه کافی، عملا متوقف شد.

با این حال دولت نه تنها عقب نشینی نکرد بلکه درصدد برآمد تا قانون کنترل جمعیت را اصلاح کند که در اوایل دهه هفتاد خورشیدی در مجلس تصویب شده بود.

زمستان سال ۱۳۹۰ دولت لایحه ای به مجلس فرستاد و در آن درخواست کرد که محدودیت های مربوط به تعداد فرزندان برای والدین لغو شود و دولت هر پنج سال بتواند با توجه به نتایج سرشماری و در نظر گرفتن ترکیب جمعیتی و شاخص های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی، امتیازات یا محدودیت هایی را برای تعداد فرزندان در نظر بگیرد.

در خواست دولت این است که محدودیت های قانونی برای والدین خواهان فرزند چهارم و بیشتر نظیر استفاده از حق زایمان، حق عائله مندی و بهره مندی فرزندان از حق بیمه اجتماعی لغو شود.

مرکز پژوهشهای مجلس اوایل تیرماه امسال در گزارش مفصلی با بررسی لایحه دولت نوشته که اگر با نظر دولت قانون کنترل جمعیت اصلاح شود به دلیل حذف برنامه بهداشت باروری و ارائه خدمات رایگان پیشگیری از بارداری "میزان بارداری های ناخواسته و به دنبال آن تعداد سقط جنین های غیرقانونی و پیامدهای آن افزایش یابد و همچنین دستاوردهای مهمی که طی سالهای تلاش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای بهبود شاخص های سلامت مادران و کودکان به دست آمده است، مسلما تهدید خواهد شد."

شعار دو فرزند کافیست

سیاست کنترل جمعیت در سال های نخستین پس از انقلاب سال ۵۷ در ایران در حالی متوقف شد که یک دهه از اجرای برنامه "کنترل موالید" در کشور گذشته بود. چند سال بعد از انقلاب وقتی نتایج سرشماری سال ۱۳۶۵ منتشر شد، یکباره نظرها به سمت آماری بر گشت که نشان می داد رشد جمعیت در یک فاصله ده ساله نزدیک به چهار درصد رسیده است.

در آن زمان تلاش ها برای کنترل جمعیت شروع شد ولی مقامات مذهبی ایران که تا آن زمان مردم را به داشتن فرزند بیشتر تشویق می کردند، با پیشنهاد دولت وقت و موافقت آیت الله خمینی بنیادگذار جمهوری اسلامی، از برنامه کنترل جمعیت حمایت کردند.

بر اساس این قانون، امتیاز هایی چون بیمه، مرخصی زایمان، پرداخت هزینه نگهداری و حق اولاد به فرزند چهارم تعلق نمی گیرد و دولت هیچ‌گونه حمایت مالی و بهداشتی و درمانی از فرزندان نخواهد کرد.

بعد از بیشتر از دو دهه، رشد جمعیت به حدود ۱.۵ درصد رسیده است و اکنون مقامات دولتی ایران در تلاشند تا والدین را به داشتن فرزند بیشتر تشویق کنند.

نگرانی این است که ادامه این روند به رشد منفی جمعیت منجر شود و ایران در سالهای آینده با بحران پیری رو به رو شود.

اکثر پژوهشهایی که در زمینه جمعیت در ایران انجام شده، منفی شدن جمعیت را منتفی می داند و گزارش مرکز پژوهشهای مجلس نیز می نویسد که "به علت ساختار جوان جمعیت (ایران)، امکان افزایش باروری در آینده وجود دارد. این جمعیت جوان بعد از مدتی به سن ازدواج خواهند رسید در نتیجه حتی اگر کاهش باروری استمرار داشته باشد، شمار موالید باز هم افزایش خواهد یافت."

از طرفی دیگر به نظر برخی کارشناسان"کاهش باروی در ایران مقطعی و تحت شرایطی از قبیل افزایش سن ازدواج، مشکلات اقتصادی و بیکاری و ... است و با تغییر در شرایط فوق، احتمال افزایش باروری نسلی در ایران وجود دارد."

برخی کارشناسان به نوشته مرکز پژوهشهای مجلس معتقدند که کاهش ادامه خواهد یافت چون افزایش نسبت شهرنشینی باعث نزدیکتر شدن سطح باروری زنان شهری و روستایی شده است و افزایش سطح سواد زنان، افزابش سهم زنان در مشارکت های اقتصادی و اجتماعی، افزایش میانگین سن ازدواج زنان و بالاتر رفتن موقعیت زنان در آینده از جمله عوامل کاهش باروری در آینده است.

افزایش تعداد فرزندان با دستور مقامات

آنچه باعث شد تا ایران در دهه ۶۰ خورشیدی برنامه کنترل جمعیت را اجرا کند، مشکلاتی بهداشتی و آموزشی بود و این نگرانی وجود دارد که دوباره بروز کند.

احمدی نژاد معتقد است که ایران قابلیت داشتن ۱۵۰ میلیون جمعیت را دارد و شعار "دو بچه کافی است" سیاستی غربی و غلطی است و با ادامه "این سیاست ها کل جامعه ما در آینده به زمین می خورد."

مرکز پژوهشهای مجلس می نویسد که نادیده گرفتن برنامه کنترل جمعیت سبب می شود "شاخص های مرتبط با سلامت خانواده رو به افول گذاشته و شاخص های پیامد آن همچون مرگ نوزادن، مرگ کودکان، مرگ مادران، بارداری ناخواسته، فعل غیرشرعی و غیرقانونی سقط (جنین)" افزایش یابد.

اکنون این سئوال وجود دارد که آیا مقامات دولتی می توانند مردم را به داشتن فرزند بیشتر تشویق کنند؟

کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس می گویند که "فرزند آوری و تعداد آنها کاملا در اختیار والدین است و نمی توان به صورت دستوری آن را تغییر داد. سیاست تشویقی نیز گر چه مفید است ولی شواهد و نتایج بررسی ها حاکی از آن است که تاثیر تعیین کننده ای ندارد."

مشکلی اصلی این است که بخش عمده از متولدین دهه ۶۰ اکنون متقاضی شغل هستند و بیشتر از سه و نیم میلیون نفر بیکارند و اقتصاد ایران قادر به پاسخگویی به این جمعیت جوان نیست. به عقیده کارشناسان تا زمانی که نرخ بیکاری بالاست و شرایط کار و رفاه اجتماعی فراهم نیست، دولت نباید امیدوار باشد فقط با تشویق جمعیت رشد کند.

کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس با اشاره به مطالعات جمعیتی می نویسند که "باروری کل از سال ۱۳۶۴ به بعد یعنی زمانی که سیاست کنترل جمعیت احیا نشده بود، شروع به کاهش کرد این امر بیانگر آن است که رفتارهای باروری زوجین مستقل از برنامه های رسمی دولت در مورد تنظیم خانواده شکل گرفته است."

با وجود این، دولت آقای احمدی نژاد اکنون با همراهی رهبر ایران درصدد تغییر قوانین کنترل جمعیت است چون به عقیده آقای احمدی نژاد اجرای شعار دو بچه کافی است به این معنا است که ۴۰ سال دیگر نامی از ملت ایران باقی نمی ماند.

به نظر می رسد همراهی رهبر ایران با آقای احمدی نژاد، می تواند حتی نظر نمایندگان شاخص مجلس را نیز تغییر دهد که برخی از آنها در سالهای گذشته بارها با برنامه افزایش تعداد فرزندان مخالفت کرده اند.

به این ترتیب، آقای احمدی نژاد می تواند امیدوار باشد که لایحه پیشنهادی دولت در مجلس تصویب شود ولی آیا مردم ایران به دستور دولت بچه دار می شوند؟