چین به دنبال ایجاد ارتش 'ابرسربازها' است؟

منابع مالی هنگفت و میل به پیشی گرفتن از دیگران به نیروهای نظامی در سراسر جهان اجازه می‌دهد که در مبحث فناوری دست به نوآوری بزنند، از تجهیزات فوق مدرن گرفته تا تجهیزات ساده.

چسب برزنتی را در نظر بگیرید. تولید آن نتیجه پیشنهاد یکی از کارگران کارخانه مهمات‌سازی در ایالت ایلینوی آمریکا بود که پسرانش در زمان جنگ جهانی دوم در نیروی دریایی این کشور خدمت می‌کردند.

چیزی که باعث نگرانی وستا استوت می‌شد این بود که سربازها در جریان تبادل آتش باید با چسب‌های کاغذی ضعیفی کلنجار می‌رفتند که آن زمان برای بستن جبعه‌های مهمات استفاده می‌شد. پیشنهاد او استفاده از چسب پارچه‌ای ضدآب بود. البته خانم استوت نتوانست حمایت مدیرانش را کسب کند، برای همین مستقیما به فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، نامه نوشت و او هم به تولیدکنندگان نظامی دستور داد که ایده او را اجرایی کنند.

اگر ضرورت نظامی می‌تواند چسب نواری بهتری ایجاد کند، دیگر چه کارهایی می‌تواند بکند؟

باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در سال ۲۰۱۴ هنگامی که داشت طرحی جدید را معرفی می‌کرد به خبرنگاران گفت: "خیلی خلاصه بگویم که می‌خواهم اعلام کنم داریم مرد آهنین می‌سازیم."

حاضران در جلسه خندیدند، اما او شوخی نمی‌کرد: ارتش آمریکا از چند وقت پیش از آن کار روی این پروژه را آغاز کرده بود - لباس محافظی که به لباس تهاجمی تاکتیکی کاربر سبک (تالوس) معروف است. یک ویدیوی تبلیغاتی هم پخش شد که شبیه بازی‌های رایانه‌ای بود و شخصی را نشان می‌داد که در حالی که این لباس را پوشیده بود به نیروهای دشمن حمله می‌کرد و گلوله‌ها با برخورد به زره کمانه می‌کردند.

البته این پروژه به سرانجام نرسید و بعد از پنج سال لغو شد. اما امید سازندگانش بر این است که بتوان برای قطعات مختلف آن کاربردهای دیگری پیدا کرد.

استخوان‌بندی خارجی تنها یکی از فناوری‌های آینده‌داری است که نیروهای نظامی به منظور بهینه کردن سربازانشان در دست تحقیق و توسعه دارند.

بهینه‌سازی چیز جدیدی نیست - از دوران باستان به بعد، پیشرفت در اسلحه، تجهیزات و آموزش به تقویت سربازان منجر شده است.

اما بهینه‌سازی دیگر به بهتر کردن تفنگی که سربازان استفاده می‌کنند محدود نمی‌شود. ایجاد تغییر در خود سرباز هم بخشی از بهینه‌سازی است.

ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در سال ۲۰۱۷ هشدار داد که بشریت شاید به زودی چیزی خلق کند که "از بمب اتم نیز بدتر است".

او گفت "تصور این که بشریت انسانی با خصوصیات مشخص خلق کند کار سختی نیست. این بحث دیگر نظری نیست و می‌تواند عملی شود. این انسان می‌تواند یک ریاضی‌دان نابغه باشد، یک نوازنده درخشان یا حتی یک سرباز، شخصی که می‌تواند بدون ترس، همدردی، پشیمانی و درد بجنگد."

جان رتکلیف، اداره‌کننده سابق اطلاعات ملی ایالات متحده، سال گذشته از این هم جلوتر رفت و اتهام مشخصی به چین وارد کرد.

او در روزنامه وال استریت ژورنال نوشت "چین آزمایش‌هایی روز اعضای ارتش آزادی‌بخش خلق انجام داده است تا بلکه بتواند سربازانی با توانایی‌های بیولوژیکی بیشتر تولید کند. قدرت‌طلبی پکن حد و مرز اخلاقی سرش نمی‌شود."

چین گفت که این مقاله "مجموعه‌ای از دروغ‌ها" است.

با این که دولت بایدن بسیاری از برنامه‌های دولت قبلی را کنار گذاشته است، تنش با چین احتمالا یکی از شاخصه‌های سیاست خارجی ایالات متحده باقی خواهد ماند، و هر چند که ایوریل هینز، اداره‌کننده اطلاعات ملی در دولت جدید، درباره ارزیابی‌های سلفش اظهار نظر نکرده است، اما در گذشته نسبت به تهدید چین هشدار داده است.

آرزو و واقعیت

دسترسی به یک ابرسرباز قطعا برای نیروهای نظامی جذاب است - سربازی را تصور کنید که می‌تواند درد و سرمای شدید را تحمل کند و مشکلی هم با کم‌خوابی نداشته باشد. اما تلاش آمریکایی‌ها برای ساخت "مرد آهنین" نشان می‌دهد که محدودیت‌های فناوری می‌تواند آرزوها را نقش بر آب کند.

دو نفر از شخصیت‌های آکادمیک آمریکا با انتشار مقاله‌ای در سال ۲۰۱۹ گفتند که ارتش چین در حال "پیگردی فعالانه" فنونی مانند ویرایش ژنوم، استخوان‌بندی خارجی و همکاری انسان-ماشین است. این گزارش عمدتا بر اساس گفته‌های برنامه‌ریزان نظامی چین تنظیم شده بود.

الزا کانیا، یکی از نویسندگان آن مقاله، نسبت به نظرات آقای رتکلیف ابراز تردید کرده است.

خانم کانیا، عضو ارشد مرکز امنیت نوین آمریکا، می‌گوید "مهم است که درک دقیقی از مباحث جاری در ارتش چین و چیزهایی که علاقه‌دارند به فعلیت برسانند داشته باشیم، اما در عین حال باید به فاصله این آرزوها با واقعیت امروز فناوری نیز توجه کنیم."

"حتی اگر ارتش‌ها در سراسر جهان علاقه وافری به ساخت ابرسرباز داشته باشند... چیزهایی که در عمل امکان‌پذیر است نهایتا دست کسانی را که می‌خواهند مرزها را جابه‌جا کنند می‌بندد."

آقای رتکلیف در مقاله خود به آزمایش روی افراد بزرگسال اشاره کرده بود. با این که می‌شود با استفاده از ویرایش ژنوم برخی شاخصه‌ها را در بزرگسالان تغییر داد، تغییر دی‌ان‌ای رویان یکی از محتملترین شیوه‌ها برای رسیدن به "ابرسرباز" است.

دکتر هلن اونیل، استاد ژنتیک مولکولی در کالج دانشگاهی لندن، می‌گوید این کار شدنی است و پرسش اصلی این است که آیا دانشمندان حاضر به استفاده از این فناوری خواهند بود یا نه.

به گفته او "استفاده از این فناوری‌ها - ویرایش ژنوم و ترکیب آن با کمک‌باروری - دارد در علم ژنتیک و کشاورزی به روال عادی تبدیل می‌شود. چیزی که در حال حاضر غیراخلاقی به نظر می‌رسد ترکیب این دو فناوری برای استفاده انسانی است."

هی ژیانکوی، دانشمند چینی، در سال ۲۰۱۸ با صدور اعلامیه‌ای خبرساز شد - او توانسته بود با تغییر موفق دی‌ان‌ای رویان دو دختر دوقلو مانع از ابتلای آن‌ها به ویروس اچ‌آی‌وی شود.

البته اعلام این خبر باعث خشم عمومی شد. چنین کاری در بیشتر کشورها ممنوع است، از جمله در چین. ویرایش این شکلی ژنوم معمولا فقط در رویان‌‌های بی‌استفاده‌ای مجاز است که حاصل لقاح مصنوعی باشند، آن هم به این شرط که بلافاصله بعد از ویرایش نابود شوند و از آن‌ها برای ایجاد بچه استفاده نشود.

این دانشمند از کار خود دفاع کرد، اما نهایتا به خاطر سرپیچی از قوانین دولتی زندانی شد.

بسیاری از کسانی که برای نوشتن این مقاله با من مصاحبه کردند عقیده دارند که مورد آقای ژیانکوی نقطه عطفی در اخلاق زیستی است. دانشمندان می‌گویند که این تغییرات نه تنها مانع از ابتلای این دو خواهر به اچ‌آی‌وی شد، بلکه توانایی‌های شناختی آن‌ها را هم افزایش داد.

هی ژیانکوی این دوقلوها را با استفاده از فناوری کریسپر خلق کرده بود که راهی است برای ایجاد تغییرات مشخص و دقیق در دی‌ان‌ای موجود در سلول‌های زنده. شما می‌توانید برخی ویژگی‌ها را حذف کنید و ویژگی‌های دیگری را جایگزینشان کنید.

این فناوری قابلیت‌های زیادی دارد و می‌تواند علاجی باشد برای بیماری‌های ارثی. اما کاربرد نظامی آن چیست؟

کریستوف گالیشه، پژوهشگر ارشد در موسسه فرانسیس کریک لندن، می‌گوید فناوری کریسپر "انقلابی" است.

اما در عین حال می‌گوید که محدودیت‌هایی هم دارد. او این فناوری را با یافتن و جایگزین کردن کلمه‌ها در یک متن مقایسه می‌کند - شما می‌توانید خیلی راحت عبارت‌های مشخصی را عوض کنید، اما کلمه‌ای که جایگزین می‌کنید لزوما در همه جا معنی نخواهد داد.

او می‌گوید "این که تصور کنیم یک ژن فقط یک تاثیر دارد اشتباه است. شاید با تغییر یک ژن انسانی ایجاد کنید که عضله‌های قویتری دارد و در ارتفاعات راحتتر تنفس می‌کند. اما شاید بعد از مدتی سرطان بگیرد."

از طرف دیگر، جدا کردن برخی ویژگی‌ها کار سختی است - مثلا ژن‌های مختلفی در تعیین قد فرد نقش دارند. و ویژگی‌هایی که تغییر پیدا می‌کنند به شکل ارثی به نسل‌های بعد نیز منتقل خواهند شد.

برخی تحلیلگران می‌گویند فعالیت‌های چین واکنش مستقیم به آمریکا است. گزارشی که در سال ۲۰۱۷ در روزنامه گاردین منتشر شد می‌گفت که یکی از مراکز نظامی ایالات متحده ده‌ها میلیون دلار روی فناوری انقراض ژنتیکی سرمایه‌گذاری کرده است. این فناوری می‌تواند باعث انقراض گونه‌های مهاجم شود و به گفته کارشناسان سازمان ملل احتمالا کاربرد نظامی هم دارد.

البته چین و آمریکا تنها کشورهایی نیستند که دنبال راهی برای برتری می‌گردند. به نیروهای مسلح فرانسه نیز اجازه داده شده است که "سربازان بهینه" ایجاد کنند و محدودیت‌های اخلاقی پژوهش‌های لازم نیز در گزارشی مشخص شده است.

فلورنس پارلی، وزیر دفاع این کشور، گفته است که "ما باید با حقایق روبه‌رو شویم. همه مثل ما شک و تردید ندارند و ما باید خودمان را برای آینده آماده کنیم."

حتی اگر دانشمندان بتوانند ویژگی‌های شخصی یک فرد را بهتر کنند، استفاه نظامی از این فرد می‌تواند مشکلات خودش را به همراه داشته باشد.

برای مثال، آیا یک سرباز می‌تواند در محیط نظامی و زنجیره فرمان آن آزادانه با یک درمان مشخص موافقت یا مخالفت کند.

گزارش شده است که هر دو کشور چین و روسیه واکسن کووید-۱۹ را روی سربازان خود آزمایش کرده‌اند.

پروفسور جولیان ساوولسکیو، کارشناس اخلاق در دانشگاه آکسفورد، می‌گوید "نیروهای نظامی برای ترویج منافع سرباز ایجاد نشده‌اند. هدف از ایجاد نیروی نظامی رسیدن به برتری استراتژیک یا پیروزی در جنگ است. قراردادن سربازان در موقعیت‌های خطرناک هم حد و حدود خودش را دارد، اما سطح آن بالاتر از حد و حدودی است که بر مردم عادی اعمال می‌شود."

پروفسور ساوولسکیو می‌گوید که مقایسه خطرهای اینگونه تغییرات با فایده‌هایش برای همه مهم است. اما اضافه می‌کند که "البته معادله در ارتش فرق می‌کند. افراد خطر را متحمل می‌شوند ولی قالبا نفعی نمی‌برند."

قرار گرفتن سرباز در موقعیت مرگ و زندگی عادی است، و شاید به نظر برسد که باید از هر گونه تغییری که شانس زنده ماندن را بیشتر می‌کند استقبال کرد.

اما پتریک لین، استاد فلسفه در دانشگاه ایالتی پلی‌تکنیک کالیفرنیا، می‌گوید مساله به این راحتی نیست.

"بهینه‌سازی نظامی به معنی آزمایش کردن روی شهروندان خودتان و در خطر قرار دادن آن‌ها است، برای همین معلوم نیست که سربازان بهینه‌شده چقدر محفوظتر خواهند بود. کاملا بر عکس، شاید آن‌ها را به ماموریت‌های خطرناکتری بفرستند که سربازان عادی را نمی‌فرستند."

شاید راه زیادی تا رسیدن به کاپیتان آمریکا باقی مانده باشد، اما احتمال تحولات پیش‌بینی‌نشده را هم نمی‌توان نادیده گرفت.

پروفسور ساوولسکیو می‌گوید "نظارت اخلاقی یا دموکراتیک بر تحولات جاری در نیروهای نظامی کار سختی است، چرا که ذاتا با پنهان‌کاری و اختفاء همراه است تا منافع ملی به خطر نیافتد. برای همین از نظر اخلاقی کار سختی است. حتی در علم و پزشکی هم که کارها با شفافیت نسبی انجام می‌شود کار سختی است."

آقای لین می‌گوید "یکی از چالش‌های اصلی این است تقریبا همه این پژوهش‌ها استفاده دوگانه دارند. برای نمونه، پژوهش درباره استخوان‌بندی خارجی ابتدا با هدف درمان بیماران آغاز شد، مثل کمک به افراد معلولی که نمی‌توانند راه بروند."

"اما این استفاده درمانی را خیلی راحتی می‌توان تسلیحاتی کرد، و مشخص نیست که چطور می‌توان مانع از این کار شد که به این معنی است که مشخص نیست چطور می‌توان بر آن نظارت کرد، چرا که اعمال محدودیت شاید باعث شود پژوهش‌های درمانی نیز به مشکل بخورند."

دکتر اونیل معتقد است که چین در زمینه ژنتیک پیشرفت زیادی داشته است و باقی کشورها خود را در موقعیت نامساعدی قرار داده‌اند.

او می‌گوید "به نظرم وقت خود را با مباحث اخلاقی هدر داده‌ایم و بهتر بود که بر واقعیت موجود تمرکز کنیم. انرژی بیش از حدی صرف گمانه‌زنی و تفکرات پادآرمان‌شهری می‌شود، در حالی که باید به خطرات واقعی بپردازیم و این فناوری را اعمال کنیم تا به درک بهتری از آن برسیم. شکی نیست که دیگران این کار را خواهند کرد و همین حالا هم دارند می‌کنند. فقط با ادامه روند تحقیق است که می‌توانیم به مشکلات احتمالی آن پی ببریم."