هاشمی رفسنجانی را به نام های مختلف نامیده اند. او را مرد "عبور از بحران ها"، "سردار سازندگی" نام نهاده اند. به او عنوان "شناسنامه انقلاب" و "تاریخ زنده سرگذشت جمهوری اسلامی" داده اند. هرچند این شورای نگهبان در آخرین انتخابات ریاست جمهوری تصمیم بر آن گرفت که مُهر باطل بر احراز صلاحیت این "شناسنامه انقلاب" بزند، اما انتخاب حسن روحانی نشان داد که هاشمی رفسنجانی کماکان از بحران ها جان سالم به در می برد. از جمله پیروزهای میدان انتخابات اخیر، هاشمی رفسنجانی بود. او که زمانی مایل بود "امیرکبیر اسلامی" قلمداد شود و کتابی هم درباره امیرکبیر نوشته است، اینک که در دهه هشتم زندگی خویش است، درباره آینده حکومت جمهوری اسلامی سخن می گوید. این سخنان نشان از دغدغه او برای تثبیت  و تحکیم حاصل عمر سیاسی او دارد.

او که در طی هشت سال دولتمداری محمود احمدی نژاد متحمل حملات بی سابقه شد و کم نبودند کسانی که فاتحه او را در عرصه سیاست ایران بلند خواندند، اینک که با ابتکار خود و خاتمی و عقبه دیوانسالار و معتدل اجتماعی-سیاسی از موج تند و طوفانی اصولگرایان تندرو به سلامت گذشته است، از کاهش شعارگرائی و شعارزدگی در صحنه سیاست جمهوری اسلامی سخن می گوید. او که زمانی رهبر جمهوری اسلامی در آخرین نماز جمعه خرداد هشتاد و هشت پرده از اختلاف نظر خود و او برداشت و از سیاست های احمدی نژاد حمایت کرد، اینک دوره بازگشت پیروزمندانه خود را به صحنه تجربه می کند.

شعار راهبردی او برای آینده جمهوری اسلامی عبارت است از : "مبنای جامعه آینده ایران اسلامی گردش صحیح تر و شفاف تر اطلاعات با هدف اقناع حداکثری مردم ... ." او از شکست افراط گرایی می گوید و بر این نکته تاکید می کند که "كارهاي شعاري از این نوع اين انبوه توده‌ها را براي يك هدف خاص به صورت موجي بسيج كنند، در آینده سخت مي‌شود."

به نظر او شعار "واقعگرائی اسلامی" او که، خط فارق از سکولاریسم است، پیروز میدان صحنه سیاسی آینده جمهوری اسلامی است. به نظر او تندروهای اسلامی " به اشتباه واقع گرایی اسلامی را با سکولاریزه شدن اشتباه می گیرند"، زیرا از نظر او مقصد " حرکت اعتدال به به سمت اسلامي شدن منطقي است . مقصد اعتدال، واقع گرایی اسلامی است." او نوید می دهد که "با گسترش اعتدال در جامعه و افزایش و اقبال هر چه بیشتر مردم به آن، قطعا جایگاه متزلزل خشکه مقدسی ها بیش از پیش تحلیل خواهد رفت." و تاکید می کند که "از طرف دیگر نیز برخی اسلام‌شناس‌ها، حوزه‌ها و حتي افراد حزب‌اللهي هم  كم‌كم احساس مي‌كنند بعضي سخت‌گيري‌ها جواب نمي‌دهد و از جامعه اسلامی چیزی جز عده ای قلیلی برایشان باقی نمی ماند." به واقع، او همان سخنانی را تکرار می کند که از زمان روی کارآمدن دولت احمدی نژاد بارها بیان کرده است.

او سپس بر اهمیت و نقش و جایگاه مجمع تشخیص مصلحت که خود بر راس او است، اشاره می کند. او حملات اصولگرایان تندرو به این نهاد را ناشی از آن می داند که "شاید به همین خاطر باشد که از زمان تشکیل مجمع تا امروز افراطی ها هرگز تصور مثبتی نسبت به جایگاه آن نداشته و ندارند.چرا که اصولا در دایره خارج از اعتدال اسلامی و اسلام واقع گرا، تشخیص مصلحت محلی از اعراب ندارد...". از یاد نباید برد که در دوران زمامداری احمدی نژاد او هرگز به مجمع تشخیص مصلحت پای نگذاشت. جالب این جا است که باید دید که اینک که او به عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به حکم رهبر جمهوری اسلامی درامده است، آیا باز پای به مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهد گذاشت یا خیر.

هاشمی با اشاره به خوردن جام زهر توسط آیت الله خمینی و امضای قطعنامه 585 که منجر به آتش بس و پایان جنگ در واقعیت شد، بر خطر ویرانگر اصولگرایان تندرو برای حیات و ممات جمهوری اسلامی تاکید می کند و خاطرنشان می سازد که "شما فقط کافی است در مقطع تاریخی قبول قطعنامه 598 نتایج واقع گرایی اسلامی و اعتدال تصمیم گیری در حضرت امام(ره) را بررسی کنید و در نقطه مقابل آن تصور کنید که اگر قرار بود تصمیمات نظام بر مبنای آرمانگرایی افراطی اتخاذ می شد چه سرنوشتی در انتظار ایران اسلامی بود؟."

هاشمی رفسنجانی که بارها به بحث اصلاح و تحول در فقه سیاسی شیعه اشاره داشته است و در قامت مرد سیاسی یا روحانی سیاسی ایفای نقش کرده است، بر واقعگرائی اسلامی تاکید می کند و بر این نکته انگشت می گذارد که پراگماتیسم سیاسی در قامت افرادی چون او یا حسن روحانی با موانع و دشواری های ساختاری روبه رو اند که پروژه اسلام اعتدال گرای آنان را به چالش می کشد. چالش جدی در جلب و جذب موافقت و همراهی رهبر جمهوری اسلامی است که در قامت ولی فقیه به ویژه در حوزه سیاست خارجی و مساله هسته ای تاکنون پای بر سیاست های بحران ساز کوبیده است.

هاشمی رفسنجانی در بیان تعریف خود از "واقعگرائی اسلامی" تا آن جا پیش می رود که می گوید "
اصل اسلام واقع‌گراست. اين واقعيت براي من خيلي روشن است." و بر اهمیت تطبیق و به روز کردن دین همپای زمان اشاره می کند که " معناي دين فطري اين است.به جلو كه مي‌رويم، با تغيير شرايط بايد تغيير موضع بدهيم." و به بحث نسخ احکام اشاره می کند که " حتي نسخ در احكام قرآن هم هست." در جایی که نسخ احکام قرانی مباح و روا باشد، تردیدی نیست که تغییر در سیاست هم روا و جایز است. وقتی این سخنان او را با آن چه که حسن روحانی در حضور رهبر جمهوری اسلامی بیان کرد که توبه و مغفرت امر همگانی است و همه جریانات حکومتی را به توبه و مغفرت دعوت کرد، می توان به این سخنان رفسنجانی بیشتر توجه نشان داد. به ویژه که ولی فقیه از رهبران سبز خواسته بود که "توبه" کنند. این سخنان در مقام گوشزد به رهبر جمهوری اسلامی نیز هست که در هشت سال اخیر پشتوانه اصلی دولت احمدی نژاد بود، به گونه ای که بارها از مجلس و نمایندگان مجلس درخواست کرد که از استیضاح دولت تحت حمایت او خودداری ورزند.

جالب اما پاسخ هاشمی رفسنجانی به این پرسش است که "آیا اعتدال و واقع گرایی اسلامی به دولت سکولار منتهی نخواهد شد؟

من اطمینان دارم که این اتفاق نخواهد افتاد مشروط بر آنکه از مسیر اعتدال اسلامی خارج نشویم . اعتدال یعنی اینکه روحانيت و نيروهاي مذهبي به عنوان اصیل ترین اقشار جامعه همانطور که اگر ببينند دين و مصالح جامعه در خطر است، صبر نمي‌كنند و بدرستی انتقاد وحتی تهاجم مي‌كنند فراموش نکنند که چون قدرت هم با روحانيت است و الان هم مسئول هستند، باید از مساجد تا بالاترین ارکان خود را موظف به پیگیری "حق النّاس" و حتی تحمل انتقاد مخالفين خود را بدانند."

"حق النّاس" از آن دست مفاهیمی است که در این سی و چند ساله حکومت جمهوری اسلامی نه فقط به فراموشی سپرده شده است بلکه سرکوب گشته است. کارنامه جمهوری اسلامی در دفاع از حقوق بشر، یا به اصطلاح اسلامی آن، "حق الناس"، سیاه است. باید دید که دولت اعتدال و امید حسن روحانی که از یاران نزدیک حلقه رفسنجانی شمرده می شود، در عمل، چه تمهیداتی برای دفاع از حقوق مردم تدارک دیده است. بحث "تحمل انتقاد مخالفین" که مورد نظر هاشمی رفسنجانی است را هم باید به انتظار نشست که آیا این نیز از بادهای موسمی دوره انتخابات است یا خیر. هرچند منطق موقعیت کنونی جمهوری اسلامی که میزان نقدپذیری را به آن حدّ کاهش داده بود که صدای کسانی مانند خود رفسنجانی نیز در هیاهوی تندروی های حکومت شنیده نمی شد. اما اینک گویا نوید فضای باز سیاسی داده می شود و بحث اعتدال و گفتمان اعتدال، که پس از تجربه به خصوص هشت ساله حکومت اصولگرایان تندرو به بن بست رسیده است، به خواست همگانی تبدیل شده است، برای مرد عبور از بحران جمهوری اسلامی روزنه ای گشته است تا آخرین دیدگاه های خود را در این فراز از به قدرت رسیدن یاران خود بر مسند قوه مجریه در میان بگذارد. سخنانی که بیشتر حکایت از یک راهبرد سیاسی است و بیانگر تعریف و تبیین گرایشی در حکومت است که پس از دورانی سخت، اینک، به نظر می رسد که تجدید قوا کرده است و آماده است که برای عبور از بحران هسته ای و بختک تحریم ها به نسخ پاره ای از اصول جمهوری اسلامی در عمل دست بزند.