,Behnam, Məsud, Ruhi,Təhminə
və başqa uşaqlara

GÖYGÖZ

Nə  qədər çalışdım unudum onu, 

bir o qədər çox yadıma düşdü.

Nə qədər qaçdım əlindən onun , 

bir o qədər çox toruna düşdüm.

Canımda yuva saldı,

içimdən yonub yedi, 

çıxartdı boşluğa puça məni.

Onu aramağım gərəklidir,

bu boş böyürlərin birində, 

bəlkə, yaxçı pey aparam

öz puçluğuma mən...

Dar qaranlıq dustaq otağımda, məni bir gubba-gub səsi yuxudan oyatdı. Birisi qonşu otaqda duvarı döyürdü. Onun qabağında, məndə döyüb bildirdim ki, " hən, məndə varam. Burada da birisi var".
Və səs kəsildi. Çox gözü yola qaldım, və nıyaran ki, bəs niyə daha bir səs gəlmir. Ancaq uzun-qıssa səslər başlandı. Anladım birisi istəyir mənlə danışsın.

Mors əlif basilə tanış idim:

«Adın?»-soruşdum. 

«Anı.»

Onu tanımadım. Belə bir ad heç zaman qulağıma dəyməmişdi. Elə bildim çaşmışam. Ikimci, üçümcü yol da soruşdum, amma o genə də dedi, «Anı.»

«Xarici?»-soruşdum.

«Yox! Qız, öyrənci.»

«Göygöz?»

«Hən.»

«Urmu, müəllim. Təbriz, öyrənci?»

«Hən. »

«Fəransa, dil, müəllimli?» 

«Hən.»

«Niyə burda?»

«Onlar gətirib.»

«Niyə?»

«Bilmirəm.»

Onu tanıdım. Adını bilmirdim. Heç vəxt istəməmişdim birinin adını biləm. Buna görə ki, “soruşmada”, dostun adını qorumaq çox çətin idi. Yoldaşlar qondarma adlarla biri-birini çağırardılar, ya da yalnız adamın ləkər biçimini ad edərkən səslirdilər. Söz gəlişi, Uzun, Cılaz", Göygöz kimi adları işlədərdilər.

O, bizim içimizdə Göygöz adıynan tanınmış idi. Bir varlı ailədən idi. Atası ticarət işinə baxardı. Onun bir qıçı daima Fəransada olurdu, bir qıcı da Iranda, Urumda. Anı Fəransada dərs oxuyub böyümüşdü. Urmuda -Hünəristan-da Fəransa dilini dərs verirdi, və Təbrizdə də, ədəbiyyat sahəsində təhsil edirdi. O, orta boylu, arıq və mehriban bir qız idi. Əhli qələm, kitab, və ədəbiyyat.

O neçə dil bilirdi, və çoxda yaxcı. Biz bir düzgün adam axtarırdıq yasaq kitabları, Fəransa dilindən çevirmədə, yardımçı olsun. Bu arada dostlar Anı-nı tapmışdılar. O yorulmadan maraqla çox şeyləri bizim üçün tərcümə elədi. İşi heyrətli, tez və diqqətlə, görürdü. Mətni alırdı əlinə, tərcüməsini oxurdu! Elə ki, baxan heç bilmirdi o, çevirir ya yazının üzündən oxuyur.

«Neçə aydı burdasan?»-ondan soruşdum.

«Iki ay.»

İstədi məni tanısın, cavab verdim: 

«Səndə burdasan. Pis oldu. »-tanıyıb dedi.

Onun dindiriş cərəyanından soruşdum. Çox işgəncə çəkmişdi. Apandisti partlamış kən bir neçə gün də mərizxanada yatmışdı:

«Təsadüf üzəri diri qaldım. Indi yaxçıyam. Amma öz içimdə çətinliyim var , halım heç xoş dəyil.»-dedi.

«Iniltin ucadır. Dincin yoxdur! Niyə?» 

O tel elədi ki: 

«Biz buradan gedərik. Çox şaxlıya bilməzlər. Əllərində bir şey yoxdur. Uşaqlar özlərini çox borclu hiss edirlər, İstirlər işlərin dalısını tutsunlar. Məndə bunu sevirəm, amma çətinliyim var. Bəlkə də bu müşkül məni ayaqdan saldı. Obiri taydan, mən uşaqları çox sevirəm. Hiss edirəm bir dəyərli çevrədə yaşıram.»

Onun arıq və iştahasız olduğunu görmüşdüm. İndi isə rahatsız olduğunu görürdüm. Aydın idi, sağ-səlamət deyil.  Stressi var idi, və yeməyə də meylsiz idi. Bu əlamətləri yaxşı anlayırdım. Buna görə də çox niyaran idim, və onun durumundan qorxurdum. Amma obiri taydan düşünürdüm, yalqız deyil, ailəsi var. Biləsinə yardımçı ola bilərlər. Bunla belə, xəyalım rahat deyildi. Öz-özümə dedim, tutaq ki, o, dərdini gizlətdi, ya, yaxın adamları-da bu dərdə düşmüş oldular, onda necə olar? Bu fikir xəyallar “yəqini” məndə pozdu. Düşdüm şəkk inən yəqin arasında bir yanar oda; yandım. 

Soruşdum: 

«Müşkülün?»

«Qalsın eşiyə.»

«Nə eliyə bilərəm?»

«Anı-nı tap.»

.....Ancaq çox çəkmədi ikimiz də dussaqdan buraxıldıq. Öncə mən, və bir neçə ay sonra o. Amma işlər elə qabağa gəldi ki, daha biz bir-birimizi görə bilmədik. O zamana can ki, bir qonaqlıqda "Anaşa" sözü qulağıma dəydi:

«Nədir?»-soruşdum.

«Anı .»

«Yanı nəmənə?»

«Bir bitkidir.» 

«Vay!...»

Qayıtdım, ora-bura telefon elədim, dostlarımla danışdım, Göygözü xəbər aldım:

«Göygöz yoxdu! Ölübdü!»-dedilər.

Dünya başıma fırlandı...

»Niyə?»

»Zəhərlilik!» 

Dizlərim boşalıb belim büküldü:

»Vay!...Vay!...Vay!...»

Hıçqırıb ağladım, 

ölümün adını,

yaşayış, gənclik üzərinə…

Təqsir mənimdir ,

verdim onu ölümə!...

Eliyə bilərdim qabağını alım...günahkaram!...

Anı onun adı deyildi,

müşkülünün adıydı!...

Yıxılıb dura-dura işləri irəli sürdük .

Amma, boş qaldı Anı-nın yeri hər zaman.

O ki, bu suç hissini

könlümə əkdi,

göyərib gün bə gün,

qol-qanad açdı.

Ağuladı bütün

yaşayışımı mənim!…

گؤی گؤز

 نه  قدر چالیشدیم اونودوم اونو، 

بیر او قدر چوخ یادیما دوشدو.

نه قدر قاچدیم الیندن اونون ، 

بیر او قدر چوخ تورونا دوشدوم.

جانیمدا یووا سالدی،

ایچیمدن یونوب یئدی، 

چیخارتدی بوشلوغا پوچا منی.

اونو آراماغیم گرک‌لی‌دیر،

بو بوش بؤیورلرین بیرینده، 

بلکه، یاخچی پئی آپارام

اؤز پوچلوغوما من...

دار قارانلیق دوستاق اوتاغیمدا، منی بیر گوببا-گوب سسی یوخودان اویا‌تدی. بیریسی قونشو اوتاقدا دوواری دؤیوردو. اونون قاباغیندا، منده دؤیوب بیلدیردیم کی، " هن، منده وارام. بورادا دا بیریسی وار".

و سس کسیلدی. چوخ گؤزو یولا قالدیم، و نییاران کی، بس نیه داها بیر سس گلمیر. آنجاق اوزون-قیسسا سسلر باشلاندی. آنلادیم بیریسی ایستییرمنله دانیشسین.

مورس الیف باسیله تانیش ایدیم:

„آدین؟“-سوروشدوم. 

„آنی.“

اونو تانیمادیم. بئله بیر آد هئچ زامان قولاغیما دیمه میشدی. ائله بیلدیم چاشمیشام. ایکیمجی، اوچومجو یول دا سوروشدوم، اما او گئنه ده دئدی، „آنی.“

„خاریجی؟“-سوروشدوم.

„یوخ! قیز، اؤیرنجی.“

„گؤی گؤز؟“

„هن.“

„اورمو، معلم. تبریز، اؤیرنجی؟“

„هن. „

„فرانسا، دیل، معلیمی؟“ 

„هن.“

„نیه بوردا؟“

„اونلار گتیریب.“

„نیه؟“

„بیلمیره م.“

اونو تانیدیم. آدینی بیلمیردیم. هئچ وخت ایستممیشدیم بیرینین آدینی بیله‌م. بونا گؤره کی، „سوروشمادا“، دوستون آدینی قوروماق چوخ چتین ایدی. یولداشلار قوندارما آدلارلا بیری-بیرینی چاغیراردیلار، یا دا یالنیز آدامین لکر بیچیمینی آد ائدرکن سسلییه ردیلر. سؤز گلیشی، اوزون، جیلاز، گؤی گؤز کیمی آدلاری ایشله ده ردیلر.  

او، بیزیم ایچیمیزده گؤی گؤز آدیینان تانینمیش ایدی. بیر وارلی عائله‌دن ایدی. آتاسی تیجارت ایشینه باخاردی. اونون بیر قئچی دایما فرانسادا اولوردو، بیر قئجی دا ایرا‌ندا، اورومدا. آنی فرانسادا درس اوخویوب بؤیوموشدو. اورمودا -هنریستان-دا فرانسا دیلینی درس وئریردی، و تبریزده ده، ادبیات ساحه‌سینده تحصیل ائدیردی. او، اورتا بو‌یلو، آریق و مئهریبان بیر قیز ایدی. اهله قله‌م، کیتاب، و ادبیات.  

او نئچه دیل بیلیردی، و چوخدا یاخجی. بیز بیر دوزگون آدام آختاریردیق یاساق کیتابلاری، فرانسا دیلیندن چئویرمه‌ده، یاردیمچی اولسون. بو آرادا دوستلار آنی-نی تاپمیش‌دیلار. او یورولمادان ماراقلا چوخ شئیلری بیزیم اوچون ترجومه ائله دی. ایشی حیرتلی، تئز و دقتله، گؤروردو. متنی آلیردی الینه، ترجومه‌سینی اوخوردو! ائله کی، باخان هئچ بیلمیردی او، چئویریر یا یازینین اوزوندن اوخویور.

„نئچه آیدی بورداسان؟“-اوندان سوروشدوم.

„ایکی آی.“  

ایسته‌دی منی تانی‌سین، جاواب وئردیم: 

„سن‌ده بورداسان. پیس اولدو. „-تانی ییب دئدی.

اونون دیندیریش جریانیندان سوروشدوم. چوخ ایشگه‌نجه چکمیشدی. آپاندیستی پارتلامیش کن بیر نئچه گون ده مریزخانادا یاتمیشدی:

„تصادف اوزری دیری قالدیم. ایندی یاخچییام. اما اؤز ایچیمده چتینلییم وار ، حالیم هئچ خوش دییل.“-دئدی.  

„اینیلتین اوجادیر. دینجین یوخدور! نیه؟“

او تئل ائلدی کی: 

„بیز بورادان گئدریک. چوخ شاخلییا بیلمزلر. اللرین‌ده بیر شئی یوخدور. اوشاقلار اؤزلرینی چوخ بورجلو حیسس ائدیرلر، ایستیرلر ایشلرین دالی‌سینی توتسونلار. منده بونو سئویرم، اما چتینلییم وار. بلکه ده بو موشکول منی آیاقدان سالدی. اوبیری تایدان، من اوشاقلاری چوخ سئویرم. حیسس ائدیره‌م بیر دیرلی چئوره ‌ده یاشیرام.“

اونون آریق و ایشتها سیز اولدوغونو گؤرموشدوم. ایندی ایسه راحتسیز اولدوغونو گؤروردوم. آیدین ایدی، ساغ-سلامت دئییل.  ایسترئس‌سی وار ایدی، و یئمه‌یه ده مئیل‌سیز ایدی. بو علامتلری یاخشی آنلاییردیم. بونا گؤره ده چوخ نیاران ایدیم، و اونون دورومون‌دان قورخوردوم. اما اوبیری تایدان دوشونوردوم، یالقیز دئییل، عائله‌سی وار. بیله‌سینه یاردیمچی اولا بیلرلر. بونلا بئله، خیالیم راحت دئییلدی. اؤز-اؤزومه دئدیم، توتاق کی، او، دردینی گیزلتدی، یا، یاخین آداملاری-دا بو درده دوشموش اولدولار، اوندا نئجه اولار؟ بو فیکیر خیاللار „یقینی“ منده پوزدو. دوشدوم شکک اینن یقین آراسیندا بیر یانار اودا؛ یاندیم. 

سوروشدوم: 

„موشکولون؟“

„قالسین ائشییه.“

„نه ائلییه بیلره‌م؟“

„آنی-نی تاپ.“

 .....

آنجاق چوخ چکمه‌دی ایکیمیز ده دوسساق‌دان بوراخیلدیق. اؤنجه من، و بیر نئچه آی سونرا او. اما ایشلر ائله قاباغا گلدی کی، داها بیز بیر-بیریمیزی گؤره بیلمدیک. او زامانا جان کی، بیر قوناق‌لیقدا "آناشا" سؤزو قولاغیما دیدی:

„نه دیر؟“-سوروشدوم.

„آنی .“

„یعنی نمه‌نه؟“

„بیر بیتکی‌دیر.“ 

„وای!...“

قاییتدیم، اورا-بورا تئلئفون ائلدیم، دوستلاریملا دانیشدیم، گؤی گؤزو خبر آلدیم:

„گؤی گؤز یوخدو! اؤلوبدو!“-دئدیلر.

دونیا باشیما فیرلاندی...

„نیه؟“

„زهرلی‌لیک!“ 

دیزلریم بوشالیب بئلیم بوکولدو:

„وای!...وای!...وای!...“

هیچقیریب آغلادیم، 

اؤلومون آدینی،

یاشاییش، گنج‌لیک اوزرینه…

تقسیر منیمدیر ،

وئردیم اونو اؤلومه!...

ائلییه بیلردیم قاباغینی آلیم...گوناهکارام!...

آنی اونون آدی دئییلدی،

موشکولونون آدیدی!...

ییخیلیب دورا-دورا ایشلری ایر‌لی سوردوک .

اما، بوش قالدی آنی-نین یئری هر زامان.

او کی، بو سوچ حیس‌سینی

کؤنلومه اکدی،

گؤیریب گون به گون،

قول-قاناد آچدی.

آغولادی بوتون

یاشاییشیمی منیم!...

چشم آبی

برای بهنام، مسعود،روحی، تهمینه
و دیگربچه ها

هر چه بیشتر سعی کردم فراموش اش کنم، بیشتر برایم زنده شد. هر چه بیشتر کوشیدم از چنگ اش بگریزم، بیشتر خود را اسیرش یافتم. در جانم لانه کرد. مدام مرا از درون خورد و  تراشید . تهی و پوچم  کرد. باید آن را در یکی از این تهی گاهها وارسی کنم تا بهتر بتوانم به پوچی خود پی ببرم.

صدای گوپ-گوپی که درون سلول تنک و تاریکم پیچیده بود از خواب بیدارم کرد. کسی از سلول بغلی مشت  بر دیوار میکوبید. متقابلًا پاسخ دادم که "بله هستم؛ اینجا هم یکی هست". بعد صدا قطع شد.
 منتظر ماندم .  خیلی . و نگران از اینکه چرا جواب نمی دهد. عاقبت صداهای کوتاه و بلند شروع شد. فهمیدم کسی میخواهد با من صحبت کند. با زبان مورس آشنا بودم . 
پرسیدم : اسمت  ؟
« آنی.»
نشناختم اش. اصلاً چنین اسمی هرگز به گوشم نخورده بود. فکر کردم شاید  اشتباهی فهمیده ام . دوباره و سه باره  پرسیدم و او هر بار جواب داد:
«" آنی"» . 
«خارجی ؟»
« نه!..... دختر- دانشجو - آموزگار». 
« چشم آبی؟ »
«آره».
«دانشجو -تبریز- معلم - اورمیه؟»
«بله.»
«فرانسه بلدی؟»
«بله.»
«چرا اینجا ؟»
«آنها آورده اند.»
«چرا؟»
«نمیدانم.»

 او را شناختم. اسم اش را نمیدانستم. یعنی هیچوقت نخواسته بودم اسم کسی را به خاطر بسپارم. چون حفظ نام دوست به هنگام بازجویی بسیار سخت بود.  معمولاً دوستان اسامی مستعار معمولی ، و یا تنها قیافه ها را  به خاطر می سپردند؛ و نامهایی که خود به قیافه ها میدادند . مثل "اوزون=دراز" یا «جیلاز=لاغر» ، " گؤی گوز=چشم آبی" و مانند اینها. او بین ما با نام «گؤی گؤز» شناخته شده بود. از خانواده ی  ثروتمندی بود که پدرش تجارت میکرد .

همیشه  یک پایش در فرانسه بود و پای دیگرش در ایران و اورمیه. آنی در فرانسه درس خوانده و بزرگ شده بود و در اورمیه -هنرستان-زبان فرانسه تدریس میکرد. در تبریزهم رشته ادبیات را دنبال می نمود. دختر لاغر و قد متوسط و مهربانی بود. و اهل کتاب و قلم و ادبیات . مسلط به چند زبان . ما در پی آدم مطمئنی بودیم که در ترجمه ی  برخی کتابهای ممنوعه،  از  زبان فرانسه ،  یاریمان کند. این بود که دوستان او را یافته بودند.  با علاقه خستگی نا پذیری مطالب بسیاری برای ما برگرداند. وقتی متن اصلی را به دست میگرفت  متن ترجمه را قرائت  و دیکته میکرد. کارش شگفت انگیز دقیق و سریع بود .
 از او پرسیدم:
«چه مدته  اینجایی»
« دو ماه. »
خواست خودم را معرفی کنم. کردم. شناخت و گفت:
« بد شد. توهم اینجایی!»
ازجریان  باز جویی اش پرسیدم. خیلی شکنجه اش کرده بودند. اپاندیس اش پاره شده بود و مدتی  را در بیمارستان گذرانده بود. گفت:
- تصادفاً زنده ماندم. حالا بهترم . اما  خودم  مشکل دارم و حالم هیچ خوب نیست.
«  صدای ناله ات بلند است و آسایش نداری.  چرا؟»
او تلگرافی توضیح  داد :
«از اینجا میریم . زیاد نمی توانند ما را نگهدارند. چیزی در دست شان نیست.  بچه ها خیلی  احساس وظیفه میکنند و دوست دارند که کارها ادامه یابد. منهم دوست دارم. اما نمی توانم یاری کنم ، با خودم مشکل دارم. سخت. شاید هم مرا از پای در بیاورد! از سوی دیگر بچه ها را خیلی دوست دارم. احساس میکنم در محیطی هستم که ارزش زندگی  دارد. »

لاغری و کم اشتهایی او  را دیده بودم و اکنون ناآرامی و ناراحتی اش را میدیدم. روشن بود که  تندرست نیست. استرس داشت و  بی میل به غذا بود.  معنی علائم را درک میکردم و از این رو  در مورد سلامتی اش خیلی نگران و وحشت زده بودم. از سوی دیگرفکر کردم تنها نیست. خانواده اش میتوانند کمک اش کنند.
 با  این همه خیالم راحت نبود. با خود گفتم "اگر درد را پنهان کند، و یا نزدیکانش نیز ، همین مشکل او را داشته باشند ، چه؟! به چیزی یقین نداشتم. افتاده بودم به ورطه ی  شک و یقین؛ و می سوختم.
پرسیدم:
«مشکل ؟»
« باشد برای بیرون.» 
«چه کار میتونم انجام بدم؟»
«آنی را پیدا کن.»

..... سرانجام هردو آزاد شدیم. نخست من و چند ماه بعد او. ولی کارها طوری پیش آمد که نتوانستیم همدیگر را ببینم. تا اینکه در یک مهمانی کلمه ی« آناشا».به گوشم خورد.
«پرسیدم یعنی چه ؟»
«آنی.»
«یعنی چه ؟»
«گیاهی ست! »
«وای!...»
برگشتم . به این جا و آنجا زنگ زدم . با دوستانم تماس گرفتم گفتند :
«چشم آبی دیگر نیست! مرده! »
دنیا بر سرم خراب شد...
« چرا؟»
«مسمومیت.»
 زانوانم سست شد و کمرم شکست:
«نه.!..نه!...نه..!.»
و هق هق گریستم . نام مرگ را. بر روی زندگی و جوانی.
تقصیر من بود که  گذاشتم مرگ او را ببرد!...میتوانستم مانع اش بشوم. می توانسم ...گناهکارم!...آنی نام  او نبود. مشکل او بود!...

افتان و خیزان به کوششهای خود ادامه دادیم. اما جای آنی همیشه بین ما خالی ماند...
احساس گناهی که او  بر دلم کاشت رشد کرد، و روز به روز بزرگ و بزرگتر  شد.
و  سرتاسر زندگی مرا زهر آلود نمود!...