روز جمعە دوازدهم ژوئن  حسن قشقاوی معاون کنسولی و امور ایرانیان وزارت خارجە  در جریان سفر بە کوردستان عراق با مقامات  اقلیم دیدارهایی انجام دادە و در دیدارش  با وزیر کشور اقلیم  بە بررسی و توافق بر سر لغو ویزا برای اتباع دو کشور مذاکرە نمودەاند. گرچە محتوای مذاکرات بر سر لگو ویزا در رسانەها منعکس نشدە اما آنچە کە واضح است این است کە  با توجە بە ویژگیهای  خاص کوردستان عراق   و عملکرد نیمە مستقل آن اقلیم از عراق ظاهرا این موضوع خارج از تصمیمگیریهای انجام گرفتە با عراق   بطور جداگانە دنبال میشود.   لازم بذکر است در ماە فوریە ٢٠١٥ و  جریان سفر ورزیر خارجە ایران بە عراق  موضوع لغو ویزا برای اتباع دو کشور مورد توافق قرار گرفتە بود.

با توجە بە جایگاە و ابهت ایران در منطقە  و امنیت بیشتر  نسبت بە کشورهای منطقە کە برخی از آنان  در جنگ و ناامنی  بسر میبرند  میبایست ایران  در پذیرش و ورود مردمان آن کشورها بە دلایل امنیتی، بهداشتی و عوامل دیگر  دریافت ویزا برای شهروندان آن  کشورها را سختتر میکرد، اما می بینیم عکس قضیە صادق است و همان کشورهای  ضعیف، بی ثبات و جنگزدە  این مرزبندی را با ایران دارند.  تلاشهای چندین سالە و  پی در پی ایران  برای لغو ویزا با کشورهای همسایە، بویژە کشورهای حوزە قفقاز جنوبی و آسیای میانە و افغانستان  بی نتیجە ماندە است و تنها ایران بطور یکطرفە دریافت ویزا برای اتباع برخی کشورهای همسایە را لغو نمودە است.  اما در آخرین سفر وزیر خارجە ایران بە عراق بە  لغو ویزا میان طرفین توافق شدەاست.

اخیرا اتحادیە اروپا در اقدامی ناب و از روی اعتماد و اعتبار بە  امارات متحدە عربی تصمیم بە درخواست لغو ویزا برای شهروندان آن کشور گرفت و از این ببعد اتباع آن کشور بدون ویزا وارد حوزە شینگن میشوند. آیا لغو ویزا از طرف ایران  برای اتباع  کشورهای همسایە از روی اعتبار و احترام بە همسایگان است و آیا تشابهی میان تصمیم آنان با تصمیم اخیر اتحادیە اروپا در مورد امارت متحدە عربی وجود دارد یا عومل دیگری در پیگیری لغو ویزا با همسایگان هست کە سعی بر این است در این نوشتە مختصرا مواردی روشن شود.

از بدو تاسیس کشور عراق تا بە امروز مناسبات ایران و عراق  آنقدر در هم تنیدە نبودەاست کە امروزە هست و تسهیل در امر رفت و آمد میتواند هم نوعی لاپوشانی  اقدامات امنیتی باشد  و هم  عراق را  در حوزە منافع ایران نگە دارد. خارج از روابط اقتصادی و تجارت میان دو کشور زیارت  اماکن مذهبی عراق دلیل اصلی زائران ایرانی بە آن کشور است. تا یکسال قبل  تنها در ایام سوگواری شیعیان بود کە عراق در امر ویزا تسهیلاتی را بە ایرانیان روا میداشت  اما با توافق یادشدە میان دو کشور رفت و آمد مردمان هر دو کشور بدون اخذ ویزا انجام میپذیرد. نکتە قابل تامل اینکە این موضوع هیچگاە در دوران تصدی آقای هوشیار زیباری وزارت خارجە سابق عراق  مطرح نشد و اما در دورە ریاست ابراهیم جعفری بر پست وزارت خارجە عراق کە از افراد  نزدیک بە  ایران است توافق انجام گرفت. عراقیها کە در چند دهە گذشتە زیر سایە جنگ زیستەاند و در مقاطعی از دنیای خارج بریدەاند سفر بە ایران برایشان جذابیت خاصی دارد.

 در چند سال گذشتە دستگاە دیپلماسی ایران اقدامات ناموفقی  برای لغو ویزا با کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان،  ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان  انجام داد کە هیچکدام از آن کشورها ـ بغیر از گرجستان حاضر در مقطع کوتاهی ـ حاضر   بە لغو ویزا برای تردد اتباع ایرانی بە آن کشورها نبودەاند اما ایران بطور یکطرفە  تردد اتباع آن کشورها  بە ایران بدون ویزا را فراهم نمودەاست.

گرجستان:  در سال ٢٠٠٨ کشور گرجستان قرارداد لغو ویزا  با ایران  را امضا نمود اما  در سال ٢٠١١ از قرارداد مذکور خارج شد و دلیل  خود از فسخ آنرا  تحریمهای سازمان ملل علیە ایران عنوان نمود اما در واقع  خروج آن کشور از قرارداد مذکور نگرانی از تلاشهای امنیتی ایران زیر لوای شرکتهای تجاری بود کە  آن کشور را مجبور بە فسخ  قرارد لغو ویزا نمود. ناگفتە نماند در سال ٢٠١٢ ماشین سفارت اسرائیل در گرجستان هدف عملیات تروریستی قرار گرفت و مقامات اسرائیل ایران را مسئول آن حادثە  ترور دانستند.

آذربایجان: کشور آذربایجان  از بدو استقلال خود از نفوذ ایران و ترویج شیعە گری و  مواد مخدر در آن کشور نگران بودە است. در چند سال اخیر تنشهای میان آن دو کشور واردات و صادرات میان آن دو کشور را تنزل دادە و هم در مقطعی و در جریان قتل رافیق تقی  مقامات  آذربایجان ایران را برای شهروندان خود کشور ناامن و  از آنان خواست از سفر بە ایران خودداری کنند با این وجود ایران در مذاکرات خود با آن کشور از لغو ویزا میان دو طرف تاکید داشتە است. سال ٢٠١٣  مقامات امنیتی کشور آذربایجان اعلام نمودند کە ٨٥% مواد مخدر ارسالی بە آن کشور از طریق ایران و با هماهنگی سپاە پاسداران انجام میگیرد. در مورد کوردستان عراق نیز وضع همینگونە است. یعنی کوردستان عراق بلحاظ مصرف مواد مخدر یکی از پاکترین کشورهای منطقە بود اما امروزە کم نیستند کسانیکە در دام مواد مخدر افتادەاند. حکومت خودمختار نخجوان نیز کە بیش از ١٦٥ کیلومتر مرزمشترک با ایران دارد و تنها ١٢ کیلومتر  مرز مشترک با ترکیە  دارد حاضر بە لغو ویزا برای ایرانیان نبودە است اما  دریافت ویزا میان اتباع آن کشور با  ترکیە لغو شدە  کە در آن ایام  این موضوع نوعی تحقیر ایران و موجب  ناخرسندی  ایران و حتی  تهدیداتی از طرف ایران  انجام گرفت.

افغانستان: کشور افغانستان در عدم تمایل بە لغو ویزا با ایران حضور پررنگ نیروهای خارجی و حفظ امنیت آنان را با مقامات ایران دلیل آوردەاند. رژیم ایران بارها درخواست لغو ویزا نمودە و اخیرا نیز با راە اندازی مسیر ترانسپورت چاەبهار بە افغانستان و از آنجا بە آسیای میانە و تسهیل در امر ترانسپورت مقامات ایران یکبار دیگر درخواست لغو ویزا نمودە کە مقامات افغان آنرا رد نمودە اند.  با توجە بە  دلایل  افغانستان در مورد لغو ویزا احتمال میرود مقامات اقلیم کوردستان نیز دلیل مشابەای داشتە باشند و احتمال میرود  موضوع لغو  ویزا با ایران باید  با تائید مقامات غربی  صورت پذیرد. دولت  ایران کە  حاضر بە دادن شناسنامە بە بچەهایی کە  پدرشان افغانی و با زن ایرانی ازدواج کردە  نیستند، گشادە دستی در لغو ویزا با اتباع آن کشور چە معنی میدهد؟   

ترکیە: ترکیە برخلاف ایران و بجای اصرار بر لغو ویزا،  سیستم  دریافت ویزا را بطور  آنلاین و تنها با صرف ٣ دقیقە در اختیار دنیا ( البتە با تفاوتهایی میان کشورها ) قرار دادە است.  در دورە رضاشاە،  ایران قراردادی صد سالە مبنی بر رفت و آمد اتباع طرفین  با ترکیە منعقد نمودە  کە اینک در دهە پایانی خود است و معلوم نیست  با موج مهاجرت ایرانیان بە آن کشور  در چارچوب  سفرهای توریستی و یا  اقامت دائم در آن کشور  قرارداد مزبور تمدید گردد یا نە؟  در سال ٢٠١٥ قوانین سختتری برای اتباع ایرانی در سفر بە آن کشور انجام گرفتە کە برای نمونە  باید پاسپورت آنان بیش از شش ماە اعتبار داشتە باشد در غیر اینصورت جریمە و اگر چنانچە پاسپورت آنان دو ماە اعتبار داشتە باشد متحمل جریمە  و دیپورت خواهند شد. ناگفتە نماند در چند سال اخیر و بویژە بدنبال تحریمهای سازمان ملل،  اقامت و سرمایەگذاری ایرانیان در  امارات متحدە عربی بە مشکل  برخوردە و اینک ترکیە جای امارات را برای ایرانیان پر کردە است.  بر طبق آماری سالانە ٢ ملیون ایرانی بە ترکیە  سفر و بطور میانگین هر نفر ١٧٠٠ دلار بە اقتصاد آن کشور تزریق میکنند،  این خارج از حجم انبوهی از ایرانیان کە در مناطق توریستی آن کشور  ( آنتالیا و آلانیا و استانبول ) اقدام بخرید خانە و ویلا  نمودە و  اقامت دائم گرفتەاند. خالی  از ارزش نیست  بە آماری از دکتر محمود سریع القلم اشارە شود کە میزان پروازهای خارجی بە استانبول را در شبانە روز ٢٠٠٠ هزار پرواز و پروازهای خارجی تهران را کمتر از  ٥٠ پرواز در شبانە روز گزارش دادە بود!! منظور از ارائە این مقایسە  این است کە حاکمان  ایران با کدام پتانسیل توریستی و اقتصادی روی لغو ویزا  متمرکز نمودەاند؟ 

موضوع دیگری کە ایران در مذاکرات خود با کشورهای همسایە دنبال می نماید انتقال ایرانیان زندانی شدە  در زندانهای آن کشورهاست کە اغلب اتهاماتشان  مواد مخدر و جاسوسی و خرابکاریست.  برخی از مذاکرات انجام گرفتە میان  مقامات ایران با کشورهای ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان و اخیرا اقلیم کوردستان ( در جریان سفر قشقاوی )   انتقال زندانیان ایرانی بە ایران و سپری کردن دورە محکومیتشان در ایران هست. بنا بە آمارهای دقیقی  ٨٥% از زندانیان زندانهای اقلیم کوردستان را ایرانیان تشکیل میدهند. لازم بە یادآوریست کە ٦٠٠ ایرانی در زندانهای مالزی  بسر میبرند. در حالیکە اتباع آن کشورها در ایران زندانی نیستند  یا بسیاری محدود. برای نمونە در جریان توافق اخیر  میان آذربایجان و ایران در سال جاری توافق شدە کە ٣٠ زندانی ایرانی بە ایران مسترد و ٢ زندانی آذربایجانی بە آن کشور برگرداندە شوند.

بە اصل قضیە کە برگردیم خواهیم دید کە درخواست مکرر لغو روادید از طرف ایران نە مثل آنچە کە اخیرا اتحادیە اروپا و از روی اعتبار برای اتباع امارات متحدە عربی در نظر گرفت  بلکە ایران بیشتر بخاطر اعمال نفوذ بیشتر در آن کشورها و پیشبرد اهداف امنیتی خود بنا بە اقتضای زمان و همسو با پیشرفت تکنولوژی و نیروهای متخصص بویژە در زمینە جنگ نرم و بە از جهتی دیگر  صدور انقلاب اسلامی  ( بنابە آخرین سخنرانی محسن رضایی در دانشگاە پیام نور تهران )  میباشد.  رژیم ایران  از اتباع  کشورهای همجوار هیچگونە نگرانی  امنیتی ندارد و نیک میداند کە  برای ایران ایجاد نمی کنند،  اما آن کشورها شدیدا نگران رفتار اتباع ایرانی هستند بویژە کە  در مقابل ترفندهای ایران  آسیب پذیر هستند.