ایرانی‌ها از چه می‌میرند؟

در سال‌های اخیر و بر اساس گزارش‌های آماری سازمان ثبت احوال «بیماری‌های قلبی و عروقی»، «سرطان و تومورها» و «بیماری‌های دستگاه تنفسی» بیشترین سهم را در میان عوامل مرگ و میر ایرانیان داشته‌اند و به طور میانگین دلیل مرگ بیش از نیمی از فوت‌شدگان گزارش شده‌اند (نمودار اول).

بین سال‌های ۱۳۸۵ تا پایان ۱۳۹۳ سهم این عوامل از آمار کل مرگ و میر شاهد افزایش نیز بوده است. اگر در سال ۱۳۸۵ از هر ۱۰ مورد فوت، دلیل مرگ حدود ۴ نفر این سه عامل بوده‌اند، در سال ۱۳۹۳ (تازه‌ترین آمار در دسترس به هنگام تهیه این گزارش) از هر ۱۰ نفر نزدیک به ۶ نفر قربانی این عوارض جسمانی شده‌اند. پیشتر کمیته ایمنی شهرداری تهران آلودگی هوا را یکی از عوامل افزایش مرگ و میر در نظر می‌گیرد.

بیماری‌های قلبی و عروقی بیشترین سهم را در علل مرگ و میر دارند و بین سال‌های ۱۳۸۵ تا پایان ۱۳۹۳ عامل مرگ ۱ نفر از هر ۳ نفر فوت شده بوده‌اند. افزایش سهم این عامل هم بسیار معنا‌دار بوده و با جهشی بزرگ از حدود ۲۶ درصد در سال ۱۳۸۸ به ۳۸ درصد در پایان سال ۱۳۹۳ رسیده است.

همچنین در همین دوره زمانی سه عامل نیز بیشترین نوسان را داشته‌اند: «بیماری عفونی و انگلی»، «بیماری‌های روانی و اختلال رفتاری» و «عوارض حاملگی و زایمان». این عوامل اگرچه جزو عوامل اصلی مرگ و میر در کشور نیستند، ولی به لحاظ تغییرات سهم از مجموع کل مرگ و میر قابل توجه‌‌اند. در این میان افزایش شدید مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی و انگلی بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ و سپس کاهش شدید آن در سال ۱۳۹۰ سوال برانگیز است. از آن سال به بعد آمار مربوط به مرگ ناشی از این عامل با شیبی ملایم در حال افزایش بوده است (نمودار دوم).

در آمار اعلام شده از سوی سازمان ثبت احوال عناوینی همچون «علائم و حالات بد تعریف شده و مبهم»، «نامعلوم» و «سایر» نیز آورده شده‌اند که تنها در سال ۱۳۹۳ به عنوان عامل ۲۰.۶ درصد از مرگ و میر‌ها گزارش شده‌اند که حاکی از نقصان در شناسایی و گزارش دقیق موارد فوت در کشور بوده. به این ترتیب از هر پنج مورد فوت در سال ۱۳۹۳ حداقل یکی از آنها به دلیلی نامشخص بوده است.

اگرچه عدم وجود اطلاعات دقیق دلایل مرگ و میر، که خود را به شکل سهم بالای «عوامل بدتعریف شده و مبهم»، «سایر» و یا «نامعلوم» در آمارها نشان می‌دهد، مانع از تحلیلی دقیق از دلایل مرگ در ایران می‌شود، اما همان بخش‌های مشخص شامل افزایش سهم بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها و تومورها و بیماری‌های تنفسی قابل توجه و معنادار هستند.

نکته: متولی اعلام آمار مرگ و میر در ایران سازمان ثبت احوال است. این سازمان هر ساله موارد مرگ و میر را در طبقه‌ بندی‌ای ۱۹ گانه منتشر می‌کند که شامل «مرگ به هنگام تولد» یا «علائم و حالات بد تعریف شده» هم می‌شود. اما در سال ۱۳۸۹ این سازمان آمار دلایل مرگ و میر را منتشر نکرد. انتشار مجدد آمار مرگ و میر در سال ۱۳۹۰ با تغییرات گسترده در دلایل نوزده‌ گانه همراه بود. از مجموع این نوزده مورد تنها سه عامل بدون تغییر باقی ماندند و باقی دلایل یا حذف شدند یا تغییر عنوان یافتند. به طور مثال، پیش از سال ۱۳۸۹، ردیفی تحت عنوان «مرده به دنیا آمده و سقط» وجود داشت که در سال‌های بعد حذف شد و «بیماری‌های حول دوران تولد» اضافه شد. یا در مثالی دیگر پیش از سال ۱۳۸۹، دلیلی تحت عنوان «سوانح و مسمومیت‌ها» وجود داشت، که در سال‌های بعد، عملا «مسمومیت» حذف و تنها «حوادث غیرعمدی» باقی ماند. روشن است که دلیلی مثل مسمومیت طیف گسترده‌ای از مرگ و میر را در بر می‌گیرد اما هم‌اکنون آماری از آن در دست نیست.

این گزارش با استفاده از داده‌هایپایگاهداده‌بازایران نوشته شده است.