مهرماه ۹۸، زمانی که جولی کینگ و مارک فرکین، دو شهروند استرالیایی متهم به عکسبرداری با پهپاد در جاجرود با رضا دهباشی (و قبل از آن نگار قدس کنی) متهم به نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران در استرالیا مبادله شدند، پرسش این بود که چرا کایلی مور گیلبرت که از مدت‌ها قبل در زندان اوین به‌سر می‌برد، در جریان این مبادله آزاد نشد.
اکنون با آزادی همزمان او که استاد دانشگاه ملبورن است و سه ایرانی عامل بمبگذاری هشت سال پیش در تایلند، قطعات یکی دیگر از پازل‌های «دیپلماسی گروگانگیری» در تاریخ جمهوری اسلامی در کنار هم قرار می‌گیرد.
کایلی مور گیلبرت، دانش‌آموخته مطالعات اسلام، آشنا به زبان‌های فارسی، عبری و عربی با سابقه سفرهای متعدد به کشورهای منطقه که با یک شهروند اسرائیلی در ارتباط بوده، پس از سفر به تهران برای شرکت در کنفرانس شیعه‌شناسی (شهریور ۹۷) به اتهام «جاسوسی برای اسرائیل» به ۱۰ سال زندان محکوم می‌شود.
سیدنی‌مورنینگ هرالد، یکی از معتبرترین روزنامه‌های استرالیا می‌نویسد: «زمانی که مقامات تهران پی بردند که کایلی با یک شهروند اسرائیلی در ارتباط بود، اتهام بی‌اساس جاسوسی برای اسرائیل را علیه او مطرح کردند.» این گمانه‌زنی با توجه به اینکه بازداشت کایلی مور گیلبرت در ایران تا ماه‌ها پس از دستگیری مسکوت گذشته شده بود و پس از افشای آن نیز تا مدت‌ها مشخص نبود «اتهام جاسوسی» مطرح علیه او مربوط به چه کشوری است، تقویت می‌شود.
کایلی مور گیلبرت همه اتهام‌ها را رد می‌کند و دلیل صدور حکم حبس طولانی مدت برای خود را «رد پیشنهاد همکاری با وزارت اطلاعات» عنوان می‌کند.
دو سال بعد، در بامداد پنجشنبه ششم آذرماه ۹۹، کایلی مور گیلبرت که به «جاسوسی برای اسرائیل متهم است» پس از تحمل ۸۰۴ روز بازداشت با سه ایرانی مبادله می‌شود که متهم به تلاش برای ترور یک دیپلمات اسرائیلی در بانکوک هستند.
مقامات تایلند ضمن تایید آزادی سعید مرادی (محکوم به حبس ابد) محمد خزاغی (محکوم به ۱۵ سال زندان) و مسعود صداقت‌زاده، آن را یک توافق «متداول» با ایران عنوان کرده‌اند. اسکات موریسون، نخست‌وزیر استرالیا، نیز ضمن ابراز خرسندی از آزادی کایلی مور گیلبرت به پرسش‌ها درباره میانجی‌گری کنبرا در مبادله زندانیان ایرانی در تایلند با این شهروند استرالیایی-بریتانیایی، پاسخ نداد.
اما صدا و سیمای جمهوری اسلامی ساعاتی قبل از واکنش تایلند و استرالیا، با پیش‌دستی در پخش تصاویر مبادله زندانیان، هرگونه شک و تردیدی را در این زمینه از میان برداشته بود. تصاویری که در آن عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه در فرودگاه به استقبال سه متهم به بمبگذاری می‌رود که از سوی صداوسیما «تاجرانی معرفی می‌شوند که به اتهام واهی زندانی بودند». معاون ظریف که روابط نزدیکی با سپاه پاسداران دارد، همزمان با کایلی مور گیلبرت که تهران مدعی است «جاسوس اسرائیل بود»، احوالپرسی می‌کند.
مذاکره در جنوب شرق آسیا
مقامات محافظه‌کار استرالیا در یک سال و نیم اخیر که بازداشت کایلی مور گلیبرت در تهران افشا شد، ضمن رد تمامی اتهام‌ها علیه او همواره تاکید داشتند که این پرونده از طریق دیپلماسی و پشت درهای بسته قابل حل است.
دیپلماسی فشرده و محرمانه‌ای که استرالیا به رغم فشار رسانه‌ها از افشای جزئیات آن خودداری کرد، در نهایت طرف تایلندی را پای میز مذاکره آورد و در معامله‌ای که به نظر نمی‌رسد بدون اطلاع اسرائیل و آمریکا انجام شده باشد، یک استاد استرالیایی در مقابل سه متهم به بمبگذاری آزاد شد.
گزارش سیدنی مورنینگ هرالد نیز تایید می‌کند که برای انجام این مبادله که یک طرف آن متهمان به تلاش برای ترور یک عضو سفارت اسرائیل در تایلند بودند، با دولت اسرائیل مذاکراتی انجام شده است.
مریس پین، وزیر امور خارجه استرالیا که در کانون این «استراتژی چراغ خاموش» قرار داشت، در دو سال اخیر، دست‌کم چهار بار با محمد جواد ظریف، همتای ایرانی خود ملاقات کرد. او و ظریف که بارها به روشنی اعلام کرده بود از «اختیار کامل برای مبادله زندانیان برخوردار است» گفت‌و‌گوهای تلفنی متعددی انجام دادند. پین در این مدت سفرهای متعددی به کشورهای جنوب شرق آسیا (از جمله تایلند) داشت و در جریان همین سفرها در زمینه آزادی شهروندان استرالیایی رایزنی کرد.
روزنامه‌های استرالیا از جمله «ایج» به نقل از منابع خود گزارش داده‌اند که مذاکره با دولت تایلند در عالی‌ترین سطح انجام شده و این رایزنی‌ها دست‌کم برای شش ماه متوالی ادامه داشته است.
چهار ضلعی ایران-استرالیا-تایلند-اسرائیل
اینکه تهران برای هموار کردن مسیر آزادی مرادی، خزاعی و صداقت‌زاده، استرالیا را برمی‌گزیند، بی‌ارتباط با نوع روابط این کشور با تایلند و اسرائیل نیست.
گزارش‌ها حاکی از آن است که مقامات تهران به روشنی به طرف استرالیایی اعلام کرده بودند که در مقابل کایلی مور گیلبرت، خواستار آزادی مرادی، خزاعی و صداقت‌زاده هستند.
استرالیا همواره روابط دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی نزدیکی با تایلند داشته است. این کشور یکی از ۱۰ شریک تجاری برتر استرالیا و یکی از مقاصد محبوب برای گردشگران استرالیایی به‌شمار می‌رود.
موریسون اخیرا از توافق با تایلند برای توسعه هرچه بیشتر همکاری‌های دفاعی-امنیتی، استراتژیک، مبارزه با جرایم و روابط تجاری خبر داده بود.
همزمان هر دو کشور روابط بسیاری خوبی با اسرائیل دارند و همین ویژگی بستر لازم برای پیشرفت مذاکرات را فراهم کرد.
شاید محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در هفت سال و نیمی که سکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بر عهده داشته، عملا در بهبود روابط تهران با همسایگانش در حوزه خلیج فارس، تعدیل پروژه اسرائیل‌ستیزی و حل اختلافات عمیق جمهوری اسلامی با آمریکا (که عوامل اصلی بسیاری از بحران‌های حال حاضر برای مردم ایران به‌شمار می‌روند) ناتوان بوده، اما بدون تردید مانند همتایان سابق خود در حوزه معامله شهروندان خارجی که ناظران بین‌المللی آن را «گروگانگیری» می‌خوانند و تهران آن را «مبادله زندانیان» توصیف می‌کند، موفق بوده است.
این استراتژی که با گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران در ماه‌های نخستین پس از وقوع انقلاب اسلامی آغاز شد، در چهار دهه گذشته بیشترین هزینه را بر مردم ایران تحمیل کرده است، اما در اغلب موارد نتیجه دلخواه را برای مقامات جمهوری اسلامی -حتی در اوج بحران با کشور طرف معامله- به همراه داشته است.
در چنین شرایطی، به‌نظر نمی‌رسد تهران انگیزه‌ای برای توقف این روند داشته باشد یا اینکه ظرفیت‌های دیپلماسی فراتر از «معامله زندانیان» و گریز موقت از بحران‌های عمیق، برای حل ریشه‌ای اختلافات منطقه‌ای و بین‌المللی به منظور کاهش فشار بر مردم ایران به کار گرفته شود.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید