پهپاد جنگی زمانی فقط در اختیار ابرقدرت‌های نظامی بود، اما دیگر اینطور نیست. جاناتان مارکوس می‌نویسد استفاده شورشیان و کشورهای کوچک‌تر از پهپاد، ماهیت این نبرد را تغییر می‌دهد. جاناتان مارکوس، خبرنگار سابق امور دفاعی بی‌بی‌سی و استاد افتخاری فعلی دانشگاه اکستر در بریتانیاست.

معمولا در تاریخ‌نگاری جنگ‌ها یک سلاح مجزا می‌تواند نمادی از یک دوره کامل جنگاوری باشد. مانند کمان بلند یک کماندار انگلیسی در نبرد آزینکورت در شمال فرانسه در قرن چهاردهم میلادی یا تانک‌های زره‌پوش که مظهر نبرد زمینی جنگ جهانی دوم شدند.

'جنگ‌افزار هوایی بی‌سرنشین ام‌کیو-۱ پرداتور' یا 'پرنده هدایت‌پذیر از دور' به سلاح نمادین آن دوره از نبرد با شورشیان تبدیل شد که آمریکا در افغانستان، عراق و جاهای دیگر به کار گرفت.

این دوره با با زمان بعد از پایان جنگ سرد که "دوره تک‌قطبی" خوانده می‌شد، قابل مقایسه است. دوره‌ای که آمریکا به عنوان قدرت بلامنازع در عرصه جهانی ایستاده بود.

موقعیت نمادین پهپادها زمانی ارتقا یافت که پهپاد 'پرداتور' که کارکرد اولیه‌اش اکتشاف و شناسایی هوایی بود، به موشک‌های 'هل‌فایر' مجهز شد.

جانشین هل‌فایر یعنی 'ریپر' (ماشین درو) به طور ویژه به عنوان پهپاد شکارچی-قاتل طراحی شد. ریپر برد بیشتری نسبت به نسل قبلی خود داشت و می‌توانست مهمات بیشتری را حمل کند. نامی که روی آنها گذاشته‌اند به صراحت هدفشان را مشخص می‌کند.

آنها می‌توانند قاتلان دقیقی باشند که دشمنان واشنگتن را هر جا و هر زمان که انتظارش را ندارند، هدف قرار دهند. ظاهرا پهپادهای ریپر بودند که برای کشتن ژنرال قاسم سلیمانی در نزدیکی فرودگاه بغداد در ژانویه ۲۰۲۰ مورد استفاده قرار گرفتند.

برای مدت کوتاهی عمدتا فقط آمریکا و اسرائیل (با صنعت پهپادسازی قابل توجهش) می‌توانستند چنین عملیات‌هایی را انجام دهند. اگر موافق باشید، این را اولین سال دوره پهپاد جنگی بدانیم.

اما وضعیت به طور چشمگیری تغییر کرد.

دوره تازه [عصر دوم] پهپاد جنگی با بازیگران بسیار بیشتری آغاز شده است. و استفاده از پهپادها در جبهه مبارزه با تروریسم و نبرد با شبه‌نظامیان به جبهه جنگ‌های کلاسیک کشیده شده است. در واقع با پیشرفته‌تر شدن فناوری و استفاده از هوش مصنوعی، عصر سوم پهپادهای جنگی در راه است.

ریپر ام‌کیو-۹ شکارچی-قاتل

• دوربین دماغه در نوک جلو، با دوربین و حس‌گرهایی در پایین بدنه
• دم شکل ۷ برای پایداری بهتر
• مجهز به بمب‌ها و موشک‌های هدایت‌شونده با لیزر یا جی‌پی‌اس
• طول: ۱۰ متر و ۹۷ سانتی‌متر
• ارتفاع: ۳ متر و ۶۶ سانتی‌متر
• طول بال‌ها: ۲۱ متر و ۱۲ سانتی‌متر
• بیشترین سرعت: ۴۶۳ کیلومتر بر ساعت

حملات پهپادی نقشی کلیدی در درگیری‌های اخیر اتیوپی داشته و به تقویت موقعیت دولت آدیس‌آبابا در مقابل حملات شورشیان 'جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای' کمک کرده است.

دولت اتیوپی از کشورهای ایران و ترکیه پهپاد خریده است. همچنین گزارش شده که از طریق امارات متحده عربی به پهپادهای چینی 'وینگ لونگ ۲' دست یافته است.

امارات متحده عربی پهپادهای ساخت چین را در جنگ خشونت‌بار داخلی لیبی هم در اختیار متحدش ژنرال خلیفه حفتر قرار داد.

پهپادهای مسلح در بسیاری از موارد تاثیر سرنوشت‌سازی در نزاع‌ها داشته‌اند؛ همانطور که به بقای دولت لیبی در طرابلس، که مورد تایید جامعه بین‌المللی است، کمک کردند. در جنگ سال گذشته قره‌باغ هم پهپادهای تامین‌شده توسط ترکیه عامل موثری بودند که با کمک آنها سربازهای جمهوری آذربایجان توانستند سرزمین‌های مورد مناقشه را از کنترل ارمنستان خارج کنند.

حملات پهپادی اغلب دوراهی‌های اخلاقی و پیچیدگی‌های حقوقی را پیش می‌کشند. دقت آنها به اندازه دقت اطلاعاتی است که برپایه آن شکل گرفته‌اند. امید به اینکه پیمان‌های تسلیحاتی بین‌المللی بتواند برای استفاده از آنها محدودیت تعیین کند، امیدی واهی است.

ایالات متحده آمریکا تمایلی ندارد تکنولوژی برتر خود را به هیچ کس جز دوستان نزدیکش صادر کند؛ در حالی‌که دیگران چنین تمایزاتی قائل نیستند.

در واقع گسترش پهپادها بی‌وقفه در جریان است.

بیش از ۱۰۰ کشور و گروه‌های غیردولتی پهپاد دارند و بسیاری از بازیگران به پهپادهای مسلح دسترسی دارند. همانطور که پل شار، مدیر مطالعات مرکز امنیت نوین آمریکا می‌گوید، به‌ نظر می‌آید افزایش این سیستم‌ها ادامه داشته باشد.

او می‌گوید "چین در حال حاضر صادرکننده اصلی پهپادهای مسلح در جهان است. اما پهپادها فقط در دسترس قدرت‌های نظامی بزرگ نیستند. قدرت‌های میانی مثل ایران و ترکیه به فناوری پهپاد دسترسی دارند و سیستم‌های آن را به خارج می‌فروشند."

او استدلال می‌کند که "فناوری پهپادهای تجاری آنقدر به طور گسترده در دسترس است که هر فردی می‌تواند با چند صد دلار یک پهپاد دست‌ساز ابتدایی مهاجم بسازد. و بعضی گروه‌های تروریستی چنین می‌کنند."

به اعتقاد او قدرت موثر و تعیین‌کننده پهپادها موضوع عجیبی نیست چون نیروی هوایی ارزان در اختیار کشورها قرار می‌دهند.

او می‌گوید: "دولت‌ها و گروه‌های غیردولتی که توانایی خرید جت‌های جنگنده را ندارند، می‌توانند پهپاد بخرند. گرچه پهپادها به اندازه جت‌ها قدرت جنگی ندارند، اما به بازیگران امکان دسترسی به برخی از امکانات نیروی هوایی را می‌دهند. با فناوری دیجیتال که رصد و اکتشاف و حمله دقیق را ممکن می‌کند، پهپادها می‌توانند برای نیروی زمینی کاملا کشنده باشند."

اما نقش تعیین کننده پهپادها در جنگ‌های داخلی و درگیری‌های منطقه‌ای فقط یک نشانه از ارزش پهپادها در جنگ‌های آینده است.

وقتی ایالات متحده آمریکا و متحدانش بر عملیات‌های ضد گروه‌های شورشی متمرکز بودند، روسیه از حضورش در سوریه به عنوان یک میدان مانور استفاده کرد تا پهپادها را با سایر امکانات جنگی‌اش آزمایش کند.

ساموئل بندت، یکی از اعضای برنامه مطالعات روسیه در مرکز تحلیل نیروی دریایی می‌گوید: "ناوگان پهپادهای روسیه در سوریه ماموریت‌های اطلاعاتی، شناسایی و تجسس مهمی انجام دادند که اهداف شناسایی شده را همزمان و به طور پیوسته از طریق پهپادها با توپخانه روسی و سیستم راکت‌انداز چندگانه متصل می‌کرد."

"این تصویر کلی اکنون مشخص می‌کند که ارتش روسیه چطور امروز و در آینده با استفاده از تصاویر شبانه‌روزی از میدان نبرد که پهپادها همزمان در اختیار سربازان قرار می‌دهند، میدان جنگ را هدایت خواهد کرد. توانایی‌ای که فرماندهان جنگ قبل از این به آن دسترسی نداشتند."

جنگ در اوکراین که با وجود انکار روسیه نیروهای نظامی این کشور هم در آن دخیل بودند، اطلاعات ارزشمندی درباره برنامه‌ استفاده از پهپادها در اختیار قرار داده است.

چند نوع پهپاد ساخت روسیه در شرق اوکراین ساقط شده است. آقای بندت می‌گوید که ماموریت و کارکرد اولیه این پهپادها تجسس و جمع‌آوری اطلاعات بوده "اما در زمینه جنگ الکترونیک با نوع ویژه‌ای از پهپادهای روسی که مناسب این کار است، ماموریت مهم دیگری هم دارند."

جنگ الکترونیک هنر شناسایی و پیدا کردن مکان نیروهای دشمن از طریق سیگنال‌هایی است که می‌فرستند و سپس قطع ارتباط و منزوی کردن آنها از طریق اختلال و پارازیت در سیستم ارتباطی.

روسیه ممکن است در زمینه ساختار و پیچیدگی پیشرفته‌ترین فناوری‌هایش از آمریکا یک دهه عقب باشد، اما در زمینه ادغام پهپادها در واحدهای جنگی خود، به‌خوبی از آمریکا جلوتر است.

آقای بندت می‌گوید پهپادهای نظامی در تمام واحدهای نیروهای ارتش روسیه مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

"مفید بودن این ساختار در جنگ ثابت شده است؛ از طریق شناسایی سریع یگان‌های زرهی اوکراین، انداختن پارازیت و ایجاد اختلال در سیستم ارتباطی‌شان و گرفتن آتشبار ویرانگر توپخانه به سمت آنها."

جنگ‌های پهپادی آمریکا از آفریقا تا خاورمیانه

اما اوکراین هم به پهپادهای مسلح ساخت ترکیه دسترسی دارد و در جنگ دونباس از آنها علیه جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه در شرق استفاده کرده است.

دور از میدان‌های نبرد سنگین، یگان‌های شورشی و شبه‌نظامی همچنان از پهپادها استفاده می‌کنند.

اما اگر خطرات پهپادها نسبتا به خوبی شناسایی شده، چرا مقابله با آنها اینقدر سخت است؟

آقای شار می‌گوید "بیشتر پهپادهای مورد استفاده کوچک‌تر از هواپیماهای جنگی معمولی هستند و به سیستم پدافند هوایی متفاوتی نیاز دارند. آنها با سرعت کم‌تر و در ارتفاع پایین‌تر پرواز می‌کنند؛ معنایش این است که بیشتر سیستم‌های پدافند هوایی برای هدف قرار دادن آنها بهینه‌سازی نشده است."

او می‌گوید "بسیاری از کشورها مشغول ساخت سیستم‌های 'پادکار' یا 'اقدام متقابل' برای مقابله با پهپادها هستند و به مرور زمان شاهد به‌کارگیری سیستم‌های موثرتر ضد پهپادی در میدان‌های جنگ خواهیم بود." اما یکی از چالش‌ها مقابله با حمله گروهی پهپادهاست چرا که پهپادهای ارزان را می‌توان به تعداد زیاد ساخت.

بحث‌های زیادی درباره پهپادهای آینده در جریان است؛ هواپیماهای بدون سرنشینی که "گله‌های پهپاد" خوانده می‌شوند.

ما در سال ۲۰۱۸ شاهد حمله گروهی پهپادهای شبه‌نظامیان سوریه علیه پایگاه هوایی روسیه بودیم که در آن ۱۳ پهپاد به کار گرفته شد. اما پل شار اصرار دارد که سیل پهپادها به معنای هجوم گله‌ای آنها نیست.

او توضیح می‌دهد که "هجوم گله‌ای چندان بر اساس تعداد پهپادها در یک حمله تعریف نمی‌شود؛ بلکه به معنای توانایی آنها در همکاری و هماهنگی بدون دخالت انسان است."

از این هجوم پهپادی می‌توان برای حملات همزمان و چند جهتی استفاده کرد به صورتی که نیروهای دفاعی مغلوب شوند.

او هشدار می‌دهد که در طول زمان، این اتفاق می‌تواند تاثیر چشمگیری در دگرگون کردن میدان‌های جنگ داشته باشد.