از سَیّافانِ حَرَس در بارگاهِ ولی فقیه

تاریخ نگارش:08.06.2024

از سَیّافانِ حَرَس در بارگاهِ ولی فقیه

[ *(سَیّاف حَرَس= پاسدار میر غضبِ شمشیر زن) ….... امیری حَرَس به همه روزگار، یکی از شغلهای معظّم بوده است؛ چنان که گذشت از [= به غیر از/سوای از] امیر حاجب بزرگ، هیچکس از امیر حَرَس، به درگاه، بزرگتر نبوده است از بهر آن که شغل او به سیاست، تعلّق دارد. همه از خشم و عقوبت پادشاه بترسند و چون پادشاه بر کسی خشم گیرد، او را فرماید گردن زدن و دست و پای بریدن و بر دار کردن و چوب زدن و به زندان بردن و در چاه کردن....  و کار او از بامداد تا شب، گردن زدن است و دست و پای بریدن و چوب زدن و به زندان کردن ... و مردمان به مَثَل از او بیش بترسیدندی که از پادشاه]

[کتاب: سیاستنامه –  نویسنده: خواجه نظام الملک – انتشارات: اساطیر – سال انتشار 1375 – محل نشر: تهران-  صص. 168/169]

فاجعه تداوم خونریزی و جانستانی و کشتارهای سرسام آور را از طرف سپاه و لشگر و رکابدارانِ مُتعه و تابع حُکّام بی لیاقت و فرّ در طول فراز و نشیبهای تاریخ ایران از کهنترین ایّام تا سیطره یابی سلسله خلفای معمّم الله در عصر مدرن میتوان آشکارا از یک طرف، از زبان «امیران حَرَس معاصر» شنید و قرائت کرد و از طرف دیگر، به قبرستانهای خاورانگونه در سراسر میهن رجوع و همچنین به رویدادهای روزمره در کنج و زوایای ایران و نقش سرکوبگری آنها توجّه کرد. جهت آگاهی در زمینه جنایتها و نکبتکاریها و بیدادگریها و سرکوبگریهای مالیخولیایی امیران حَرَس بنگرید به کتاب قطور ذیل که بالغ بر تقریبا دوازده هزار صفحه است:

[کتاب: سپاه در گذر انقلاب (در دوازده جلد) –  مولّف: محمّد قاسم فروغی جهرمی – انتشارات: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی – سال انتشار: 1393 – محلّ نشر: تهران]

چرا کثیری از ما ایرانیان هنوز که هنوز است نمیتوانیم تفاوت و همبستگی و پیوند چیزها را از چشم اندازهای فردیّت و کلیّت ببینیم و برآورد کنیم؟. چرا هنوز کثیری نمیتوانند زنجیره به هم پیوسته و درهمبافته و معنادار «پاراگرافها» را بفهمند که از جمله ها ساخته شده اند و جمله ها از کلمات و کلمات از حروف و حروف از آواها؟. چرا هنوز کثیری نمیتوانند دریابند و بفهمند که جامعه و مجلس و قانون اساسی و دولت و فرمانروایی و قدرت و اقتدار و انتخابات و امثالهم، پدیده های علیحده و مستقل از همدیگر نیستند؛ بلکه در پیوند با همدیگر میتوانند عملکرد ارزشمند داشته باشند و در برگیرنده جامعیّت وجودی انسانهای یک سرزمین را واتاب دهند؟. چرا کثیری از  انسانها هنوز نمیتوانند تصوّر این را داشته باشند که اجزا و قطعات ریز و دُرُشت هر ماشینی با پیوند نقشی که ایفا میکنند، امکانهای به حرکت افتادن ماشین و بهره ور بودن آن را مهیّا میکنند؟. چگونه میتوان به دروغ ادّعا کرد که جامعه را با حذف و کشتار و محروم کردن بخشهای کلیدی و مهم آن میتوان به پیشرفت و آفرینش و استقلالش امیدوار بود؟. چگونه ممکن است که با بریدن شاخه ها و تکاندن برگها و صدمه زدن به تنه و ریشه درختان به شکوفا شدن و بار و بر دادن آنها اطمینان داشت؟. 
چه چیزهایی در ذهنیّت و مغز گرایشهایی/تشکیلاتی/گروههایی/سازمانهایی/مومنان به نحله ها و مرامها و مسلکها و مذاهب و ادیان جورواجور رخنه و جاخوش کرده اند و مقیم ابدی میشوند؛ طوری که اگر افراد در ارگانهای کشوری، مصدر آمریّت شوند، بلافاصله  و  بیش از هر چیز دیگری به جای در فکر سعادت و نیکی و خوشی و شادمانی و فرهنگیده شدن و منش والاگهر و آگاهی بارآور انسانها  باشند در سمت و سوی تخریب و نابودی و اضمحلال و قهقرایی و نکبت و بیداد و فروپاشی اخلاق و پایمالی آداب و سُنن و فساد مناسبات اقتصادی و اجتماعی و کشوری و جانستانی و خونریزی همدیگر متمایل و شدّاد دوران میشوند؟. چه چیزهایی در گوشه و کنار اجتماع و تاریخ و فرهنگ مردم ایران از گذشته های دور تا امروز همچنان فعّال مایشاء در «آگاهبود و ناخودآگاهبود» آحادّ انسانها دوام آورده اند که پیامدشان در مناسبات اجتماعی و کشوری به دوام اغتشاش مختوم شده اند؛ نه «سامانبندی جامعه و هنر کشورآرایی»؟. چه چیزهایی باعث شده اند که جامعه ایرانیان از «آفرینش و رفتن به راه خود» هنوز که هنوز است ناکام و مستاصل باشند؟. چرا کثیری از ما ایرانیان هنوز نمیتوانیم به کشف و شناخت ابعاد وجودی یکدیگر در مقام انسان با تمام فروزه های ستودنی و توبیخی و شایان آفرینها و مستلزم سنجشگریها راه پیدا کنیم؟. چرا؟.   
چرا نمیخواهیم در مقام مردمی که مسبّب فلاکتها و نکبتها و واماندگیهای خودمان هستیم، بپذیریم و تصدیق کنیم که میتوانیم در مقام انسانهایی سازنده و مسئول و گشوده فکر و آگاهمند،  همبسته و همعزم و همکار شویم؟. چه چیزهایی تا امروز مانع صخره سان در ناکام ماندن باهمستان آرزویی بوده اند؟. چرا کثیری از انسانها به جای آنکه در باره «علّتها و ریشه ها» بیندیشند و در صدد راهگشایها باشند، فقط یاد گرفته اند که از پیامدها و عواقب وخیم فقط ناله ها و شکایتها کنند و دیگران را متّهم و مقصّر؟. چرا کثیری از ما هنوز که هنوز است هر چیزی را در کمال و واجد شرایط ایده آلی و مطلوب خود میخواهیم؛ نه بدانسان که هستند و میتوانند باشند؟. چرا ما در وجود هر انسانی، قبل از هر چیز، خاصم خود را میبینیم، نه همنوع خود را؟. آیا اگر عضوی از اعضاء بدن آدمی، آسیب ببیند، باید تمام وجود انسان را خاک کرد؟. آیا اگر گوشه ای از فرش گرانقیمت آدمی، فرسود و پاره شد، باید فرش را به دور انداخت؟. آیا اگر درختی از باغ، بیمار شد و خشکید، باید تمام درختان باغ را بُرید و  سوزانید؟. آیا اگر جلد کتابی نایاب و منحصر به فرد، لکه ای بر آن افتاد، باید کتاب را پاره و خمیر کرد؟. چرا کثیری از ما ایرانیان هنوز که هنوز است نمیتوانیم «انسان را در مقام انسان» با تمام جلوه های شناخته و ناشناخته آن در نظر بگیریم و به رسمیّت بشناسیم؟. چرا ما هنوز نمیدانیم که «منطق» را چگونه میتوان در خصوص «فردیّت خود و کلیّت تصوّر فردیّتها» دریافت؟. چرا کثیری از ما هنوز نمیتوانیم تفاوت و پیوند گوهری «دانه های انار و انجیر و گندم» را از مفهوم «انار و انجیر و خوشه گندم» تمییز و تشخیص دهیم؟. مشکل در کجا و چه چیزهایی ریشه دارد؟. 

     
1.    از عاقلانی که جاهلند و پراکنده تا جاهلانی که متّحدند و جنگنده.

نافرزانگی و ناپختگی فکری و تجربی تحصیل کردگان و کنشگران ایرانی را که ادّعای «مخالفت با مقتدران وقت» را دارند، میتوان از رفتارها و گفتارهای آنها به آسانی شناخت و میزان جهالت آنها را حسب کنشها و واکنشهایشان در طول بیش از چهار دهه و نیم برآورد کرد؛ یعنی عُقلائی که پس از سپری شدن تقریبا نیم قرن از سیطره یابی خونریزترین جنایتکاران تاریخ ایران و جهان بر سرنوشت مردم بی دفاع و قربانی غرایز و سوائق حُکام و اعوان و انصارشان، همچنان دوام سلطه آنها را با ناباوری و وحشت استخوانسوز نظاره گر و آچمز هستند. حکومتی که متصدّیان جاه طلب و قدرتپرستش، ماسک الاهیات توجیهی را بر سیمای کریه و چندش آور خود آویخته اند تا برای تمام تبهکاریها و جنایتها و تجاوزات و غارتگریها و ویرانگریها و توحّش ددّخویانه ای که از خود بروز میدهند به انواع و اقسام مستمسکهای فریب دهنده و مصادره به مطلوب چنگ آویزند. اینهمه فجایع دلخراش هنوز رانه ای تکاندهنده محسوب نمیشوند تا عاقلان مدّعو را از پراکندگی مقهور و محصول عقاید سخیف و تهوّع آور و ایدئولوژیهای منحط و مرام و مسلکهای پوسیده و نظریّه های آکبندی-سمنتی بی مغز و مایه و تلقینات بی پایه و اصل خودشان برهانند و هنر استقلال فکر و مسئولیّت پذیری آگاهانه و دلاوری شخصی را پاس بدارند و برای تایید و تصدیق حدّاقل پرنسیپهای عملکردی و بهره آور از برای تلاشهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی در دوران خودشان گرد هم آیند و در سمت و سوی آفریدن باهمستانی که نه تنها لایق آحادّ مردم ایران باشد؛ بلکه همچنین نمایانگر فرزانگی و شعور و درک و فهم و آگاهی و بلوغ و نبوغ کنشگری و خردلی ثمربخش از آموزشهای تحصیلی آنها را نشان دهد.
جهل به تار و پود «عقول و احساس آدمیان» آمیخته است و کمتر در معرض گازانبرهای نیروی سنجشگری/انتقادی آدمیان پدیدار میشود. جهل همواره خودش را در لفّافه ای از ظواهر عقلانی  استتار میکند و حتّا انسان را به نام «کار عقلانی» به انجام اقداماتی ترغیب و تشویق میکند که هیچگونه سنخیّتی با رفتار عقلانی ندارند؛ ولی به نام حرکتی و کنش و واکنشی عقلانی جلوه گر میشوند. وقتی انسانها نتوانند یا نخواهند و نکوشند که چهره های مرئی و نامرئی جهل را در وجود خودشان کشف و رسوا و سنجشگری کنند، آنگاه آنانی که جهل را تا سر حد ایمان الهی ارتقاء داده اند در وحدت عقیدتی و بلاهت متابعتی به جنگاورانی استحاله پیدا میکنند که عُقلای متفرّق از درک و فهم و رفتار و گفتار و «وحدت اتّحادی» آنها شگفت زده میشوند. عقلی که جهل بتواند بر آن سایه افکند و انسان عقلانی را به کنشها و واکنشهای جهالت آمیز وادارد، هیچگاه نخواهد توانست در محاسبه پذیرترین فرم ممکن بر جهالتی چیره شود که «وحدت جنگنده» با انسجام متابعتی در سیطره و تحت راهبردهای قائد اعظم یا مرجع تقلید یا امامت مقلّدین از خودشان بروز میدهند. دو بدیل به شدّت مخالف در ظاهر؛ ولی دارای پیامدهای مشترک و فاجعه بار برای ایران و مردمش در واقعیتهای پراکتیکی از یکصد سال پیش تا امروز  با یکدیگر رقابتهای خصمانه داشته اند و هنوزم دارند بدون آنکه یکی از آنها توانسته باشد بر دیگری غالب مطلق شود یا دیگری را همسان خودش بار آورد. 
جامعه ایرانیان مابین دو بدیل «عاقلان جاهل و جاهلان متّحد و جنگنده» مدام همچون پاندول ساعت در نوسان است و برای آنکه بتوان به سرگردانی پاندولی و پریشیدگی و درب و داغانی مناسبات انسانی و کشورداری پایانی خردمندانه داد، راهی نیست سوای اینکه «عاقلان جاهل» بیاموزند که چگونه میتوان بر «جهلی» چیره شد که «عقل آنها» را بازیچه خود کرده و کنشها و واکنشهای احمقانه را نسبت به خودشان و جامعه ایرانی رقم میزنند.

2-    آنچه که دیر میشکوفد؛ ولی استوار و بارور میماند.

یکی  بذر تربچه و کدو تنبل و پیچک و نهال خیار و گوجه و بادمجان میکارد و در کوچکترین فرصت ممکن، بهره بردار آنها میشود، یکی نیز می آید و «تخمه  درخت گردو و زردآلو و سیب و پرتقال و امثالهم» میکارد و سالهای سال به آبیاری و پرورش آنها همّت شبانه روزی میکند. دهه ها و سالها باید بگذرند تا تخمه درختان میوه به بار آیند و محصول آنها نصیب همگان شود. 
«افکار و ایده های ریشه ای و مغزه دار و ژرف اندیشیده» به سان تخمه های درختان بار آور هستند که دیر شکوفا میشوند، امّا استوار و پُربار می مانند. جامعه تحصیل کردگان و کنشگران ایرانی از یک قرن پیش تا امروز عادت کرده اند که هر چیزی را همچون بذری در نظر آورند که امروز میتوان آن را کاشت تا چند صباحی دیگر، از بهره اش استفاده کرد. به همین دلیل نیز شبانه روز به دور دنیا به دنبال «بذرهای گلخانه ای» هستند تا بتوانند با کشت و زرع آنها در یک چشم بر هم زدن از پس معضلات و بغرنجهای کشوری و اجتماعی در کوتاهترین فرصت ممکن بر آیند. شکست آنها در بی نتیجه ماندن دائمی تمام عرصه های «بذرکاوی و بذرکاشتن» در این است که هنوز هنر کاشتن و پروراندن «تخمه ایده های درختان بار آور» را نیاموخته اند و نمیدانند.  متفکّران و فیلسوفان و شاعران و نویسندگان و هنرمندان باختر زمین آموخته بودند که چگونه میتوان اصول کاشتن «تخمه ایده ها و افکار فردی» را  به تن خویش آزمود و آبیاری و فرابالاند تا جامعه به باغ زندگی باهمزیستی کامیاب شوند. ما امّا هنوز اندر خم یک کوچه مانده ایم زار و خوار.  به همین دلیل نیز، خلفای الله توانسته اند تا امروز دکّاندار بذرهایی باشند که طیف تحصیل کرده و کنشگر ایرانی تولید و پخش و پلا میکنند بدون آنکه بهره ای برای خودشان و مردم اجتماع داشته باشند.    

3-    سرنشینانِ رورُوِک

زندگی، پروسه ای است که همچون رودخانه های جاری و ساری است. زیستن نیز در موقعیّتها و مکانهای مختلف در پیچ و خم روزگار به واکنشهای درخور و متناسب با موقعیّت و زمان منوط و ملزوم است. در نتیجه نمیتوان با آویزان ماندن به بسیاری از ابزارها و آلات و متدها و کارهایی که در برهه ای از زمان و مکان علیحده و منقطع، نقش راهگشا و کارگشا داشته اند، تا ابد اطمینان خاطر داشت که میتوان از چنان ابزارها و ادوات و امکانها استفاده مفید و بهره آور برای گلاویز شدن با مشکلات و معضلات تازه به تازه داشت. نحیف بودن انسانها را از روشهای روبرو شدن آنها با مسائل و مشکلات میتوان به آسانی تمییز و تشخیص داد. نزدیک به یک قرن آزگار است که تحصیل کردگان و کنشگران ایرانی، زایش امکانها را برای بالیدن و رشد کردن و بر پاهای خویش ایستادن را به دور انداخته اند و با تمام خیرخواهیها و چه بسا ادّعاهای معصومانه و  گاه مضحک خود، حسب تمایلات شخصی و علایق گوناگون در «روروکهایی» نشسته اند و  همچون کودکان با لبخندی ملیح امّا سخت جدّی و پر انرژی به ورجه ورجه کردن در تمام عرصه های ممکن مسائل میهنی و جهانی قیقاژهای رنگارنگ میدهند. 
عدّه ای در روروک «محمدابن عبدالله و اسلامیّت» آرمیده اند. عدّه ای در روروک دیگر «انبیاء و رسولان» لمیده اند. عده ای در روروک «مارکس و صحابه» جا خوش کرده اند. عده ای در روروک «اساتید دانشگاههای باختری» چمباتمه زده اند. عده ای در روروک «فلاسفه و متفکّران اروپایی و آمریکایی» چادر زده اند. از میان اینهمه کنشگران و تحصیل کردگان تاق و جفت، هنوز به ندرت و به سختی میتوان افرادی را پیدا کرد که بزرگ و بالغ شده باشند؛ طوری که بتوانند بر پاهای استقلال اندیشیدن و راه رفتن در مسیر تجربیّات و تامّلات فردی و هنر جست و جوهای پرسشی/سنجشی خودشان استوار و با صلابت، کاونده بمانند و صاحب فکر و ایده آفرین. آنانی که تمام عمرشان را در «روروکهای ساخته و پرداخته دیگران» میزییند با این توهم که با پاهای خودشان در حال راه رفتن و با مغز خودشان در حال اندیشیدن هستند، هیچگاه رشد نخواهند کرد؛ طوری که بتوانند فکری و ایده ای خردلسان از خودشان داشته باشند تا به کمک آن بتوانند سنگی را از روی سنگهای فلاکتها و مصایب میهن و مردمش بردارند. من میپرسم که کنشگران و تحصیل کردگان ایرانی، تا کی میخواهند در کجاوه «روروکهای رنگارنگ عقاید و نظرات دیگران»، اسیر و حقیر و ذلیل و تابع و تکرارگو بنشینند و هرگز از خودشان فکری و ایده ای برای گلاویز شدن با معضلات و بُغرنجهای میهنی نداشته باشند؟. تا کی؟.  

4-    جاذبه ها و پیامدهای نفرت و گریز

[......  شکّ کردن همانا خاستگاه و مادر فوندامنتالیسم است یا به عبارت دیگر؛ هر چقدر خطر نفوذ و تاثیر شکّ کردن در ذهنیّت انسانها بیشتر باشد به همان میزان نیز تلاش میشود که علیه راههای نفوذی و موثّری شک کردن از طرف مومنان و معتقدان، واکنش نشان داده و  نشانه های شکّ کردن، سرکوبیده و متلاشی شوند تا  فوندامنتالیسم همچنان محفوظ و با دوام بماند. در حقیقت، مومنین و معتقدین میکوشند که یا پروسه شکّ کردن را ناممکن کنند یا اینکه خوشنشینی شکّ کردن را در مغز انسانها ریشه کن کنند. برای مومنین و معتقدین در این زمینه، هیچ چیزی مناسبتر از این نیست که بتوان اثبات و کاری کرد تا شکّاکان نامدار و مشهور – یا «بیگناهانی» که به حیث سپر بلا و برّه قربانی انتخاب میشوند، به طور «داوطلبانه» به اشتباهات خودشان مُقر بیایند و به گناه خود اعتراف کنند.  از نظر مومنین و معتقدین، وادار کردن به اعترافات اجباری و شناعت جبری در حقّ دیگراندیشان به حیث استراتژی محافظتی علیه هر نوع کنش و واکنش و روشی به شمار می آید که میتواند خطر گسترش عمیق شکّ کردن را در نطفه خفه کند. پروسه تحمیل و اجبار و زورگویی باید بتواند کمک کند تا قدرت سیستم کندوی عقیدتی و حقیقت ادّعایی نصوص هرگز لم و بم ناپذیر مذهب/دین/ایدئولوژی/اعتقادات آکبندی نجات داده و از هر نوع خطری مصون بمانند].

[Gotteskrise -Arnold Künzli (1919 – 2008) – Rowohlt Verlag – Hamburg - 1998 – S. 35/36]

نفرت میتواند جاذبه های شهوانی داشته باشد. همینطور گریز از آنانی که خلاف دیدگاهها و اعتقادات و غیره و ذالک ما  را دارند، میتواند جاذبه های افسونگر داشته باشد؛ طوری که آدمیان را در طول تمام عمرشان مقهور و مغلوب و متابع سوائق «نفرت و گریز» به غل و زنجیرهای سنگین و ضخیم در بند کنند. هر چقدر انسانها از «دگراندیشان» و سنجشگران عقاید و نظرات خودشان فراری باشند، به همان میزان بر انباشت قطره قطره چکانی «نفرت و گریز» از همنوعان خود می افزایند، چه بخواهند، چه نخواهند. مسئله شکلگیری نفرت و گریز از آسمان نازل نمیشود و در مغز و قلب و روح و روان انسانها نیز سلطان صاحبقران بر شعور و فهم و درک و آگاهی آنها برای اجرای اوامر قبله عالم، مستولی نمیشود؛ بلکه «نفرت و گریز» از پیامدهای «ضعف شخصیّت و بیمایگی انسانها» نشات میگیرد که اعتقاداتشان بر هیچ دلایل مستدل و متّقنی استوار نیستند؛ بلکه فقط اکتسابات شنیداری و تلقینی و آداب و رسومی هستند که بدون هیچ امّا و اگری پذیرفته و به حیث اصول صحیح و معیار در ذهنیّت آدمیان اطراق کرده اند. 
پیش از آنکه وجودمان به میدانی برای «نفرت و گریز» تبدیل شود، نیک است هر فردی در باره محتویات ذهنیّت خودش با رادمنشی و دلیری ستودنی بیندیشد و رگ و ریشه های هر گونه بذر زهر آلود نفرت و گریز از دگراندیشان را از خاک مستعد خود به دور ریزد شاید از این راه، زمینه های آفرینش باهمستانی را رقم بزنیم که قرنهای قرن است در حسرت غیبت آن فقط با نفرت و گریز از همدیگر، ناممکن بودنش را تضمین کرده و تداوم داده ایم.  

5-    زبان سیاست و شبکه های اجتماعی

معنای کلیدی و اساسی «زبان سیاست روز» در این نهفته است که زبان سیاسی کنشگران امروزی، هرگز «زبان تخصّصی» نیست؛ بلکه زبان هدفمند و غرضمند است. وقتی که در باره موضوعی، رویدادی، حادثه ای و امثالهم در سراسر شبکه های اجتماعی و مطبوعات تحریری، دیدگاههای ضدّ و نقیض با انواع و اقسام آرایه های تفسیری و احتمالی و یک کلاغ، چهل کلاغی  صحبت و مطالبی منتشر میشوند، آنگاه  آدمیان با دو آلترناتیو رویارو هستند. یا «عقاید و نظرات انتشاری و شفاهی» را قبول میکنند یا اینکه آنها را تکذیب و رد میکنند. معمولا نظراتی که در شبکه های اجتماعی پخش میشوند، حسب برآورد کردن تمایلات سیاسی /عقیدتی و سمتگیریهای قدرتگرایی و سنگین کردن کفّه دلخواه به نفع گرایش خود به پس و پیش کردن و دستکاری «رویدادها و مسائل» برای تحمیل و تلقین کردن نظرات تشکیلاتی، دستچین و آماده و عرضه میشوند. کمتر کسانی را میتوان پیدا کرد که بتوانند از میان رگبار نظرات البسه ای و ساخته و پرداخته و دستچین شده که نشانگر توسعه و توزیع دیدگاههای مختلف و ضدّ و نقیض و ساختگی هستند با اندیشیدن از راه مغز و تجربیات شخصی خودشان به «آفرینش»، دیدگاه فردی کامیاب شوند. آدمیان ترجیح میدهند که دیگران به جای آنها بیندیشند و حرف بزنند تا فقط از در تایید و تصدیق یا تکذیب و انکار بر آیند. اینکه آیا دیدگاههای انتشاری و شفاهی، سر سوزن با «واقعیّتها و رویدادها و مسائل»، اینهمانی دارند و مطابقت میکنند و تاثیری در حلّ و فصل آنها دارند، چندان مدّ نظر آدمیان «آمینگوی یا لعنتگوی» نیست.
تا زمانی که «زبان سیاست»، زبان اغراضی و هدفمند در سمت و سوی منافع و گرایشها و عقاید فرقه ای و سازمانی و تشکیلاتی و حزبی و مرام و مسلکی است، آدمیان اصلا و ابدا در «گستره سیاست» نیستند و به آن نیز هیچ تعلّقی ندارند که بخواهند یا بتوانند نقشی را در موضوعات و مسائلش ایفا کنند؛ بلکه در «دایره فضایی» سیر و سیاحت میکنند که کنشگران مغرض از طریق «زبان سیاست» برای ساختن و تحمیل و تلقین آن به ذهنیّت و روح و روان انسانها، شبانه روز در تقلّا هستند. سیاست در جایی واقعیّت ملموس دارد که مسائل باهمستان انسانها و مُعضلات اجتماعی در زبان کنشگران به شیوه ای عبارتبندی شوند که هنر اندیشیدن با مغز خود را از آن طریق بتوانند اثبات کنند و ایده هایی از بهر گلاویزی و راهگشایی مسائل در اختیار انسانها بگذارند. آنانی که به «زبان سیاست»، اغراض خود را پیگیری میکنند، هرگز «سیاستمدار» نیست؛ بلکه «لومپنها و پوپولیستهایی» هستند که «گستره سیاست» را میدان خودنماییهای جاه طلبانه و ترضیه اغراض و سوائق سخیف و حقیر خودشان و تشکیلات وابسته به آن کرده اند. جامعه ای که در چنگال «سیّاسان مُغرض» گرفتار شده باشد، هیچگاه مسائل و معضلات اجتماعی و کشوری اش حلّ و فصل نخواهند شد؛ بلکه در شکل و شمایلهای مختلف به دوام خود امتداد خواهند داد. 
در این خصوص میتوان حتّا تاکید کرد و گفت کسانی که تصوّر میکنند و از همه بدتر به خودشان تلقین و تحمیل میکنند که فراسوی هر گونه خطا و اشتباه نظری و پراکتیکی بیتوته حقّ به جانبی کرده اند یا از لحاظ کنشگری سیاسی فراسوی لزوم محاوره باهماندیشی هستند؛ زیرا مدّعیند که حقیقت، ملک طلق و ارثی خودشان است، هیچگاه ضرورت این را حسّ نخواهند کرد و تمییز و تشخیص نیز نخواهند داد که با دگراندیشان به گفت و شنودهای آموزشی/انتقادی رو آورند. «ایمانوئل کانت [Immanuel Kant (1724-1804)]» از دشوار بودن مسئله «روشن اندیشی» سخن میگوید و دلیل آن را تنبلی و اهمالکاری و خود مقصّری و صغارت و حقارت و متابعتی و آئوتوریته پذیری و تسلیم شدگی و ذلالت و جهالت آدمیان میداند که شهامت و دلاوری و راستمنشی ندارند تا به نیروی فهم و شعور و تمیز و تشخیص فردی و تجربیات شخصی اتّکا کنند و تصمیمهای فردی بگیرند. چنین رفتارهایی کلّا حکایت از این میکنند که آدمیان ترجیح میدهند در هر زمانی و مکانی و دوره ای، فقط دیگران به جای آنها فکر کنند و تصمیم بگیرند. رمز و راز بسیاری از فلاکتها و دوام فجایع جوامع بشری در همین نکته نهفته است.

6-    میتوان تمام عمر، دمکرات نبود؛ ولی شبانه روز، ادّعای دمکرات بودن داشت!.

دمکرات بودن به حرف و ادّعا نیست. به تحصیل و فارغ التّحصیل شدن در رشته علوم سیاسی یا دیگر علوم بشری نیز نیست. به فعالیّتهای سیاسی و کشمکشهای بگیر و ببندی نیست. به مو سفید کردن و داغ زندانها و حبسها را به تن و روح داشتن نیست.  همچنین به دانستن و آگاهی داشتن از انواع و اقسام نظریّه ها و ایده های سیاسی نیست. به عضویّت داشتن در تشکیلات و سازمانها و احزاب و گروههای سیاسی و هواداری کردن از آنها نیست؛ بلکه «دمکرات بودن» به معنای شعور و فهم ظریف و ژرفارو داشتن برای تمییز و تشخیص دادن «اندازه و میزان اراده استبدادی و دیکتاتور صفتی» در وجود تک تک خود ماست و تلاش برای شناخت و سنجشگری ابعاد آن در وجود تک تک خود ما و دیگران است. 
هر چقدر انسانها و در اینجا – کنشگران متنوّع عرصه سیاست – بتوانند و بکوشند که درجات متغیّر «اراده های استبدادی و دیکتاتور صفتی» خودشان را بشناسند و در جهت سنجشگری و فاصله گرفتن آگاهانه از آنها در موقعیّتها و مواضع و زمانهای گوناگون همّت کنند، به همان میزان میتوانند نه تنها برای همبستگی و باهماندیشی و همعزمی به یکدیگر نزدیک شوند؛ بلکه در آفرینش مناسبات دمکراتیک نیز توانمند خواهند شد؛ طوری که به سهم خودشان نقش ارزشمندی را در چفت و بست جامعه انسانهای فرهنگیده و مسئولیّت پذیر ایفا کنند. فاجعه غم انگیز در تاریخ معاصر ایران تا امروز این بوده است که گرایشها و تشکیلات سیاسی فقط ادّعای دمکرات بودن کرده اند؛ ولی در پراکتیک اجتماعی به «اراده استبدادی و دیکتاتور صفتی خودشان» میدانی بس بسیار وسیع برای چهار نعله تاختن داده اند. تحوّل و دگرگشت در مناسبات اجتماعی و کشوری در جایی و زمانی رخ میدهد که نشانه هایی از «منش دمکرات» در گفتار و کردار و تفکّر انسانهای کنشگر، واقعیّت ملموس و آشکار و صمیمی داشته باشد؛ در غیر این صورت، هر ادّعایی فقط ادّعا میماند و هرگز در واقعیّت اجتماعی و کشوری پدیدار نمیشود. سیستم کشورداری دمکراتیک از پیامدهای منش دمکراتیک انسانهاست؛ نه برعکس. از خود بپرسیم که من نوعی/تشکیلات/حزب/گروه/سازمان/فرقه من تا چه اندازه به نکبت خانمانسوز «اراده استبدادی و دیکتاتور صفتی» آلوده مزمن هستیم؟.