ایران پیشتر هم دو گام دیگر، در راستای کاهش تعهداتش به برجام برداشته بود. دلیل آنکه ایران، شروع به کاهش گام به گام تعهداتش کرد، خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌ها بود. با وجود آنکه ایران زیر نظر آژانس بین‌الملی انرژی اتمی همه تعهدات خود را (تا قبل کاهش گام به گام تعهداتش) رعایت کرده بود، آمریکا تحریم‌های قبل از توافق را بازگرداند و حتی تحریم‌های شدیدتری علیه ایران اعمال کرد.
اروپا هم به عنوان طرف دیگر برجام، تاکنون موفق نشده راهی عملی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا بیابد. اقدام ایران نوعی فشار بر جامعه جهانی است تا شاید راهی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا پیدا شود.
کاهش تعهدات ایران، انگشت روی نقاط حساس برنامه هسته‌ای ایران بوده است. آمریکا و اسرائیل به عنوان دو کشوری که مخالف سرسخت برنامه هسته‌ای ایران هستند، واکنش تندی به اقدامات ایران نشان داده‌اند. اروپا هم به عنوان طرف دیگر برجام از اقدامات ایران انتقاد کرده است.
اما دلیل نگرانی‌ها چیست و چرا اقدامات اخیر ایران بحث برانگیز بوده است؟ در ادامه تلاش شده به بعضی از سوالات در این باره پاسخ داده شود.
ایران چه اقداماتی برخلاف برجام انجام داده است؟
تاکنون ایران در سه گام، سه محدودیت برجام را زیر پا گذاشته است. گام اول، محدودیت ذخیره اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین بود. براساس برجام ایران اجازه داشت تا ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا خلوص کمتر از چهار درصد و ۱۳۰ تن آب سنگین ذخیره کند اما ایران اعلام کرد این تعهد را زیر پا گذاشته است.
گام دوم ایران، عبور از محدودیت غنی‌سازی تا خلوص ۳ و ۶۷ دهم درصد بود (۳/۶۷ درصد) آژانس تایید کرده که ایران خلوص غنی‌سازی را در تاسیسات نطنز - تنها تاسیساتی که ایران اجازه دارد در آن غنی سازی کند- تا بالای چهار و نیم درصد بالا برده است.
گام سوم ایران، عبور از محدودیت‌های تحقیق و توسعه بود. براساس برجام ایران تنها اجازه داشت از سانتریفوژهای نسل اول خود (۱- IR) آنهم به تعداد پنج هزار دستگاه استفاده کند. اما حالا آژانس گفته ایران تعدادی از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر خود را نصب کرده است. براساس گزارش آژانس ایران مجموعه‌ای از سانتریفوژهای مدرن‌تر خود شامل (IR-۲)، (IR-۴) و (IR-۶) را آماده غنی‌سازی کرده است. به گفته آژانس اتصالات این سانتریفوژها برای وارد کردن گاز هگزافلوراید اورانیوم نصب شده است اما هنوز غنی‌سازی آغاز نشده است.
غنی‌سازی چطور انجام می‌شود؟
به زبان ساده، تولید سوخت راکتورهای هسته‌ای یا تولید بمب اتمی؛ تنها با اتم‌های سبک‌تر اورانیوم طبیعی ممکن است. اورانیوم طبیعی به صورت عمده دو نوع اتم (یا ایزوتوپ) دارد. اتم‌های سنگین‌تر که U-۲۳۸ خوانده می‌شوند، کاربردی در صنایع هسته‌ای یا نظامی ندارد. برعکس اتم‌های سبک‌تر U-۲۳۵ هستند که در این زمینه کاربرد دارند. هدف از غنی‌سازی هم جدا کردن اتم‌های سنگین و سبک از یکدیگر است. غنی‌سازی با استفاده از دستگاه‌‌هایی به نام سانتریفوژ انجام می‌شود. تصویر زیر روش کار این دستگاه‌ها را نشان می‌دهد.
Image captionسانتریفوژ چطور کار می کند؟
چرا افزایش تعداد سانتریفوژها و به کارگیری مدل‌های مدرن‌تر بحث برانگیز است؟
هرچه تعداد سانتریفوژها بیشتر باشد، و البته هرچه سانتریفوژها مدرن‌تر باشند یعنی با سرعت بیشتر و صرف انرژی کمتر غنی‌سازی کنند، توان غنی‌سازی صنایع اتمی بالاتر می‌رود. به این معنی که زمان و انرژی لازم برای غنی‌کردن اورانیوم با درجه خلوص بالاتر در زمان کمتری انجام می‌شود.
معمولا برای تولید سوخت راکتورهای عادی که برق تولید می‌کنند، خالص کردن اورانیوم تا حدود چهار یا پنج درصد کافی است. برای تولید سوخت راکتورهای تحقیقاتی (مانند راکتور تهران) اورانیوم باید تا درجه ۲۰ درصد خالص شود. و برای ساخت سلاح هسته‌ای نیاز به غنی‌سازی اورانیوم تا درجه خلوص ۹۰ درصد است.
آنچه بالا رفتن توان غنی‌سازی ایران را بحث برانگیز و برای بعضی از کشورها نگران کننده می‌کند آن است که اگر کشوری بتواند اورانیوم را تا درجه حدود ۵ درصد غنی کند، غنی‌سازی تا درجه‌های بالاتر آسانتر خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
برنامه هسته‌ای ایران؛ 'سو' چیست و چرا رهبر ایران' ۱۹۰ هزار سو' می‌خواهد؟
برای ساختن بمب اتمی چقدر اورانیوم لازم است؟
متخصصان اتحادیه کنترل مسابقه تسلیحاتی (Arms Control Association) که یک سازمان غیردولتی در آمریکا است، برآورد کرده که برای ساخت یک بمب اتمی به ۱۰۵۰ کیلوگرم (بیش از یک تن) اورانیوم غنی شده تا درجه خلوص ۳/۷۶ درصد نیاز دارد.
ایران در گام اول خود در عبور از محدویدت‌های برجام، اعلام کرد که از محدودیت ذخیره اورانیوم غنی شده تا ۳۰۰ کیلوگرم که در برجام آمده بود عبور می‌کند و آژانس بالاتر رفتن ذخیره ایران از این حد را تایید کرد.
اما در پرونده هسته‌ای ایران، برای کشورهایی که ایران را به تلاش برای دست یافتن به سلاح هسته‌ای متهم می‌کنند، زنگ خطر زمانی به صدا درآمد که ایران اعلام کرد غنی سازی تا ۲۰ درصد خلوص را "برای تولید سوخت راکتور تهران" آغاز کرده است. در آن زمان جو بایدن، معاون وقت رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد که ایران اگر تصمیم بگیرد سلاح هسته‌ای تولید کند "بین دو تا سه ماه وقت لازم دارد."
بعد از برجام ایران تمام ذخیره اورانیوم ۲۰ درصدی خود را بی‌اثر کرد. هدف برجام آنطور که مقامات آمریکایی گفتند، محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا درجه‌ای بود که زمان لازم برای تولید مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای دستکم به یک سال برسد. گام‌هایی که ایران تا امروز برداشته، در عمل در راستای کم شدن این بازه زمانی است. اگرچه آژانس بین‌المللی اتمی اعلام کرده که ایران اقدامی که بتوان آن را تلاش مستقیم برای تولید اورانیوم مناسب برای تولید سلاح باشد را انجام نداده و ایران هم می‌گوید چنین قصدی ندارد.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید