نازنین زاغری کیست و چرا در ایران زندانی است؟

نازنین زاغری بارها به ایران سفر کرده بود اما آخرین دیدار او از تهران برای نشان دادن فرزند یک ساله‌اش به خانواده، زندگی او را دگرگون کرد. در ۱۹ فروردین ۱۳۹۵، هنگامی که قصد بازگشت به لندن را داشت، در فرودگاه با چهره‌ای بهت‌زده، از زبان کسی که خود را نماینده دادستان معرفی کرد، خبر ممنوع‌الخروجی و صدور حکم جلب‌اش را شنید. ماموران، گذرنامه او و دخترش گابرلیا را توقیف کردند. پاسپورت گابرلیا اردیبهشت سال ۱۳۹۶ به خانواده خانم زاغری بازگردانده شد، اما گذرنامه نازنین همچنان توقیف است.

انفرادی در زندان کرمان

نازنین زاغری یک روز بعد از بازداشت به کرمان منتقل شد. به گفته همسرش، ریچارد رتکلیف، او چند هفته در زندان انفرادی نگهداری می‌شد، به وکیل دسترسی نداشت و بعد از ۳۱ روز بازجویی‌های فشرده موفق شد با خانواده خود در ایران و دخترش ملاقات کند.

سپاه پاسداران کرمان ابتدا او را به تلاش برای "براندازی نرم" از طریق ارتباط با چند گروه که فعالیت‌های اینترنتی داشتند متهم کرد. یکی از این گروه‌ها "نارنجی" نام داشت. سه سال پیش از بازداشت خانم زاغری، سپاه پاسداران کرمان، شش نفر از اعضای این گروه که در حال ساخت وبسایت‌هایی برای سازمان‌های مردم نهاد بودند را بازداشت کرده بود.

نازنین زاغری در مصاحبه با نرگس محمدی در کتاب شکنجه سفید می‌گوید:"شب اول بازداشت نمی‌دانستم کجا هستم. یادم نمی‌آید چه گذشت و چه کار کردم؟ شوکه شده بودم. نمی‌دانستم چه اتفاقی افتاده است هیچ کس هیچ توضیحی به من نمی‌داد."

او همچنین در باره وضعیت بهداشتی زندان هم گفته است: "من حمام نمی‌رفتم، تشت می‌دادند و یک کاسه و می‌گفتند همینجا خودت را بشور."

نازنین زاغری می‌گوید در زندان کرمان تحت فشار بود تا اعتراف کند برای پارلمان بریتانیا کار می‌کرده است و با "هدف جاسوسی"| به ایران آمده است، اتهاماتی که او رد می کند.

از اتهام "براندازی نرم" تا اتهام "ازدواج با یک جاسوس"

نازنین زاغری ۴۵ روز در انفرادی و ۱۸ روز در بند عمومی زندان کرمان بود و ۱۶ خرداد ۹۵ به بند دو الف سپاه پاسداران در تهران منتقل شد.

خانم زاغری در گفتگو با نرگس محمدی می‌گوید در کرمان به او گفته بودند که آزاد می‌شود.

" من را به ساختمانی بردند که منتسب به سپاه بود...سفارش ناهار بسیار مفصل و شکیلی برای من داده شد. اما من گفتم نمی‌خورم. دوربین هم روشن بود تا فیلمی از من بگیرند که در حال خوردن ناهار مفصلی هستم در حالی که در قرنطینه گاهی حتی نان و پنیر هم می‌خواستم نمی‌دادند. عصبانی شده بودم و بی‌اختیار داد می‌‌زدم و می‌گفتم همتون مثل هم هستید. یک نفر هم آمد شروع کرد به داد ‌زدن و من هم اصرار کردم که به بازجویم زنگ بزنید تا بیاید تا با او حرف بزنم و از آنها خواستم دوربین را خاموش کنند، اما نمی‌کردند."

سپاه پاسداران و روزنامه کیهان نازنین زاغری را متهم کردند که با پروژه‌ای به نام "زیگزاگ" مرتبط بوده است. این مجله اینترنتی مربوط به یک پروژه بنیاد خیریه بی‌بی‌سی جهانی برای آموزش روزنامه‌نگاران بود که چند سال قبل از بازداشت خانم زاغری تعطیل شده بود.

به گفته همسر نازنین زاغری، او همچنین تحت فشار بود که اعتراف کند "در بخش استخدام نیرو برای بی‌بی‌سی فارسی فعالیت داشته اما او اعتراف نکرد چون این ادعا حقیقت نداشت."

بی‌بی‌سی جهانی هم بارها تاکید کرده که نازنین زاغری ‌رتکلیف "هرگز برای بی‌بی‌سی فارسی کار نکرده و تنها برای مدت کوتاهی در مدیا اکشن، نهاد خیریه بخش جهانی بی‌بی‌سی در یک سمت اداری رده پایین مشغول به کار بوده است."

سپس، اتهام ارتباط نازنین زاغری با بنیاد "اسمال مدیا" مطرح شد، نهادی که در وبسایتش خود را "حامی دسترسی آزادانه به اطلاعات در جوامعی که از نظر سیاسی بسته هستند" معرفی می‌کند.

به گفته آقای رتکلیف خانم زاغری همچنین متهم شده بود که با یک "جاسوس بریتانیایی" ازدواج کرده است. آقای رتکلیف می‌گوید حسابدار است و تاکید دارد که همسرش همه این اتهام‌ها را رد می‌کند.

تایید حکم زندان

خانم زاغری در شهریور ۱۳۹۵ در دادگاه بدوی به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی، پس از محاکمه‌ای که جزئیات آن مشخص نیست، به پنج سال زندان محکوم شد. در حالی که وکلای او درخواست اعاده دادرسی کرده بودند، سخنان گمراه کننده بوریس جانسون وزیر خارجه وقت بریتانیا درباره خانم زاغری، از دید بعضی ناظران، پرونده او را پیچیده‌تر کرد.

آقای جانسون در آبان ماه سال ۱۳۹۶، محکوم شدن خانم زاغری به جاسوسی را "تمسخر عدالت" نامیده و گفته بود "او تنها داشت به مردم روزنامه‌نگاری یاد می‌داد". سه روز بعد، در جلسه دادگاهی از پیش اعلام نشده، از سخنان بوریس جانسون به عنوان سند دست داشتن خانم زاغری در فعالیت‌های تبلیغی علیه نظام تعبیر شد. این در حالی است که خانواده نازنین زاغری و بنیاد تامسون رویترز به عنوان کارفرمای او، بارها تاکید کرده‌اند که حضور او در ایران تنها با هدف دیدار با خانواده‌اش بوده است.

سرانجام غلامسحین محسنی اژه‌ای سخنگوی وقت قوه قضائیه، در ۳ بهمن ۱۳۹۵ اعلام کرد که حکم دادگاه بدوی تایید شده است.

رسانه‌های ایران اتهام خانم زاغری را جاسوسی اعلام کردند اما ریچارد رتکلیف، می‌گوید "اتهام‌ها علیه نازنین در پرونده اول هیچ‌گاه برای او، خانواده‌اش یا دولت بریتانیا روشن نشد. وقتی که حکم او ابلاغ شد، تنها به او گفتند که اتهاماتش مربوط به امنیت ملی بوده است."

کودکی در تهران، ازدواج در بریتانیا

نازنین زاغری در سال ۱۳۵۷ در تهران متولد شد. او در دانشگاه تهران ادبیات فارسی خواند و بعد از فارغ‌التحصیلی به عنوان مترجم در آژانس همکاری بین المللی ژاپن JICA که به مناطق حادثه دیده گروه‌های امدادی می‌فرستد، استخدام شد. این آژانس در کمک به زلزله‌زدگان بم هم فعال بود. خانم زاغری سابقه کار در فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های هلال احمر و صلیب سرخ و سازمان بهداشت جهانی را هم داشته و گاهی هم مطالبی برای روزنامه‌ها از جمله شرق ترجمه می‌کرد.

نازنین زاغری در سال ۲۰۰۷ میلادی برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد به لندن رفت. در همان سال در یک مراسم سخنرانی در دانشگاه، با همسرش ریچارد رتکلیف آشنا شد. او در لندن به عنوان دستیار پروژه در موسسه خیریه "بی‌بی‌سی ورلد سرویس تراست" که حالا به "بی‌بی‌سی مدیا اکشن" تغییر نام داده مشغول به کار شد و بعد کارش را به عنوان مدیر پروژه در بنیاد خیریه تامسون رویترز ادامه داد. به گفته این بنیاد، مسئولیت خانم زاغری رسیدگی به امور اداری بود و ارتباطی با بخش‌های خبری نداشت.

"گروگان طلب میلیونی"

به گفته همسر نازنین زاغری، بازداشت او چند هفته بعد از شکست مذاکرات درباره بدهی بریتانیا به ایران رخ داد. جمهوری اسلامی می‌گوید بریتانیا به دلیل تحویل ندادن تانک‌های مدل چیفتن که قرارداد آن بیش از چهار دهه پیش میان حکومت پهلوی و دولت وقت بریتانیا امضا شده بود، حدود چهارصد میلیون پوند به ایران بدهکار است.

ریچارد رتکلیف می‌گوید مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله "قوه قضائیه"، "مسئول آزادی موقت نازنین" و "رئیس زندان اوین" به صورت خصوصی تایید کرده‌اند که همسرش و دیگر زندانی‌های دوتابعیتی به منظور دستیابی به این پول "گروگان" گرفته شده‌اند.

به گفته آقای رتکلیف: "بازجوهای سپاه تهران به نازنین و خانواده‌اش اعلام کردند که هیچ چیزی در پرونده او نیست و قرار است از او برای اعمال فشار به دولت بریتانیا استفاده کنند تا به توافقی برسند، گفتند تا وقتی بریتانیا بدهی را پرداخت نکند، نازنین در زندان خواهد ماند. از او خواستند این پیام را برای همسرش بفرستد... من در تماس با سفارت ایران در لندن دریافت این پیام را تایید کردم."

در سال ۱۳۹۸، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران گفت که فیلیپ هموند، وزیر خارجه وقت بریتانیا، پیشنهاد آزادی خانم زاغری در قبال پرداخت طلب ایران را مطرح کرده بود اما آن را پیگیری نکرد.

در واکنش، خانم زاغری در نامه‌ای از زندان اوین، مذاکرات برای تبادل خود با پول را "حراج" توصیف کرد.

"کشور من هفته گذشته مرا در ازای مبلغ هنگفتی که مطالبات سیاسی خودش است به حراج گذاشت... من و کودکم هنوز بازیچه دست سیاستمدارانی هستیم که در داخل و خارج از مرزهای وطنم ما را ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاسی و سیاست‌های خود قرار داده و از هر آنچه در توان داشتند برای دست یافتن به مقاصد خود و بهره‌کشی از مادری بی‌گناه که به هیچ ‌چیز جز کودکش نمی‌اندیشد، فروگذار نکردند."

با این حال، هم ایران و هم بریتانیا در مواضع رسمی اعلام کرده‌اند که پرونده شهروندان دو ملیتی زندانی در ایران ارتباطی با پرونده طلب ۴۰۰ میلیون پوندی ایران ندارد.

ریچارد رتکلیف همچنین می‌گوید بازجویان سپاه پاسداران به خانم زاغری پیشنهاد کرده بودند پس از آزادی و مراجعت به بریتانیا برای ایران جاسوسی کند، موضوعی که وکیل اول او در دادگاه در جریان دفاع از نازنین مطرح کرد اما این تنها باعث تشکیل پرونده‌ای علیه خود وکیل و در نهایت کناره‌گیری او از وکالت نازنین شد.

اتهام جدید 'شواهد' قدیمی

حجت کرمانی، وکیل نازنین زاغری ، یکشنبه ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ در گفتگو با بی‌بی‌سی تایید کرد که موکلش پس از گذراندن حکم پنج سال زندان، آزاد و پابند الکترونیکی او باز شده است.

در پی شیوع ویروس کرونا در زندان‌های ایران، خانم زاغری از اواخر اسفند ۱۳۹۸ به مرخصی فرستاده شده و با پابند الکترونیکی تحت نظارت ماموران قضایی و امنیتی در خانه والدینش به سر می‌برد.

با این حال، به گفته آقای کرمانی، خانم زاغری برای رسیدگی به اتهام جدید "تبلیغ علیه نظام|، باید ۲۴ اسفند ۱۳۹۹ در دادگاه حاضر شود. دادگاه انقلاب اسلامی تهران، این اتهام جدید را، ۱۸ شهریور، علیه نازنین زاغری مطرح کرد.

ریچارد رتکلیف می‌گوید، این اتهام با استناد به عکسی از نازنین در تظاهراتی مقابل سفارت ایران در لندن در سال ۱۳۸۸ مطرح شده است که پیشتر هم در جریان محاکمه او در سال ۱۳۹۵ به دادگاه ارائه شده بود.

وزارت امور خارجه بریتانیا اتهام تازه علیه خانم زاغری را "غیرقابل قبول" و اقدامی "وحشتناک" توصیف کرد و خواستار آزادی کامل این شهروند ایرانی-بریتانیایی شده است.

به گفته آقای رتکلیف سپاه پاسداران هر وقت بخواهد "این پرونده را قطور‌تر می‌کند" تا از آن به عنوان یک "تاکتیک چانه‌زنی" در مذاکرات با بریتانیا استفاده کند.

"هدف از پرونده دوم این است که روزنه‌های قانونی را ببندند و بهانه‌ای داشته باشند تا اگر توافقی بین ایران و بریتانیا حاصل نشد، نازنین را در حصر خانگی نگه دارند...اقدامی که توهین‌آمیز و آزاردهنده است و مانع دسترسی او به مراقبت های پزشکی می‌شود. "

دولت بریتانیا بارها از تمایل به پرداخت بدهی به ایران سخن گفته است. از جمله، در سپتامبر ۲۰۲۰، بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا گفت لندن "فعالانه" به دنبال پرداخت بدهی خود به دولت ایران است که در نهایت می‌تواند به آزادی شهروندان دو تابعیتی بریتانیا از جمله نازنین زاغری-رتکلیف کمک کند.

سایمون مک دانلد، قائم مقام سابق وزارت خارجه بریتانیا هم ۱۸ اسفند ۱۳۹۹به روزنامه گاردین گفت لندن در پی پرداخت بدهی ایران از طریق مسیرهای ارزی موجود برای اقدامات انسان‌دوستانه است که مشمول تحریم‌های آمریکا علیه تهران نمی‌شود. آقای مک‌دانلد که تا تابستان ۲۰۲۰، در سمت قائم مقام وزارت خارجه بریتانیا مشغول به کار بود ابراز امیدواری کرده که با تصفیه این بدهی داستان طولانی زندانیان ایرانی-بریتانیایی از جمله خانم زاغری وارد فصل آخر شود.

در این میان، خانواده نازنین زاغری رتکلیف در بریتانیا، همچنان برای آزادی او تلاش می‌کنند. گابرلیا که بیش از یک سال است برای رفتن به مدرسه به بریتانیا بازگشته امروز در کنار پدرش در تجمعی اعتراضی مقابل سفارت بریتانیا در لندن حاضر شد، همراه با تقویمی دست‌ساز از روزهای باقیمانده تا "وقتی مامان به خانه برمی‌گردد". گابریلا با قلمی در دست، آخرین روز از حبس مادرش را روی تقویم خط زد اما انتظار برای آغوشی که در یک سالگی از او دریغ شد همچنان ادامه دارد.