روز خبرنگار در ایران در سایه خبرنگاران زندانی

روز خبرنگار در ایران، امسال در رسانه‌ها و مطبوعات ایران بازتاب گسترده‌ای داشته و انجمن صنفی روزنامه‌نگاران‌، مقامات ایران و همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی در اظهارات و نوشته‌هایی به وضعیت خبرنگاری در ایران پرداخته‌اند.

اکبر منتجبی، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران، در گفتگو با روزنامه هم‌‌میهن از وضعیت کنونی روزنامه‌نگاری در ایران به عنوان «دوران سیاه روزنامه‌نگاری» نام برده و گفته «بررسی‌ها نشان می‌دهد در یک‌سال گذشته بیش از ۱۰۰ خبرنگار بازداشت شده‌اند.» اما افزوده که با وجود فشارها «جریان اطلاع رسانی متوقف نمی‌شود و مثل آب مسیرش را پیدا می‌کند.»

روزنامه هم‌میهن که الهه محمدی یکی از خبرنگارانش در پی پوشش اخبار مربوط به مرگ مهسا امینی همچنان در بازداشت به سر می‌برد و منتظر حکم دادگاه است در مقاله‌ای با عنوان «خبرنگاران تنهاتر از همیشه» و با چاپ عکسی از او و نیلوفر حامدی خبرنگار روزنامه شرق از روزنامه‌نگاران زندانی یاد کرده است.

این روزنامه در گزارشی با ارائه فهرستی طولانی از اسامی خبرنگاران و روزنامه‌نگاران و عکاسان بازداشت شده در ایران به موج گسترده بازداشت خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای اشاره کرده که از زمان شروع اعتراضات در پی مرگ مهسا امینی در ایران رخ داد.

روزنامه شرق هم با چاپ عکسی از این دو خبرنگار در صفحه اول خود و در مطلبی با عنوان اندوه آفتاب «هفدم» به سوژه‌هایی که این دو خبرنگار بر روی آن کار کرده و منتخب انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران در روز خبرنگار سال گذشته بوده، اشاره کرده‌اند.

نیلوفر حامدی صبح ۳۱ شهریور ۱۴۰۱ در خانه‌اش توسط ماموران امنیتی ایران، بازداشت شد و یک هفته پس از آن هم الهه محمدی در خانه خود بازداشت شد .

اخیرا مسعود ستایشی، سخنگوی قوه قضاییه، در نشستی خبری گفت: «بازداشت نیلوفر حامدی و الهه محمدی به «گزارش مرگ خانم مهسا امینی و حرفه خبرنگاری مرتبط نیست و آنها به‌علت ارتباط با آمریکا بازداشت شده‌اند.»

این اظهارات واکنش گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت.

این دو روزنامه‌نگار همه اتهامات را رد کرده و گفته‌اند که در کار روزنامه‌نگاری خود صدای مردم بوده‌اند و به آن افتخار می‌کنند.

صفحه اول روزنامه سازندگی هم به فشارها بر روزنامه نگاران پرداخته در مقاله ای با تیتر «ما متهمیم!»

فائزه مومنی در مطلبی در این روزنامه نوشته است: «اگر خبرنگاری خبر فسادی را منتشر کند، اولین نفری است که بازداشت می‌شود، اگر خبرنگاری خبر کشته شدن ناحق کسی را منتشر کند، اولین کسی است که پرونده قضایی پیش از مجرم یا مجرمان علیه‌اش تشکیل می‌شود، ... خبرنگار در ایران هیچ چیز نیست و در هیچ جای معادلات جایی ندارد مگر زمانی که در مملکت حادثه‌ای رخ می‌دهد و برای اینکه ابعاد ماجرا بیش از حد گسترده نشود یا جزئیات دیگری منتشر شود باید زبان به دهن گیرد و یا باقی روز‌های عمرش را در دخمه زندان بگذراند.»

وضعیتی که سفیر بریتانیا در ایران در توییتی به آن اشاره کرده است: «جمهوری اسلامی ایران هشتم اوت را روز خبرنگار نام‌گذاری کرده است. ما به همه خبرنگارانی که از انجام کارشان منع شده و امنیتشان در خطر قرار گرفته درود می فرستیم. ما بار دیگر از ایران درخواست می‌کنیم همه کسانی که خودسرانه بازداشت شده‌اند از جمله روزنامه‌نگاران را آزاد کند.»

اظهارات مقام‌های ایرانی

اما در آستانه روز خبرنگار و همزمان با آن مقامات ایران هم در اظهاراتی به وضعیت خبرنگاری در ایران از دید خود پرداخته‌اند.

از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران امروز (سه‌شنبه) در مراسم اختتامیه بیست و یکمین جشنواره ملی رسانه‌های ایران با اشاره به این که دولتش از نقدهای منصفانه استقبال می‌کند ، گفته «: بنده از اولین روز شروع به‌کار این دولت همه پرونده‌های شکایات صورت گرفته از سوی دستگاه اجرایی را مختومه کرده و تا به امروز با وجود همه هجمه‌ها و تخریب‌ها علیه دولت از هیچ خبرنگار و رسانه‌ای شکایت نکرده‌ایم.»

او آزادی قلم و بیان را از افتخارات جمهوری اسلامی ایران عنوان کرده و گفته ...آزادی‌های مشروع تضمین شده و دولت و همه دستگاه‌های حاکمیتی به آن پایبند هستند.»

پیش از آن رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران در جریان مراسمی برای «بزرگداشت روز خبرنگار» در ایران گفته بود: «کار خبری ما نباید به نحوی باشد که پازل دشمنان را در ایجاد احساس ناامیدی تکمیل کند.»

او افزود: «‌امیدآفرینی در برابر یاس‌آفرینی رسانه‌های معاند، یکی از رسالت‌های مهم اصحاب رسانه است.»

سخنگوی سپاه پاسداران ایران همچنین به آنچه که « ماموریت «رسانه‌های معاند» خوانده ، اشاره کرده و گفته «ماموریت این رسانه‌ها این است که منزلت جمهوری اسلامی را کاهش و مردم را از یک انقلاب بزرگ و بالنده پشیمان و شرایط جاری را بحرانی و آینده را تیر و تار نشان دهند.»

بعضی از مقام‌های حکومت ایران معمولا از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور، به عنوان «رسانه‌های معاند» نام می‌برند.

«وضعیت وخیم آزادی بیان در ۳۲ کشور »

سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه خود که در اردیبهشت ماه گذشته منتشر شد، وضعیت آزادی بیان در ۳۲ کشور را «به شدت وخیم گزارش کرد و گفت که فضای روزنامه‌نگاری در ۷۰ درصد از کشورها رضایت‌بخش نیست. 

سازمان گزارشگران بدون مرز در این گزارش ایران را از لحاظ آزادی بیان در میان ۱۸۰ کشور جهان در رتبه ۱۷۷ قرار داد. 

بر اساس این گزارش سرکوب اعتراضاتی که از سال گذشته شروع شد، رتبه‌های ایران را در شاخص‌های «محیط اجتماعی» و «محیط قضایی» تنزل داده است.

در گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز روسیه در میان ۱۸۰ کشور، در جایگاه ۱۶۴ و اوکراین نیز در ردیف ۷۹ قرار گرفته است.

کشور همسایه ایران، افغانستان هم به خاطر وضعیت آزادی بیان و روزنامه‌نگاری تحت انتقادهای شدید قرار دارد. به طوری که در اوایل سال خورشیدی جاری سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان در نامه‌ای سرگشاده به آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل خواستار توجه به خبرنگاران زندانی در زندان‌های طالبان، و «وضعیت اسف‌بار» رسانه‌ها در داخل افغانستان شدند.

این سازمان گفت حدود ۶۰ در صد از رسانه‌های چاپی، صوتی و تصویری در این کشور از زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان مسدود شده است و از آن زمان بیش از صد خبرنگار بازداشت، تهدید و در مواردی مورد ضرب و جرح قرار گرفته‌اند. 

سازمان گزارشگران بدون مرز هم تخمین زده که «۸۰ درصد زنان خبرنگار در سراسر افغانستان از زمان تسلط طالبان در اوت سال ۲۰۲۱میلادی، کار‌ خود را از دست داده‌ یا این حرفه را ترک کرده‌اند».

اما با وجود انتقادها طالبان می‌گوید که به تعهد خود به «آزادی بیان» و کار رسانه‌ها پابند است هر چند در دو سال گذشته، در موارد جداگانه‌ای محدودیت‌هایی را بر کار رسانه‌ها اعمال کرده است که به گفته مقامات این گروه بر اساس «اصول شرعی و منافع ملی» استوار بوده است..