رفتن به محتوای اصلی

چرا چپ در ترکیه توانست موفق شود، ولی در ایران نه
06.12.2022 - 12:00

با اینکه ایران و ترکیه در شروع قرن بیستم روند سیاسی مشابهی را در پیش گرفتند، ولی این دو کشور سرنوشتی بسیار متفاوت پیدا کردند. مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار ترکیه امروزی، و رضاشاه پهلوی، بنیانگذار ایران امروزی، هر دو سیاستی الگوگرفته از کشورهای غربی داشتند و سعی در مدرن کردن سریع کشور خود از طریق سکولاریسم و ناسیونالیسم داشتند. آتاتورک موفق شد ترکیه را تبدیل به یک جمهوری کند. متاسفانه با اینکه رضاشاه نیز قصد داشت ایران را بر اساس الگوی ترکیه تبدیل به یک جمهوری کند، ولی بدلیل مخالفت روحانیت با این طرح و پافشاری آنان بر ادامه ی نظام پادشاهی در ایران، رضاشاه مجبور شد طرح جمهوری کردن ایران را کنار بگذارد و پادشاهی را بپذیرد. این موضوع که تاکنون سعی در مسکوت نگه داشتن آن داشته اند، در یکسری از کتابهای تاریخی آمده است، و دلیل مخالفت روحانیت با جمهوری ترس و نگرانی از پیشروی فزاینده ی مدرنیسم و در نتیجه از دست دادن افزونتر موقعیت خود دانسته شده است.

پس از بنیانگذاری ترکیه امروزین این کشور موفق شد سمت-و-سوی سیاسی را که آتاتورک پی-ریزی کرده بود ادامه دهد و گام به گام، بیشتر و بیشتر به سمت پلورالیسم و دمکراسی غربی پیش برود، و تاکنون همه بحرانهای سیاسی در منطقه و در جهان را بخوبی از سر بگذارند، از جنگ جهانی دوم گرفته تا جنگ سرد، افزایش تنشهای قومی و قدرت-گیری ناسیونالیسم قومی در قرن بیستم، رشد اسلامگرایی در منطقه و در جهان، و هجوم میلیونی پناهجویان بر اثر ناآرامی یا جنگ در کشورهای همسایه.

یکی از ارکان اصلی پلورالیسم و دمکراسی غربی حضور و شرکت همسانِ نیروهای چپ در مقابل نیروهای راست در سیاست است. در پلورالیسم و دمکراسی غربی، جنگ بین سنت و مدرنیسم، جنگ بین سکولاریسم و مذهب، جنگ بین هرگونه جنبش رهایی-بخش و مرکزیت-طلبی، و همچنین مبارزه ی طبقاتی یعنی جنگ بین طبقه ی "مزدبگیر" و طبقه ی سرمایه-دار با شدت تمام در جریان است. در مورد آخر، سندیکاها نقش و قدرتی ویژه دارند.

در طول صد سال گذشته، در ترکیه، بر خلاف ایران، در همه عرصه های نامبرده شده شاهد پویایی نظام سیاسی و جامعه و پیشروی این کشور به سمت پلورالیسم و دمکراسی غربی بوده ایم. با اینکه ایدئولوژیهای مدرن سیاسی در کشورهایی مانند ترکیه و ایران با شروع قرن بیستم، یعنی حدود صد سال پیش، وارد این کشورها شدند، ترکیه توانست با الگوبرداری از کشورهای غربی و حفظ راه خود، ایدئولوژیهای مدرن گوناگون را به همراه ابزارهای سیاسی شان در جامعه پرورش و رشد دهد. برای نمونه، فعالیت سیاسی سندیکایی در ترکیه رو به افزایش داشته است، برعکس ایران که در دوران رضا شاه و محمدرضاشاه پهلوی سندیکاهای ایجادشده همگی پس از مدتی تعطیل شدند. در حال حاضر چهار سندیکای سراسری کارگری در ترکیه وجود دارد، که یکی از آنان با حدود دو میلیون عضو در سال 1952 تاسیس شده است و سه سندیکای دیگر، هر سه با 300هزار تا 350هزار عضو، در سالهای 1967، 1976 و 1995 تاسیس شده اند. جالب است که درست در اوج جنگ سرد و مبارزات آزادیخواهانه ی دهه شصت، در سال 1967 ترکیه اقدام به تاسیس یک سندیکای کارگری کرده است. سال 1976 که سندیکای بعدی تاسیس شده است، درست در بحبوبه ی آشوبها در کشور همسایه در ایران و چند سال قبل از فروپاشی ایران و وقوع و پیروزی انقلاب اسلامی در آن کشور بوده است. سال 1995، سال تاسیس چهارمین سندیکا، فقط مدتی کوتاه پس از فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم و ناآرامی های ناشی از آن، از جمله جنگهای قومی در کشورهایی مانند یوگسلاوی، و قدرتمند شدن اسلامگرایی در خود ترکیه و بسیاری کشورهای دیگر بوده است.

مسلماً بسیاری عوامل که تعیین-کننده ی تفاوتها بین جامعه ترکیه و جامعه ایران بوده اند، در روندی که این جوامع طی کرده اند، نقش داشته اند. شاید بتوان گفت که از نظر سیاسی-اجتماعی حداقل دو عامل بازدارنده ی پیشرفت ایران بوده اند: افراطگرایی و نبود همبستگی (و در نتیجه همکاری) پایدار. از نظر سیاستهای دولتی، شاید ترکیب مدرنیسم با سلطنت، بر اساس الگوی کشورهایی مانند انگلیس، برای ایران مناسب نبوده است. در زمینه ی پلورالیسم سیاسی و شرکت طیفها و "طبقات" گوناگون در سیاست، سلطنت از ثبات جمهوری برخوردار نیست. برای نمونه، دفاع از "فقرا" و طبقات کم-درآمد در جمهوری به معنای مخالفت با حکومت نیست، یا چنین چیزی را مستقیماً تداعی نمیکند. ولی سلطنت چون اول از همه تداعی-کننده ی پول و ثروت است، دفاع از فقرا و اقشار پایین در نظام سلطنتی اول از همه تداعی-کننده ی شکاف طبقاتی بین حاکمیت و اقشار پایین است. در صورتی که در نظام جمهوری بیشتر به معنای شکاف اقتصادی بین اقشار گوناگون جامعه است که نمایندگانشان در حکومت و در سیاست حضور فعال دارند.

05 دسامبر 2022

وبلاگ نویسنده:

https://azadehsepehri.blogspot.com

 

ایمیل نویسنده:

sepehriazadeh@hotmail.com

 

 

 

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.