مد و لباس ; تحولی زیر پوست جامعه در جریان است

در طول چهار دهه پس از انقلاب، جمهوری اسلامی همواره تلاش کرده تا ریتم عادی تغییر سبک لباس در ایران را منجمد کند و به دنبال تحمیل ایدئولوژی و تفسیر خود از پوشش‌ایده‌آل زن مسلمان از طریق کنترل بر بدن و پوشش زنان بوده است.

همزمان تلاش‌های بسیاری هرچند کوچک از سوی زنان برای مبارزه با این اعمال قدرت صورت می‌گرفت. مثلاً پس از تحمیل حجاب اجباری، یکی از اقدامات مبارزه با پوشش تحمیلی، نمایش بخشی از موی سر یا پوشیدن مانتو‌های کوتاه و اقداماتی مشابه بود که آن هم توسط نهادهایی مانند گشت ارشاد به شدت مجازات می‌شد.

اما در دو سال گذشته چنان تغییرات عمیق و سریعی در پوشش زنان رخ داده است که در تاریخ پوشاک کمتر نمونه مشابهی از آن سراغ داریم. (منظور نوعی از تغییرات سبک لباس طبیعی است و با تغییراتی تصنعی که دولت‌ها با توسل زور اعمال می‌کنند متفاوت است مثلاً نظیر تغییرات اجباری پوشش زنان توسط آتاتورک ).

شاید مورد مشابه این گونه تغییر سریع در تاریخ پوشاک و مد جهان، اتفاقی بود که دهه ۱۹۲۰ در غرب رخ داد. در آن زمان پوشش زنان با دامن‌های بزرگ و پفی، کرست‌های تنگ و لباس‌های سنگین و دست و پاگیر به یکباره جای خود را به پیراهن‌های نازک و کوتاه و ر‌ها دادند. این تغییرات سبک پوشش در نتیجه تغییر و تحولات فرهنگی خصوصاً پس از مبارزات زنان برای افزایش حقوقشان حاصل شد.

چنانکه برخی از زنان و دختران جوان در مصاحبه با بی‌بی‌سی می‌گویند، در تحول اخیر در ایران، مبارزه برای پوشش اختیاری و مخالفت با حجاب اجباری، نقشی محوری ایفا می‌کند.

متولدین دهه ۸۰ «اعتنایی به حجاب ندارند»

مشاهدات روزمره بخصوص در شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که دختران جوان متولد دهه ۸۰ و اواخر دهه ۷۰ تقریباً دیگر نه مانتو بر تن می‌کنند و نه روسری بر سر دارند.

در واقع پوشش اصلی این دختران جوان شامل شلوار و پیراهن‌های گشاد و سایز بزرگ است. به گفته سارا که خودش را خبرنگار حوزه مد و لباس در مجلات داخلی ایران معرفی می‌کند، در ایران اساساً این نسل نه تنها حجاب را کنار گذاشته بلکه سبک‌های پوشش متفاوت و متنوعی نیز دارند و «براساس یک کانسپت خاص استایل می‌کنند.» (حتی واژگان مورد استفاده آن‌ها واژگان تخصصی مد دنیاست.)

سارا می‌گوید سبک‌های مختلف مد و لباسی که ما فقط در کلاس‌های تئوری به آن‌ها می‌پرداختیم توسط این نسل جوان که اطلاعات دقیقی از انواع سبک‌های مختلف لباس دارند به صورت خلاقانه‌ای اجرا می‌شود. مثلاً کسانی که عمیقاً دوست دارند با طبیعت در ارتباط باشند سبک پوشش بوهو را که سبکی هیپی‌گرایانه است، انتخاب می‌کنند یا کسانی که روحیه اعتراضی نسبت به باور‌های جامعه دارند سبک پوشش پانک را انتخاب می‌کنند و از ناخن‌های تیره گرفته تا بوت‌های چانکی و مو‌های تراشیده را در ظاهر این گروه می‌بینیم.

 

نشریه چپ فرانسوی زبان «مدیا پارت» چندی پیش در گزارشی راجع به وضعیت پوشش زنان ایرانی بعد از جنبش مهسا با عنوان «آزادی برای فروش» نوشته بود که پس از جنبش اخیر، حجاب در ایران به موضوعی طبقاتی تبدیل شده و بی‌حجابی تنها برای قشری ثروتمند و شمال شهرنشین آزاد است، دولت در شمال شهر تهران مبارزه با بی‌حجابی ر‌ها کرده اما همچنان در جنوب تهران و شهر‌های کوچک زنان حجاب دارند.

اما تعدادی از مصاحبه شونده‌های ما که اهل کرمانشاه، آمل و شهر‌های کوچکتر اصفهان بودند با این تحلیل موافق نیستند و می‌گویند بی‌اعتنایی نسل جوان دختران به حجاب، تنها مربوط به شهر‌های بزرگ ایران نیست و سبک پوشش زنان بعد از جنبش مهسا به وضوح در شهر‌های کوچکتر هم تغییر کرده است.

به گفته حدیث ساکن اصفهان، در شهر‌های کوچکتر اطراف اصفهان با اینکه مردم بسیار سنتی هستند، اما حتی در بین خانواده‌های مذهبی هم با پوشش آزادانه نسل جدید مدارای بیشتری دارند و امروزه حساسیت کمتری به نسبت به حجابی جوانان نسل زد دارند.

مردم ایران «مد لوکس» می‌خواهند

در سال‌های اخیر، اقتصاد و وضع معیشت گروهی از مردم ایران سیر قهقرایی را طی کرده اما همزمان علاقه مردم به کالا‌های لوکس چون گذشته باقی مانده است.

به گفته یارادخت، دانشجوی رشته طراحی و لباس که ساکن شهر آمل است، مردم این شهر همیشه علاقمند به آخرین مد روز بوده‌اند و حالا با محبوبیت روزافزون بلاگر‌های مد، با برند‌های لوکس نیز آشنا شده‌اند.

به گفته یارادخت مردم شیفته سبک زندگی این بلاگر‌ها شده‌اند و حالا به راحتی از طریق فروشگاه‌های آنلاین اینستاگرام می‌توانند به انواع کالا‌های لوکس و مد روز غربی که در مغازه‌ها به سختی پیدا می‌شوند، دسترسی پیدا کنند.

یارادخت می‌گوید او در مهمانی‌ها شاهد است که اکثر زنان حتی اگر از طبقه متوسط باشند، سعی می‌کنند حداقل یک آیتم لوکس مثل کیف، کفش و یا کمربند را داشته باشند.

به گفته او در مهمانی‌ها زنان با درآمد کمتر حداقل با کیف‌های مایکل کورس و کوچ حاضر می‌شوند ولی اگر وضع بهتری داشته باشند کیف‌های گرانقیمت گوچی، ولنتینو و بربری در دست دارند و این‌ها فقط چند مورد استثنایی نیستند بلکه یک سبک زندگی رو به گسترش است.

یارادخت می‌گوید این موضوع نه تنها شامل قشر مدرن و غیر مذهبی است بلکه زنان مذهبی و سنتی هم روز به روز طرفدار این نوع کالا‌های لوکس می‌شوند.

کلاه به جای شال و روسری، کت به جای مانتو

 

مقنعه، مانتو و چادر پوشش کامل و مورد تایید جمهوری اسلامی است.

در اوایل انقلاب دانشجویان چپ مسلمان سبک پوششی شامل مانتوی گشاد و شلوار و روسری را به عنوان الگوی مبارزه با امپریالیسم به زنان ایرانی معرفی کردند که در سایر کشورهای مسلمان مشابهش یافت نمی‌شد.

اما به گفته مینا، رزونامه‌نگار حوزه مد و لباس در ایران، بعد از جنبش مهسا، مفهوم حجاب در ایران تغییر پیدا کرده است و «دیگر پوشاندن باسن، ساق پا و مچ دست مساله نیست و موضوع اصلی پوشش مو است».

یعنی اگر بر خلاف گذشته، شلوار تنگ و مانتوی کوتاه بپوشید، احتمال اینکه توسط گشت ارشاد تذکر بگیرید کم است. موضوع اصلی جریمه و توقف ماشین به دلیل نپوشاندن موی سر است.

به همین دلیل اکثر زنان سعی می‌کنند با یک چیز کوچک مثل کلاه که جلوه جذابی دارد و مد روز هم هست موی سر خود را بپوشانند.

به گفته مینا مانتو دیگر کاربرد جدی در کمد لباس زنان، حتی زنان مذهبی و چادری ندارد. او که بارها در نشست‌های مختلف با صاحبان تولیدی پوشاک در ایران به گفتگو نشسته، از قول آنان می‌گوید امروز تولید مانتو در اکثر تولیدی‌های داخل ‌حدود ۸۰ درصد و تولید روسری ۵۰ درصد کاهش یافته است و در برخی موارد تولید مانتو کاملا متوقف شده است.

کاربرد مانتو تنها برای برخی از زنان شاغل و به عنوان یک فرم اداری محدود شده و در اکثر مانتوفروشی‌های قدیمی تهران امروز بیشتر انواع و اقسام کت و دامن به جای مانتو فروخته می شود.

سارا اما این تغییرات ظاهری را نتیجه یک تغییر در طرز فکر و جسارت زنان می‌داند و به مواردی اشاره می‌کند که زنان دیگر به تذکرهای حجاب مذهبیون در انظارعمومی توجهی نمی‌کنند.