اسطوره ها را معمولا با انواع و اقسام خرافات، داستانها، قصه ها، باورهای عوام، خیالپردازیها و رویاها و تخیّلات ساختگی و غیره و ذالک، هم معنا میدانند. البته چنین معادلهای معنایی، خلط مبحث است و نیندیشیدن در باره تصاویر اسطوره ای. مسئله تصاویر اسطوره ای، مسئله «تجربیات بی واسطه» ملّتهاست که هویّت آنها را رقم زده اند. تجربیاتی که تار و پود هویّت فرهنگی مردم را در پروسه تشکیل چفت و بست «باهمستانشان» پایه ریزی میکنند. تجربیاتی که تا امروز با قصد و هدفمند واپس رانده شده اند و متاسفانه در تاریخ کهنسال ایران، حُکّام و سلاطین و سلسله ها علیه آنها مبارزاتی هولناک را به پیش برده اند، ولی هیچگاه و هرگز نتوانسته اند آنها را نابود کنند؛ زیرا پرنسیپ هستند و اصالت گوهری دارند. تجربیاتی که تا امروز بدبختانه به حالت گمشده و بی توجّهی در آمده اند و یافتن آنها و پیوند با آنها میتواند تاریخ هنر کشورداری و مناسبات اجتماعی ایرانیان را ریشه ای متحوّل کند و انسانها را در همان مقامی بنشانند که انسان است با تمام خصلتهای بشری اش و تلاش برای «به» شدن؛ نه «بهتر و بهترین». انسان در نظر ایرانی، هیچگاه بهتر و بهترین نبود؛ بلکه «به» بود و همچون میوه «به» میزیست. انسان در نظر ایرانی، بهتر و بهترین نبود؛ زیرا هرگونه ارتقای ایده آلی که انسان را به جنگجویی علیه خودش تبدیل کند [جهاد اکبر]، انحراف از اصالت آدمیگری است و موجب شرّ و آزار و گزند به جان و زندگی فردی و دیگر همنوعان میشود. تصویری از انسان که فراتر از اصالت بشری اش باشد، جعل تحمیلی است که با هویّت اصیل او ناهمخوان و در تضاد است؛ یعنی باید چیزی بشود که به ذات خودش نیست. [تصاویری که از انسان در مذاهب/ادیان/ایدئولوژیها/ نظریّه های علمی نما و امثالهم از انسان ترسیم میشود، همه بدون استثناء، تجاوز آشکار به اصالت بشری هستند و موجب شرّ و نکبت در اجتماعات بشری میشوند] به همین دلیل نیز تصاویر فریبنده که «ترین و ترینها و حتّا انسان طراز نو/خلیفة الله» را یدک میکشند، باعث و بانی شرارت در اجتماع میشوند. انسان در نظر ایرانی، انسان است با تمام خصوصیات انسانی اش که با انگیخته شدن از همنوعانش به پرستاری و دوام فروزه «به بودن» در وجود خودش تلاش میکند. مثلا «پهلوانی»، بروز و آشکار شدن فروزه «به بودن» انسان است؛ ولی هیچگاه در تاریخ ایران به صورت ایده آل در نیامد؛ طوری که مردم توقّع داشته باشند که حکومت پهلوانی بیافرینند. مردم ایران میدانستند و هنوزم میدانند که «پهلوانی» را نمیتوان تدریس و تبلیغ و تزریق و امر کرد؛ زیرا فروزه ای زایشی و پیدایشی است که منشاء آن، خود انسان در فردیّتش است و در «هنگامهای زندگی» میتواند پدیدار شود و ویژگی به بودن فرد انسان را به محک بزند که متعاقبش به آفرین گفتن انسانها بر پهلوان میانجامد. آفرین؛ نیز انگیزاندن انسان به زایاندن فروزه های «بهمنشی» خودش است. مردم همواره آرزو میکردند؛ نه اینکه توقع و انتظار داشته باشند، بلکه آرزو میکردند که کشورداران در هنگامهای مختلف زندگی اجتماعی و کشورداری، فروزه پهلوانی را از خود بروز دهند تا شایسته آفرینگویی باشند. آرزویی که قرنهای قرن است هرگز برآورده نشده است و یکی از دلایل کلیدی برای واژگونی و سقوط سلاطین و سلسله ها بوده است.
اندیشیدن در باره تجربیات بی واسطه مردم که در تصاویر اسطوره ای واتاب پیدا کرده اند، امکان و راهیست برای شناخت پرنسیپها و ستونها و شاهرگهای هویّتی آنچه که به نام مردم ایران و فرهنگشان رقم خورده است. هویّت فرهنگی ملّت را در جامعیّت وجودی نباید هیچگاه با هویّتهای قومی، اینهمانی پنداشت. تفاوت آنها چیزی در حدود تفاوت قانون اساسی با قوانین ایالتی است. نه تنها با یکدیگر پیوند دارند؛ بلکه تکمیل کننده و موجب انسجام همدیگر نیز هستند.
وقتی که پرنسیپهای فرهنگ ایرانی را که همانا «گزندناپذیری جان و زندگی، مهرورزی، دادورزی، راستمنشی» باشند، مدام در پیش چشم خود داشته باشیم، آنگاه به آسانی میتوان پروسه برآمدن سلاطین و شکل گیری سلسله ها و سقوط و متلاشی شدن آنها را از چشم انداز پرنسیپها تجزیه و تحلیل کنیم و بررسی کنیم که سلاطین و سلسله ها یا به عبارت دیگر، زمامداران و ارگانهای وابسته به آنها تا چه اندازه ای در وفاداری و تامین و تضمین «پرنسیپهای باهمستان مردم ایران» تلاش کرده اند یا تا چه اندازه در تضاد و خصومت و مبارزه و پایمالی و تجاوز و لت و پار کردن آنها سگدوها زده اند و تبهکاری و جنایتهای هولناک و کشتار و خونریزی و افعال شنیع مرتکب شده اند. هر روز گزارش اعدامهای فردی و جمعی در رسانه ها و شبکه های مختلف اجتماعی پخش میشود. همین واقعه تلخ، موجب و علّتیست برای سرنگونی و متلاشی و نابودی حکومت فقاهتی؛ زیرا در تضاد با پرنسیپ فرهنگ مردم است. شناخت پرنسیپها، شناخت «علّتها» برای ناکامیابی یا کامیابی شاهان و سلسله ها در تاریخ ایران است از کهنترین ایّام تا همین ثانیه های گذرا. سراسر نیروها و جنبشها و طغیانها و مبارزات و پیکارهای سلحشوران – صرف نظر از عقاید فرقه ای و گرایشهای عقیدتی - که در طول تاریخ ایران علیه حکّام و سلسله ها پا گرفته و به وجود آمده اند، همه به حول و حوش «پرنسیپهای فرهنگ باهمستان» ایرانیان بوده است که شکل گرفته و موثر بوده اند. بنابر این معلولها را نباید هیچگاه با «علّتها» اشتباه گرفت؛ زیرا معلولها هر چقدر نیز بیشمار باشند، چه به صورت واحد، چه به صورت جمعی. چه در قدرت حاکم، چه علیه قدرت حاکم، هیچکدام به تنهایی یا در کنار یکدیگر به حیث «علّـت/علّتها» به شمار نمی آیند. آنها معلولند و علّتها همواره در پسزمینه معلولها هستند که کشف و شناخت آنها به تیزبینی و ژرفنگری و آگاهی عمیق داشتن از تصاویر اسطوره ای و تجربیات بی واسطه مردم جامعه در وسعت جغرافیای میهن دارد.
شناخت «علّت/علّتها» میتواند دلایل سقوط حکومتها یا دوام آنها را برملاء کند. حکومت فقاهتی هر چقدر نیز تا خرخره به انواع و اقسام سلاحها مجهّز و صدها و هزاران ارگان سرکوبگر در اختیارش باشند، آخرش در یک چشم بر هم زدن، همچون سلسله ها و سلاطین درگذشته سقوط خواهد کرد؛ زیرا در تضاد با «پرنسیپهای فرهنگ باهمستان» ایرانیان است. راز سقوط حکومتها، معلولها نیستند؛ بلکه «علّتها» هستند که پتانسیل کلیدی و ریشه ای را در رفتارها و گفتارهای مردم ایفا میکنند و موجب فروپاشی حکومتها میشوند. در ایران فقط آن زمامدارانی خواهند توانست دوام آورند که «پرنسیپهای فرهنگ مردم ایران» را مدام همچون آینه در مقابل خود داشته باشند و پیوسته در هر اقدامی و تصمیمی که میگیرند، حواسشان جمع باشد که «پرنسیپها» خدشه ناپذیر بمانند؛ وگر نه سقوط زمامدارن قطعی خواهد بود.
شاد زیید و دیر زیید!
فرامرز حیدریان