وی «سیاست» را با حجره نشینی و زیر لحاف کرسی رفتن و گریه زاری کردن از سر استیصال و ناکارآمدی، عوضی گرفته بود و دقیقا همین فقدان آگاهی از فلسفه و دانش سیاسی بود که سرمشقی اعلا برای «خمینی» شد؛ زیرا «خمینی برغم بلاهت ذاتی اش» در این زمینه درس خوبی از «مصدّق» آموخت و آنهم اینکه با «هوچیگری و کوخ نشینی و غرّه بودن به خودمحوری» میتوان مثلا ادای سیاستمدارها و رجال استخواندار را درآورد و حاکم بر جامعه شد.
دامنه سیاست ابعاد مختلفی دارد که کلیدی ترین بُعدهای آن، همواره در تاریکی هستند و فقط ابعادی پدیدارند که در میدان کشمکشها درگیرند. دُرِست عین «جنگها» که افسران و طراحان نقشه های تهاجمی و دفاعی در دفترهایی مخصوص خودشان به مشاوره میپردازند و تصمیمی را اتّخاذ میکنند و سپس به اجرایش میکوشند. در دامنه سیاست نیز دقیقا به همین گونه است. اینکه فرض کنیم شرایطی به وجود آید که کنشگرانی بتوانند واقعا در میدانهای اجرایی، روشهای موفقیّت آمیزی داشته باشند، همش برمیگردد به استعداد و هنر و دانش و هوشیاری و بیداری و قدرت نفوذ رفتار و کلام و کنشها و واکنشهای شخص کنشگر که میتواند در نوع برنامه ها و نقشه های اجرایی، حتّا موثر نیز واقع شود؛ ولو طرّاح و ایده پرداز آنها نباشد و دیگرانی باشند که به حیث مشاور و ایده پرداز و نابغه فکری محسوب میشوند و در هیچ میدانی نیز حضور ندارند.
جامعه کنشگری ایران هنوز به آن مرحله نرسیده است که بتوانند «حدّاقلها» را اصل اقدام مشترک در نظر بگیرند و تلاش برای جبران حدّاکثر نقصانها را در همکاری با یکدیگر واقعیّت پذیر کنند. مسئله غم انگیز این است که هیچکس نمیخواهد بپذیرد، من ، نقصانی دارم که بخواهم به جبران آن کوشش کنم. هر گرایشی خودش را «جمیع کمالات» میداند، چه در تئوری، چه در پراکتیک. به همین دلیل از گردآمد «جمیع کمالات»، هیچ راهی گشوده نخواهد شد؛ چه برسد به راه سومی!. هر کمالی، خودش را تمامیّت خصایل میداند که هیچ نقصانی در آن، راه ندارد و کمبودی نیز در وجودش نمیبیند.
»گاندی» گفته است که «هیچ راهی به سوی صلح نیست؛ زیرا فقط خود صلح است که راه است». برای ایجاد تحوّل بدون خونریزی و کشتار و ویرانی، هیچ راهی نه از سوی طیف اپوزیسیون وجود دارد، نه از سوی حکومتگران غاصب و حریص و شهوانی قدرت در ایران. آنچه راه به حساب میآید، خود مردم ایران هستند که باید و میتوانند انتخاب کنند و برای واقعیّت پذیری انتخاب خودشان، مقاومت کنند و بایستند و بیدار بمانند. آن راهی که همه به دنبالش هستند، نامش مردم ایران در جامعیّت وجودی بدون هیچ تبعیضی است. ولی ممکن است این سئوال به ذهن هر کسی خطور کند که مردم ایران، چه زمانی پی خواهند برد که خودشان «راه» هستند؟. حقیقت این است که مردم ایران بیش از دو هزار سال است که میدانند خودشان «راه» هستند، ولی هیچکس از آنانی که بر او سیطره یافته اند، هرگز نخواستند و نتوانستند به راه مردم ایران گام بگذارند؛ بلکه فقط هر حاکمی و حکومتی به «راه خودش و ترضیه سوائق و غرایز و منافع خودش» رفت و آخرش برای دوام «راه خودش» به نابودی راهی که مردم، آفریده بودند، همّت کرد؛ امّا دست آخر نیز به قعر بیراهه روی حماقتهای خودشان سقوط کردند. راهی را که خلاف و جدای از ملّت در جامعیّت وجودی باشد، هیچ قدرتمدارانی ولو تا خرخره به انواع و اقسام ابزارها و سلاحها و ارگانهای تسلیحاتی و سرکوبگر نیز مسلطّ باشند، هرگز نخواهند توانست به دلخواه خود طی کنند؛ زیرا راه حکومتگران بی ملّت، راه نیست؛ بلکه پرتگاه و سقوط در اعماق ذلالتها و برای همیشه محو شدنهاست. تاریخ ایران، یکی از عالی ترین مدارک برای ثبات این حقیقت عریان است. راه؛ یعنی آنچه که مردم آفریده اند و پرورانده اند و با جان و گوشت و و پوست و خون خودشان به دوام آن از سپیده دم تاریخ و فرهنگشان در آن ره سپرده اند تا امروز و بر پایداری و وفاداری به پرنسیپهای آن جانفشانی و اصرار میکنند؛ یعنی راه زندگی با عزّت و کرامت. راه «گزندناپذیری جان و زندگی، مهرورزی، دادورزی، راستمنشی». بیرون از راه مردم خود، هیچ راه دیگری وجود ندارد؛ سوای بیراهه های چوبی که در تندباد حوادث و واکنشهای آتشفشانی مردم، نیست و نابود خواهند شد؛ زیرا به ملّت، متّکی نیستند؛ بلکه به ابزارهای خشونتی و کشتاری و سائقه افسارگسیخته قدرتپرستان نالایق و بی فرّ.
اکنون سئوال این است که پس چه باید یا میتوان کرد؟. به نظر من و حسب تجربیات و تامّلاتم همانطور که «عیسای ناصری» گفته است، «شراب تازه را نباید در کوزه های کهنه ریخت». انتظار امید داشتن از گرایشهای سیاسی که مسبّب فاجعه 1357 بودند و همچنین آنانی که در این فاجعه، ضرر و زیانها دیدند و از موقعیتهای خود فرو افتادند، به دلیل خصومتهایی که در حقّ یکدیگر دارند و هنوز به هیچ طریقی به مرز آشتی و بخشش؛ بدون فراموشی و شروعی نو از بهر خدمت به میهن و مردمش نرسیده اند و همچنان در فکر «قصاص و انتقامگیری» هستند، انتظاری عبث و آب در هاون کوبیدن است.
پروسه تغییر در جامعه ایران از دامنه هایی نشت پیدا میکند و به سراسر جامعه انتقال داده میشود که هیچ گرایش سیاسی به مخیله اش نیز خطور نمیکند چطور و چگونه؟. حتّا همانهایی که حاکم هستند و میلیاردها چشم جاسوسی و مفتّشی و فضولی در میلیمتر به میلیمتر خاک وطن به کار گمارده اند. آنچه که حضرات به اصطلاح اپوزیسیون در این »موقعیبتهای خطیر» میتوانند انجام دهند، همین است که اثبات کنند شعور گفتگو کردن با همدیگر را بدون فحّاشیگری و تهمت و افترا و حسادت و رقابتهای خصمانه دارند. شاید روزی روزگاری، بخشی از آنچه خودش را اپوزیسیون مینامد، بتواند در پروسه تغییرات پیش رو موثر واقع شوند و در آینده ایران نقشگزار شوند. شاید. وگرنه تا زمانی که درب «کشمکشهای پدرکشتگی اپوزیسیون در حقّ همدیگر» بر پاشنه کما فی السّابق میچرخد، خیزشها و فروکشهای واکنشی مردم در قبال حکومتگران خونریز و نالایق در بستری از سنگلاخهای هولناک ادامه خواهد داشت تا روزی روزگاری به دامنه ای گشوده و بی صخره راه پیدا کند و کنشگران لایق خود را بپروراند و بار آورد. شاید.
شاد زی و دیر زی!
فرامرز حیدریان.