تورم در ایران تا آخر سال چقدر می‌شود؟

بهرنگ تاج‌دین

عبدالناصر همتی در مراسم معارفه‌اش به عنوان وزیر جدید اقتصاد ایران از «ثبات اقتصادی و کاهش تورم» به عنوان اولویت اولش در این مقام یاد کرد. ولی وقتی خبرنگاری از او پرسید که تا آیا می‌خواهد رقمی را به عنوان نرخ تورم هدف تا آخر سال اعلام کند، جواب آقای همتی یک کلمه بود: نه!

خودداری دولتمردان از هدف‌گذاری با دادن یک عدد مشخص - که بعدها بابت نرسیدن به آن سرزنش شوند - اتفاق تازه‌ای نیست. ولی این تصمیم با توجه به این‌که دو روز قبل مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که نرخ رسمی تورم به پایین‌ترین رقم از زمستان ۱۳۹۹ رسیده، کمی عجیب است.

روند نزولی نرخ رسمی تورم از اردیبهشت پارسال و به دلیل پایان یافتن اثرات جهش قیمتی حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بر این شاخص شروع شد و در این مدت این نرخ از نزدیک به ۵۰ درصد به کمتر از ۳۵ درصد کاهش یافته است.

دقت کنید که کاهش نرخ تورم به معنی ارزان شدن اجناس نیست. بلکه قیمت‌ها دارد همچنان بالا می‌رود، ولی سرعت افزایش آن‌ها قبلاً از این هم بیشتر بود.
بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد که اگر شوک قیمتی قابل توجهی در چند ماه آینده اتفاق نیفتد و نرخ تورم روندی مشابه سال‌های اخیر را طی کند، احتمالاً نرخ رسمی تورم تا پایان سال همچنان کاهش می‌یابد.
چگونه می‌توان نرخ تورم را پیش‌بینی کرد؟
معمولاً پیش‌بینی شاخصی مثل تورم به مدل‌های پیچیده اقتصادسنجی با حجم عظیمی از داده‌های اقتصادی داخلی و خارجی نیاز دارد.

ولی دست کم در کوتاه‌مدت با روش‌های نسبتاً ساده‌تری می‌توان این نرخ را بر اساس تورم سال‌های قبل تخمین زد.

برای این کار، می‌تونیم به میزان افزایش ماهانه قیمت‌ها یا اصطلاحاً تورم ماهانه در سال‌های قبل نگاه کنیم.

معمولاً در ایران سرعت رشد قیمت‌ها در بعضی از ماه‌های سال مثل فروردین، تیر و مهر از ماه‌‌های دیگر بیشتر است.

با استفاده از آمار سال‌های قبل، می‌توان سه حالت مختلف را برای افزایش قیمت‌ها در هفت ماه پایانی سال بررسی کرد.

در سناریوی اول، فرض می‌کنیم سطح عمومی قیمت‌ها هر ماه به میزان بالاترین نرخ تورم ماهانه ثبت‌شده همان ماه در پنج سال گذشته بالا برود.

برای مثال طبق بررسی‌های مرکز آمار، بیشترین تورم ماهانه شهریورماه پنج سال اخیر مربوط به سال ۱۴۰۰ بود که قیمت اقلام مصرفی به طور متوسط ۳‌‌/۷ درصد نسبت به ماه قبل رشد کرده بود.

در سناریوی دوم، فرض می‌کنیم قیمت‌ها شهریور امسال به اندازه کمترین میزان تورم شهریورماه‌های پنج سال اخیر بالا برود - رقمی که سال ۱۳۹۸ اتفاق افتاد که تورم ماهانه شهریور نیم درصد بود.

در سناریوی سوم، میزان تورم هر ماه را میانگین هندسی تورم ماهانه ماه مشابه پنج سال اخیر در نظر می‌گیریم که در این حالت، تورم ماهانه شهریور امسال دو درصد خواهد بود.

سناریوهای نرخ تورم تا پایان سال ۱۴۰۳
اگر با این روش نرخ رسمی تورم را تا اسفندماه امسال تخمین بزنیم، می‌بینیم که اگر دولت عملکرد متوسطی هم داشته باشد، نرخ تورم تا آخر سال اندکی پایین می‌آید.

به عبارت دیگر، اگر در هفت ماه آینده، هر ماه قیمت‌ها به اندازه متوسط ماه مشابه پنج سال قبل بالا برود، نرخ تورم ۱۲ماهه تا اسفندماه از ۳۴‌‌/۸ درصد فعلی به کمتر از ۳۲ درصد کاهش می‌یابد.

این بدین معناست که کاهش نرخ تورم در این حد دستاورد مهمی برای دولت مسعود پزشکیان محسوب نمی‌شود.

ولی اگر دولت بتواند افزایش قیمت‌ها را تا حد زیادی - دست کم به خوبی بهترین ماه‌های پنج سال گذشته - مهار کند، می‌توان انتظار داشت که نرخ تورم در زمستان به کمتر از ۳۰ درصد و در پایان سال به حدود ۲۸ درصد برسد.

در مقابل، اگر در چند ماه آینده شاهد افزایش شدید قیمت‌ها باشیم، ممکن است نرخ رسمی تورم دوباره سیر صعودی بگیرد و تا پایان سال به ۴۰ درصد نزدیک شود.

ولی آن‌چه می‌تواند این پیش‌بینی‌ها را کاملاً به هم بریزد، یک شوک قیمتی مثل حذف ارز ترجیحی در بهار ۱۴۰۱ است.

اگر دولت چهاردهم تصمیم بگیرد که برای تأمین کسری بودجه، مثلاً قیمت بنزین را افزایش دهد، یا افزایش تنش‌ها با غرب به جهش قیمت ارز منجر شود، تورم هم تشدید می‌شود.

ولی در غیاب چنین عواملی، کاهش تدریجی و محدود نرخ رسمی تورم تا پایان سال را نباید نشانه موفقیت سیاست‌های دولت چهاردهم دانست.
بیماری مزمن
تورم پدیده پیچیده‌ای است که مکتب‌های مختلف اقتصادی درباره دلایل آن اختلاف نظر دارند.

در نتیجه، انتظار نمی‌رود با یک مدل ساده برون‌یابی عددی بتوان سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ تورم را پیش‌بینی کرد.

ولی واقعیت این است که دست‌کم در دو سال اخیر، با روشی که در بالا شرح داده شد، با دقت نسبتاً خوبی می‌شد نرخ رسمی تورم ایران را برای چند ماه بعد پیش‌بینی کرد.

برای مثال، با این روش آذرماه پارسال می‌‌شد پیش‌بینی کرد که شاخص کل قیمت کالاها و خدمات مصرفی در مردادماه امسال به ۲۶۱/۵ واحد برسد و نرخ تورم ۱۲ماهه نیز ۳۴‌/۶ درصد باشد.

وقتی مردادماه امسال رسید، شاخص کل تنها ۱/۳ واحد (معادل نیم درصد) و نرخ تورم دو دهم واحد-درصد با آن پیش‌بینی اختلاف داشت.

این‌ سؤالی جدی برای مدیران اقتصادی دولت ایجاد می‌کند که چگونه است که تنها با داشتن ارقام پنج سال قبل، می‌شده سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ تورم ۹ ماه بعد را با چنین دقت بالایی تخمین زد.