تاثیرات تحریم و بن بست اقتصادی سیاست نگاه به شرق.

ابتدا دو نکته.

1. اگر این تعریف از دولت های غارتگر را بپذیریم ــ  دولت غارتگر، دولتی است که منافع گروه ها/باندهای قدرتمند درون حاکمیت ( در پهنه سیاسی، نظامی، امنیتی و .. حاکمیت) و یا باندهای بزرگ خصوصی با قدرت لابیگری در درون حاکمیت برای غارت و چپاول ثروت جامعه است. ــ  در آن صورت جمهوری اسلامی چنین نظامی می باشد. ایران کشوری ثروتمند ( ایران در رتبه 5 جهانی از منظر مواد کانی وذخایر زیر زمین قرار دارد.) و نفتی می باشد. بر اساس داده های آماری سازمان تجارت جهانی، ایران بین سال های 1980 تا 2023 مجموعا 2هزار 142 میلیارد دلار صادرات و 760 میلیارد دلار مازاد تجارت خارجی داشته است.

2. دغدغه بلند مدت و اصلی سران نظام، حفظ آن است. حفظ نظام ازاوجبواجبات است. آنچنانکه احکام فرعیه حتی از نماز و روزه و حج مقدم تر دانسته می شود. یعنی در صورتیکه اصل نظام در خطر باشد، برای نجات آن می توان، جام زهر را سر کشید؛ نرمش قهرمانانه داشت؛ و دراین دور ممکن است با ابزار شرافتمندانه عقب نشینی تاکتیکی کرده تا با دشمن به تعامل رسید.

3. اگرمرگ رئیسی یک پروژه حذفی درون نظام بوده باشد، در آنصورت سوال مهم این خواهد بود که چرا و به چه دلیل نظام/ باندهایی از نظام ویاشخص خامنه ای به این نتیجه رسیده بودند که رئیسی باید حذف شود؟ کدام چالش ها در مقابل نظام قرار داشته که حتی منتظر پایان دوره اول ریاست جمهوری رئیسی نشده و حل آن چالش را ها به نیاز روز تبدیل کرده بود؟ و اگر مرگ رئیسی یک حادثه بوده باشد، باز هم سوال اصلی این خواهد بود که نظام از این حادثه کدام بهره برداری ای برای حفظ خود در دستور قرار داده است.

*********

فاکت های زیادی نشان میدهد که نظام بیش از همه از میزان نارضایتی مردم آگاه  بوده و چالش هایی که جمهوری اسلامی با آنها روبرو است را بهتر از دیگران می شناسد. اطاق های فکر نظام اطلاعات و گزارشات دست اولی را در اختیار اش می گذارند. گزارشاتی  همراه راه حل، با هدف تامین منافع و حفظ نظام. اگر از منظر حکومت جمهوری اسلامی و خامنه ای به عنوان فرد اول و مهمترین تصمیم گیرنده سیاست جمهوری اسلامی به صحنه روز نگاه کنیم، در آن صورت چالش هایی که نظام با آنها روبرو بوده و توسط اطاق فکر نظام دسته بندی و الویت گذاری شده اند کدام ها می توانند باشند؟ برای کدام یک از این چالش ها نظام باید راه حل های دو فوریتی و اضطراری تدوین کرده و به اجرا در آورد:

1.چالش جانشینی.

این چالش با کنار گذاشته شدن صادق لاریجانی، مرگ رئیسی فوریت ندارد. اکنون چهره شناخته شده ای که در مقابل مجتبی خامنه ای قد علم نماید به چشم نمی خورد. اگرچه با مرگ خامنه ای و در مقطع انتخاب جانشین، برگ ها مجددا بر خواهند خورد. مرگ خامنه ای می تواند خلع  قدرت در بالای نظام ایجاد نماید. خلع ای که تمام مخالفان ولایت فقیه مجتبی را متحد نموده تا فردی برای رقابت با مجتبی به میدان بیاورند. انتخاب ولی فقیه مانند انتخاب رئیس جمهور در جمهوری اسلامی نیست. ولی فقیه برای همه عمرش انتخاب شده، فرد اول و قدرتمند درون نظام بوده و نهاد های ثروتمند اقتصادی کشور را در مالکیت یا کنترل خود دارد. نبرد جانشینی، مهمترین نبرد بین بالایی ها و بین باندهای قدرتمند چپاولگر در راس نظام خواهد بود. اکنون ولی چالش های دیگری دارای الویت هستند.

2.  چالش مقابله با جنبش مردم.

شکاف بین حاکمیت و مردم روز به روز وسیعتر می شود. جنبش زن، زندگی، آزادی، جنبشی اساسا با مضمون آزادی، نشان داد که تا چه اندازه جوانان کشور مخالف نظام و سیاست های ضد آزادی های فردی آنمی باشند. رژیم تنها با سرکوب خشن، توانست این جنبش را به عقب نشانده و مهار نماید. جامعه ولی در مجموع در حالت انتظار بسر می برد. انتظار بعد از عقب نشینی. هر آن ممکن است آتش خشم و نارضایتی نهفته در جان مردم  دوباره فروزان شده و اینبار با شدتی بیشتر. شدت بیشتر وقتی که جنبش آزادی خواهی با جنبش نان در هم آمیخته و ابعاد کنترل ناشدنی ای بخود گیرد. وقتی جنبش آزادی خواهی زن، زندگی، آزادی توانست در عرصه هایی، مانند رعایت حجاب اسلامی، نظام را به عقب نشینی وا دارد، جنبش مختلط آزادی خواهی و نان می تواند کل نظام را به چالش جدی بکشاند. جنبش آزادیخواهی اگر با جنبش نان هم آوا شود در آنصورت به جنبش میلیونی و همه گیردر گستره کشور تبدیل می گردد که به راحتی قابل سرکوب نبوده و مهار شدنی نیست. جنبشی که حتی بخشی از پایه های اجتماعی نظام، اگر با آن همراهی نکند، در مقابل اش هم نخواهد بود.  

3. چالش ریزش پایگاه رژیم.

تحریم انتخابات غیردمکراتیک و مهندسی شده در دور دوم انتخابات مجلس 1402 به  اوج رسید. تنها 8 درصد مردم تهران در دوردوم انتخابات شرکت کردند. تازه میزان مشارکت در دور اول بین 11 تا 24 درصد بود. روند کاهش شرکت مردم در انتخابات، با شروع روند سیاست یکدست سازی،شدت گرفته است. با تنگ تر شدن فیلتر شورای نگهبان، با حذف جناح هایی از درون نظام ، از اصلاح طلبان تا طرفداران احمدی نژاد و بخشی از اصولگرایان از مشارکت در انتخابات از یک سو و در سوی دیگر تمرکز بیش از پیش قدرت نزد خامنه ای، تعداد وسیعتری از مردم را به این نتیجه رساند که شرکت شان در انتخابات تغییری را در سیاست های نظام در پی نخواهد داشت. حتی ولی فقیه، خامنه ای هم این واقعیت را دیده و زنگخطر را بصدا در آورده و هشدار داده است. "علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه ۱۳ تیر (۳ ژوئيه) در سخنرانی خود برای اولین بار به مشارکت حداقلی مردم در دور اول انتخابات ریاست جمهوریاشاره کرد و گفت: «در مرحله اول انتخابات مشارکت مردم کمتر از آن مقداری بود که توقع داشتیم و حدس زده می‌شد."

نسل جوان و آینده ساز کشور از الگوها و گفتمان های نظام، چه اصولگرایی و چه اصلاح طلبی عبور کرده است. جنبش آزادی خواهی جوانان، جنبش زن، زندگی، آزادی، فریاد رسایی در رد تمامی الگوهای نظام بود. این فریاد در آینده شدت بیشتری یافته و و دردیگر اقشار کشور پژواک خواهد یافت.

با این چالش نمی توان با دستکاری و تقلب آرا در انتخابات به مقابله پرداخت. روند نزولی شرکت کنندگان در انتخابات از سال 1376 تا 1403 نشان می دهد که مردم امید به تغییر، حتی تغییر های حداقلی را با شرکت در انتخابات از دست داده اند. نظام بیش از همه از تعداد واقعی شرکت کنندگان در انتخابات چند سال گذشته با خبر بوده و تلاش می کند از ادامه این روند جلوگیری کند. یک دلیل تائید صلاحیت پزشکیان و انتخاب او می تواند برای مقابله با روند کاهش شرکت کنندگان در انتخابات بودهباشد.

4. چالش اقتصادی/ بحران های اقتصادی.

تمام شاخص های اقتصادی طی دو دهه گذشته روندی منفی پیدا کرده است. افزایش سالانه ــ  کسری بودجه؛ نقدینگی؛ بدهی دولت؛ بدهی بانک ها؛ تورم؛ نرخ بیکاری؛ رشد فساد و دزدی؛ فرار مغزها ، افزایش پول های بلوکه ایران در بانک های جهان و .... ــ یک سویه بحران ها را نشان می دهد. سوی دیگر بحران ها در ناترازی های اقتصاد دیده می شود. ناترازی ــ بنزین، ناترازی آب، ناترازی گاز، ناترازی برق و ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و بالاخص کسری‌های تجاری غیرنفتی و کسری‌های حساب سرمایه ــ را داریم که هر سال شدت بیشتری می یابد. به این گروه از شاخص ها می توان شاخص سومی را هم افزود. شاخص هایی که سالانه روندی نزولی دارند. کاهش ــ صادرات غیر نفتی؛ ارزش پول؛ نرخ سرمایه گذاری؛ نرخ رشد اقتصادی؛ درآمد سرانه؛ ذخیره ارزی؛ درآمد واقعی مردم؛ و ..   ــ . این سه گروه از شاخص های اقتصادی همگی روندی منفی ای را نشان می دهند. هیج جامعه ای با چنین شرایط بد و بحرانی اقتصادی اجتماعی نمی تواند در میان مدت دوام یابد. نتیجه اینکه درآمدها  کاهش یافته و هزینه ها زیاد شده است. به این تیتر ها در روزنانه های ایران توجه کنیم. "خزانه‌ای که دولت سیزدهم تحویل پزشکیان می‌دهد کفاف ۲-۳روز حقوق کارمندان دولت را هم نمی‌دهد". باباخانی کارشناس انرژی اظهارداشت: سال گذشته ما 3.6 میلیون بشکه نفت از زیر زمین برداشته ایم که با قیمت ۸۱ دلار بالغ بر ۱۱۰ میلیارد دلار قیمت داشته و همچنین ۲۷۵ میلیارد متر مکعب گاز با قیمت ۲۵ سنت برداشت کرده ایم که رقمی معادل ۷۰ میلیارد دلار است؛ یعنی ما از نعمت خدادادی که متعلق به مردم است ۱۸۰ میلیارد دلار نفت و گاز برداشت کرده ایم. حدود ۳۵میلیارد دلار یارانه واقعی پرداختی به مردم است. حدود ۳۵ میلیارد دلار هم خالص صادراتی نفت و گاز و فراورده است. در این میان حدود ۶۰ میلیارد دلار هزینه تحریم و حضور در لیست سیاه FATF بوده است؛ که البته رفع این بخش تصمیم سیاسی می خواهد. او در ادامه گفت " ۵۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی در کشور است روزی ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در فلرها؛ معادل ۲ فاز پارس جنوبی هدر می رود. " و " این وضعیت پاشنه آشیل اقتصاد کشور شده است۶. برابر نیروگاه اتمی بوشهر هدر رفت برق داریم" در ادامه " وزارت نفت ۵۵ میلیارد دلار قرارداد بست، یک میلیارد هم کار جلو نرفته! "

از این چهار کلان چالش، اولی در دستور روز نیست. سه چالش بعدی به نوعی با هم ارتباط دارند. یعنی مقابله با چالش اقتصادی برای افزایش منبع و درآمد برای چپاول و غارت بیشتر و جلوگیری از برآمد میلیونی جنبش نان و هم آوایی آن با جنبش آزادی و جلوگیری از روند  افزایش یابنده نارضایتی مردم، معنی پیدا خواهد کرد . به عبارت دیگر چالش اقتصادی مهمترین چالشی است که نظام روی میز کاری خود داشته و تلاش می کند تا با آن  به مقابله بپردازد.

با کم شدن درآمدها در مقابل افزایش هزینه دولت، گروه های غارتگر درون نظام هم برای چپاول بیشتر ثروت و سرمایه، با محدودیت روبرو شده اند. دیگر از صادرات بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سالانه دوران احمدی نژاد خبری نیست. تحریم ها تاثیر گذار بوده است. تازه بایدن رئیس جمهور آمريکا، از جمله به خاطر جنگ اکراین، و از آنجاییکه روسیه را دشمن خطرناک‌تری میداند، اجازه داده تا جمهوری اسلامی نفت بیشتری به چین بفروشد. اگر ترامپ رئیس جمهوری بعدی آمريکا شود، شرایط بیشتر به ضرر جمهوری اسلامی تغییر خواهد کرد. آیا این روند و نتایج حاصل ازآن از چشم نظام/ خامنه ای بدور مانده است؟ یا اینکه آنها هم متوجه  نتایج وخیم ناشی از ادامه این روند شده اند؟ سوال اصلی این است که آیا نظام/خامنه ای به این نتیجه رسیده اند که سیاست گرایش به شرق و گذاشتن تمام تخم مرغ های اقتصادی در سبد چین به بن بست رسیده است؟

جمهوری اسلامی که  امید داشت تا با سیاست گرایش به شرق، با تحریم ها به مقابله پرداخته و از اثرات آن بکاهد، موفق نبوده است. چین نه تنها به این نیاز جمهوری اسلامی پاسخ مثبت نداده است. چین و جمهوری اسلامی درست بعد از امضای برجام پای تفاهم نامه " سند جامع 25 سالههمکاری ایران با چین" را امضا کردند. خامنه ای در تاریخ 3 بهمن1394  در دیدار با رئیس جمهور چین  گفت ــ  تمایل و نگاه به شرق در ایران و روابط استراتژیک 25 ساله با چین کاملا حکمت آمیز است. ــ  آیا درعمل این تفاهم نامه انتظارات جمهوری اسلامی را با نگاه استراتژیک به شرق برآورده کرد؟ آ یا نظام/ خامنه ای حکمتی از آن توافق نامه آموخته است؟ با امضای سند همکاری‌های جامع و راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، انتظار می رفت تا چین به میزان 400 میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری نماید. با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، بخصوص تحریم های ثانویه، چین نه تنها از سرمایه گذاری بیشتر در ایران خوداری کرد، بلکه از پروژه های اقتصادی ای که قبل از امضای سند با ایران بسته بود خارج گردید. در بعد سیاسی هم چین در رابطه با حق ایران بر سر جزایر سه گانه در خلیج فارس سمت امارات متحده را گرفت.

اکنون فاکت این است که ۹۰ درصد نفت ایران، آنهم با قیمت زیر قیمت بازار جهانی به چین صادر می شود. چین بیشترین پول های بلوکه شده ایران را( بیش از ۳۰ میلیارد دلار ) در بانک هایش دارد. به این ۳۰ میلیارد دلار، سالانه میلیارد ها یوان دیگر اضافه کنید که در بانک های چین تلمبار می شوند. بیش از ۵۰ درصد از مجموع صادرات ایران به چین وارد می شود. یعنی وابستگی تمام و کمال اقتصادی ایران به چین. مادام که ایران زیر نظارت FATF قرار داشته باشد، ایران دسترسی مستقیمی به این ثروت عظیم خود ندارد. نتیجه اینکه باید به شرایط دیکته شده چین تن دهد. یعنی کالای چینی بخرد. خرید کالا از دیگر کشورها را از طریق شرکت های چینی و با هزینه های بیشتر و با پرداخت های سنگین زیر میزی انجام دهد. با پول ایران و بنام چین ، در ایران سرمایه گذاری کرده و تازه بهره هم بدهد . و در نهایت باز هم ميليارد ها دلار و یوان ايران در بانک های چین بلوکه باقی بماند.  

یکی از محورهای اصلی مناظرات بین کاندیداهای ریاست جمهوری، چالش اقتصادی و نقد نسبتا سریع و آشکار نگاه به شرق بود. اگر از زیان های 1000 میلیارد دلاری ناشی از عملکرد دولت در سایه/ جلیلی در رسانه های داخلی صحبت به میان می آید، برای افشگری نیست. این دیگر اپوزیسیون نیست که این چنین سیاست های این دوره را نقد می کند. نظام که نمی خواهد خودش را افشا نماید. پس هدف چه می توانست بوده باشد؟ آیا هدف این است که الف.  آنهایی / باندهایی که مدافع و مجری سیاست ها این دوره بوده اند ، افشا شده و زیر ضرب قرار گیرند. ب. افشا و زیر ضرب قرار گیرند تا اذهان  نیروهای خودی را برای تغییر آماده کنند؟ نقد نگاه به شرق با نقد سیاست هایی که منجر به تحریم شده، با نقد نگاهی که زیر نظارت بودن ایران  از سوی FATF بی اثر دانسته، همراه بود. در مجموع نقد نگاه به شرق در کنار ضدیت با غرب.

ساختار اقتصادی روسیه و ایران، دو کشوری که درآمد اصلی شان از صادرات نفت و گاز تامین می شود، نه تنها تکمیل کننده هم نبوده بلکه رقیب یکدیگر می باشند. یعنی روسیه نمی تواند جای چین بنشیند و مشکلی را برای نظام حل کند. یعنی روسیه ،کشور قدرتمند و دوست جمهوری اسلامی، نه تنها نمی خواهد در شکستن این بن بست کمکی به ایران بکند، بلکه از آنجائیکه اقتصاد شان درعرصه جهانی رقیب یکدگیر می باشند، از این وضعیت ایران ناراضی نیست.

نتیجه ای که می توان گرفته شود:

1.نظام و باندهای اصلی چپاولگر تنها تماشاچی نبوده و بدون پروژه نیستند. برای هدف اصلی شان، حفظ نظام و ایجاد امکان بیشتر برای غارت، بدنبال راه حل و در صورت لزوم عقب نشینی هستند.

2.نظام از هم آوایی و هم افزایی دو جنبش آزادی و نان می ترسد. نظام از میزان نارضایتی مردم آگاه بوده و از خشم شان مطلع. چالش اقتصادی مهترین چالش روی میز نظام می باشد. بدون حل این چالش، موجودیت نظام با خطری جدی مواجه شده و نمی توان به آن بی اعتنا باشد.

تحریم، بخصوص تحریم های ثانویه تاثیر گذار بوده و اقتصاد ایران در گل نشسته است. تحریم و ممنوعیت تراکنش های خارجی بانک های ایران از سوی FATF ، اقتصاد ایران را فلج کرده  و سیاست گرایش به شرق جمهوری اسلامی نتوانست و نمی تواند چرخ آن را به گردش درآورد.  

به جرات می توان گفته شود که راهی جز تجدید رابطه، هرچند محدود و کنترل شده با غرب برای مقابله با این ابر چالش وجود ندارد. ایجاد رابطه و خروج از زیر نظر بودن نظام بانکی ایران ازسوی FATF.

چالش/ بحران اقتصادی اساسا حاصل سیستم اقتصادی غارتگر و چپاولگر نظام جمهوری اسلامی و سیاست های ضد غربی، اسرائیلستیزی و سیاست تشنج آفرینی در منطقه است. حل نهایی و بنیادین این بحران ها  تنها بدون نظام جموری اسلامی قابل تصوراست. ولی آیا این باندهای غارت و سرکوب، تنها تماشا گرصحنه هستند؟ اگرآنها به این نتیجه برسند که  منابع غارت و چپاول شان محدود شده و موجودیت نظام در خطر قرار گرفته، آنوقت برای تداوم و افزایش غارت خود اقدامی نخواهند کرد؟ یا اینکه برای ادامه حکومتشان، تن به عقب نشینی و نرمشتاکتیکی خواهند داد ؟

بنظر می رسد نظام/ خامنه ای با پزشکیان، مجلس، سپاه و دیگر قدرتمندان رژیم به این توافق رسیدند که باید عقب نشینی تاکتیکی کرد. بخصوص اگر ترامپ به قدرت برگردد، شرایط سختر شده و نظام باید خودرا برای این سناریو هم آماده نماید.

"وزیر امور خارجه ایران همچنین در این مصاحبه اظهار داشت که وزارت امور خارجه ایران به‌عنوان گامی تعیین‌کننده در راستای رفع تحریم‌های اقتصادی ایران و بازگشت به روابط تجاری عادی در جامعه بین‌المللی، به دنبال مدیریت تنش‌ها با واشنگتن و بازسازی روابط با کشورهای اروپایی خواهد بود، اما فقط به شرط آنکه آن‌ها رویکرد خصمانه خود را کنار گذاشته و برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و رفع تحریم‌ها تلاش کنند.

وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: در سخنرانی سیاست خارجی خود در مجلس شورای اسلامی، هدف لغو تحریم‌ها به‌ویژه تحریم‌های یکجانبه را از طریق مذاکرات جدی، متمرکز و زمان‌دار و با رعایت اصول اساسی مورد تاکید قرار دادم. "

این سخنان عراقچی، وزیر امور خارجه مورد اعتماد خامنه ای ، در مصاحبه با خبرگزاری کیودو ژاپن است. چراغ سبز وزیر امور خارجه خامنه ای به آمریکا، اروپا و ژاپن، در مجموع به غرب، گویا تر از این است که جای تفسیر داشته باشد. عدم پاسخ دهی یا به تا خیر انداختن، ترور هنیه در ایران، یک دلیل اش همین چالش اقتصادی است که رژیم با آن مواجه است. واکنش احتمالی اسرائیل به حمله ایران به خاک اسرائیل، نه تنها زیر ساخت های کهنه و فرسوده ایران را تخریب خواهد کرد، بلکه راه را برای اجرایی شدن " مدیریت تشنچ با واشنگتن" را به خطر خواهد انداخت.

خامنه ای هم در سخنرانی 6 شهریور امسال گفته های عراقچی را تائید کرده ات. "ایشان در نکته‌ای دیگر با تأکید بر اینکه به دشمن نباید امید بست و منتظر آن ماند، گفتند: این واقعیت در سخنان رئیس‌جمهور و اظهارات چند روز قبل وزیر امور خارجه نیز وجود داشت؛ البته این منافاتی ندارد که در جایی با دشمن تعامل کنیم بلکه مسئله این است که نباید به او امید بست و اعتماد کرد."

نکته قابل توجه این است که دنیا با زمان امضای برجام تفاوت دارد. در این مدت چند رویداد بزرگ چهره دنیا تا  اندازه زیادی تغییر داده است. جنگ اکراین مهمترین این رویداد ها است. جمهوری اسلامی در این جنگ بی طرف نبوده و در کنار روسیه قرار گرفت.

حمله حماس در هفت اکتبر 2023 به اسرائیل و جنگ غزه که بیش از ده ماه از آن می گذرد، رویداد مهم دیگری است. این بار هم جمهوری اسلامی نه تنها یک پای قضیه است، بلکه یکی از پاهای اصلی آن می باشد. باز هم جمهوری اسلامی در مقابل غرب و منافع استراتژیک اش قرار گرفته است.

نبرد اقتصادی آمریکا و چین وارد فاز حاد تری شده است. از منظراقتصادی، آمریکا چین را مهمترین رقیب اقتصادی اش در قرن بیست و یک می بیند. جمهوری اسلامی در این جا هم در کنار چین و در مقابل آمریکاقرار گرفته است.

می دانیم که مذاکره و گفتگو بین کشورها زمانی به نتیجه می رسد که طرفین با بده و بستان بین خود به توافق می رسند. روشن است که طرف ایران در سیاست تاکتیکی "برنامه مدیریت تنش‌ها با واشنگتن و بازسازی روابط با کشورهای اروپایی " و در "تعامل با دشمن " بدنبال چیست. جمهوری اسلامی می خواهد از زیر نظارت بودن نهاد FATF بیرون رفته و به پول های بلوکه شده خود در دنیا دسترسی یابد؛ به لغو تحریم ها و بخصوص تحریم های ثانویه برسد؛ ورود شرکت های خارجی به ایران، یعنی ورود سرمایه و دانش کافی برای صنایع کلیدی اش را ممکن سازد تا با استخراج نفت و گاز بیشتر، صادرات را افزایش داده وبه نا ترازی فلج کننده انرژی خود پایان دهد. ولی شرایط با سال 2015، زمان امضای برجام تفاوت کرده است. هدف پنج کشورغربی در برجام محدود و شفاف کردن کردن برنامه هسته ای ایران بود. در برجام جمهوری اسلامی به کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده؛ کاهش متوسط تعداد سانتریفیوژها به حدود دو سوم، تن داد. علاوه بر این ایران متعهد شد تا اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷ درصد غنی‌سازی نکند و تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد و ....   . در مقابل ایران امتیازات زیر را بدست آورد؛ از تحریم‌های شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده در یک بازه زمانی بیرن آید. روشن است که چالش FATF ربطی مستقیم به برجام نداشته و باید بیرون از تصمیم گیری برجام و مذاکرات دولت ها به سرانجام برسد. ولی هر گونه توافق کلان با غرب، می تواند کمکی باشد برای این حل معضل بانکی. علاوه بر این دولت اوباما دهها میلیارد دلار از پول های بلوکه شده ایران را بارهواپیما کرده و به جمهوری اسلامی منتقل کرد. شرکت های اروپایی در هیات های چند ده نفره و برای بستن قرارداد های اقتصادی به ایران سفر کردند. صحبت از برجام  دو و 3 بود با مخالفت جناح ضد برجام در جمهوری اسلام از یک سو و در سوی دیگر خروج ترامپ از برجام اساسا این توافق نامه به کنار رفت. یا دیگر مرده است.

اما اگر جمهوری اسلامی بخواهد سیاست " مدیریت تنش‌ها با واشنگتن و بازسازی روابط با کشورهای اروپایی" را به دلایلی که در این مقاله به آنها اشاره شد، در پیش گیرد، اینبار باید امتیازهای بیشتری دهد. طرف غرب و بخصوص آمریکا اگر بخواهد با جمهوری اسلامی به توافق برسد، مسئله جنگ اکراین؛ حمایت ایران از حماس؛ نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه، قدرت موشکی و رابطه ایران با چین را روی میز مذاکره خواهد گذاشت. آینده نشان خواهد داد که اگر مذاکره جدی ای در این دور با هدف رسیدن به توافق صورت گیرد، دو طرف مذاکرات چه خواهند داد و در مقابل چه نصیب خواهند برد. آنچه که روشن است، این بار اما جمهوری اسلامی در شرایط ضعیف تری وارد مذاکره می شود.

منوچهر مقصودنیا.  هفت شهریور 1403